Stagnerende Catechismusprediking

HOOFDARTIKEL

Eigenaardig is dat, soms vang je ineens van heel verschillende zijden dezelfde signalen op. Alsof het afgesproken was, terwijl de „zenders" toch geen contact met elkaar gehad kunnen hebben. Blijkbaar is het dan toch geen loos alarm.

Nog niet zo lang geleden werd er, toen ik ergens een lezing had gehouden, in de bespreking geklaagd over de geringe frequentie van de Catechismusprediking in de gemeente van de vraagsteller. Is het niet broodnodig, zo legde hij me voor, dat de gemeente juist in deze tijd onderwijs ontvangt in de leer? Maar, zo luidde de klacht, bij ons gaan weken, soms maanden voorbij waarin het leerboek van de kerk gesloten bHjft.

Even later moest ik telefonisch een zelfde geluid beluisteren. Uit een gemeente die soms lang vacant was. Eindehjk kwam er weer een eigen dominee, maar het was een kandidaat die dus niet meteen aan de Catechismus begon, en vervolgens slechts nu en dan een Zondag behandelde. Zo kan het gebeuren, aldus het gemeentehd, dat een predikant, als hij na vier, vijf jaar ver­ trekt, nog niet door het leerboek heen is. En dan beginnen we als gemeente weer opnieuw...

Mijn tweede gesprekspartner refereerde aan het inmiddels veelbesproken huwelijk van Maurits en Marilène. Het was hem gebleken dat ook in onze kringen over die zogenaamde „oecumenische" dienst onbegrip heerst. Waarom doen we zo moeihjk over de leer, zijn de verschillen tussen Rome en de Reformatie nu echt onoverkomelijk? Kortom, de hand moet in eigen boezem, want ook ons ontbreekt het aan kennis. En dat is onder andere een gevolg van het feit dat in vele gevallen de hand niet wordt gehouden aan de „leerdienst".

Onregelmatig

Waarschijnlijk is er tegen dat alles niet zóveel in te brengen. Natuurhjk ben ik onvoldoende geïnformeerd over de frequentie van de Catechismusprediking in al onze gemeenten. Maar ik vrees dat de bovengenoemde klachten symptomatisch zijn. Soms is er in de avonddienst Dank- zegging voor het Heilig Avondmaal; dan weer heeft de predikant een beurt elders en wordt hij vervangen door een gastpredikant. Gedurende de zomervakantie Ügt de Catechismusprediking meestal drie maanden stil. Kortom, slechts nu en dan gaat het leerboek open, en dan kost het de nodige moeite de draad weer op te vatten. Het zijn verschijnselen die ieder in z'n eigen omgeving zal herkennen.

Verplichting

Met deze praktijk staan we vèr af van de oorspronkelijke bedoehng. Want het is natuurhjk niet zómaar dat onze Heidelbergse Catechismus is verdeeld in 52 zondagen. Vanaf het moment dat de Catechismus is aanvaard als leerboek voor kerk en school was het de opzet wekehjks één zondag te behandelen. Op de eerste zondag in januari begon men met Zondag 1, en op de laatste zondag van december was Zondag 52 aan de beurt, en dat ging ieder jaar zo door.

De Synode van 1586 in Den Haag bepaalde uitdrukkeüjk: „dat de predikanten alomme des zondags in de namiddaggodsdienstoefeningen den Heidelbergschen Catechismus kortehjk moesten verklaren, en wel in dier voege, dat deze jaarhjks werd afgehandeld, volgens de afzonderüjke afdeehngen, daarvan tot dien einde opzettelijk gemaakt".

Laten we overigens niet denken dat de belangsteUing van de gemeente voor de Catechismusprediking in het begin zo overweldigend was... Dat soms de dienaren van het Woord moesten worden aangespoord toch maar vol te houden, „al was het alleen voor hunne eigene famiüën" zegt genoeg: bUjkbaar het in sommige gevallen de hele gemeente het afweten en zaten slechts de pastoriebewoners onder het gehoor...

Op andere plaatsen moest de schoolmeester verantwoordelijk worden gesteld voor de aanwezigheid van de kinderen in de dienst, anders zouden die onder kerktijd maar „als woudezelen daarhenen loopen"... De Catechismusprediking als middel om de jeugd van de straat te houden...

Kennis

Intussen werd de Catechismusprediking in de 17e en 18e eeuw wel populair. In vele gemeenten werd het gewoonte dat de te behandelen Zondag in de kerk, vóór de preek, werd opgezegd door één van de oudere catechisanten. En soms was er na de dienst nog weer een hdmatencatechisatie, waarbij de preek in de vorm van vragen en antwoorden werd besproken. Men nam er de tijd voor, want als de middagdienst om 2 uur begon, zat men soms tot tegen 5 uur in de kerk! Het staat wel vast dat op deze manier heel wat kennis is overgedragen. Vele geslachten hebben de Heidelberger uit het hoofd geleerd en zich de inhoud eigen gemaakt. Want dat was uiteindeUjk de opzet, zoals het Convent van Wesel al had geformuleerd: „met alle sorgvuldigheid de kinderen... niet alleen laten van buiten leeren de woorden des Catechismi, maar ook leeren verstaan de saak selve".

Leerdienst

In de vorige eeuw is de verphchting om in de middagdienst de Catechismus te behandelen, vervallen. De rechterzijde van de kerk pleegde wat Ujdehjk verzet tegen het verphcht opgeven van een gezang, terwijl aan de linkerkant de hand werd geücht met de Catechismusprediking, uiteraard omdat vele predikanten niet konden instemmen met de inhoud. „Het" Synode vond toen een aardig compromis: het gezang hoefde niet meer per se, en de Catechismuspreek was ook niet langer verplicht. Zo kregen beide flanken hun zin...

Overigens laat de Kerkorde van 1951 de mogehjkheid open: „In de leerdiensten kan ook gehandeld worden over de behjdenisgeschriften, in het bijzonder de Heidelbergse Catechismus". Het is, denk ik, een goede zaak dat hier de behjdenisgeschriften in het algemeen worden genoemd. Dat geeft ook de nodige ruimte om bijvoorbeeld de Nederlandse Geloofsbehjdenis of de Dordtse Leerregels als preekstof te kiezen. In het verleden kwam dat bij mijn weten niet voor, maar de laatste decennia begint dit gebruik veld te winnen, waardoor de gemeente ook wat vertrouwd raakt met de andere, minder bekende belijdenisgeschriften.

Actueel

Terugkomend op de Catechismusprediking, die gelukkig onder ons nog in ere is, bij mijn weten komt het nergens voor dat het leerboek, zoals in de begintijd, jaarÜjks doorgepreekt wordt. Dat zou ook een onmogehjkheid zijn, tenzij men ook op de feestdagen gewoon doorging, en men, bij afwezigheid van de eigen predikant, ook gastpredikanten zou inschakelen. Het is, denk ik, beter dat het in de hand van de eigen predikant bhjft, die dan de mogehjkheid heeft telkens terug te grijpen naar wat hij bij de behandehng van een vorige Zondag heeft gezegd.

In grotere gemeenten is het soms de gewoonte dat op één en dezelfde zondag in alle kerken dezelfde stof aan de orde komt. Alle predikanten weten dan: van mij wordt verwacht dat ik Zondag zoveel behandel. Toch kleven hieraan ook bezwaren. Het verband met het kerkeüjk jaar is soms volledig zoek. Zo hoorde ik eens van een gemeente waar op de Weeszondag (tussen Hemelvaart en Pinksteren) Zondag 14, over de menswording van Christus, aan de orde was. Dat üjkt me nóch voor de predikant, noch voor de gemeente aantrekkehjk.

Het is wel zaak dat de regehnaat in acht genomen wordt, en dat niet te hooi en te gras zo eens uit de Catechismus wordt gepreekt. En het is vooral belangrijk dat aan de hand van de Catechismus ook aandacht wordt geschonken aan de actuahteit. Tegenwoordig wordt in vele gemeenten geroepen om een prediking die eigentijds is, en waarbij de vragen van de dag aan de orde komen. Dat verlangen is legitiem - de prediking mag niet „tijdloos" zijn. En juist de Catechismus geeft vele openingen naar de actuahteit. Het mag dan ook niet voorkomen dat de predikant „het stapeltje omkeert" en de Catechismuspreken houdt zoals hij dat deed in zijn vorige gemeente. Ik heb er eens één gehoord waarin als voorbeeld iets werd gezegd over „onze gehelde vorstin, koningin Juhana", terwijl op dat moment Beatrix al jaren aan het bewind was. Deze dominee had zelfs niet de moeite genomen die naam te vervangen...

We zijn het er hopehjk over eens dat de prediking van de Catechismus broodnodig is en bhjft. Vooral in de tijd die wij beleven, waarin „de leer" niet zo hoog scoort. Juist nu moet de gemeente gevormd en toegerust worden, wil zij niet getroffen worden door het bekende dreigement: „Mijn volk wordt uitgeroeid omdat het zonder kennis

is".

W.v.G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen