Nicolaas Beets (1)

Uit de schat van de kerk

icolaas Beets werd op 13 september 1814 in Haarlem geboren. Zijn vader was Martinus Beets, zijn moeder Maria Eüsabeth de Waal- Malefijt. Vader Beets was apotheker en een bekwaam scheikundige. Als Nicolaas 5 jaar is, gaat hij naar school. Deze school van de bekende meester Prinsen verlaat hij op zijn tiende jaar. Hij ging nu naar de z.g. „franse school" en daarna naar het Gymnasium. Het was de bedoeling, dat ook hij scheikundige zou worden. Maar het liep anders, toen hij liefde kreeg voor de studie in de theologie. Als jongeman van 19 jaar vertrok hij daartoe met de trekschuit van Haarlem naar Leiden, om aan de Universiteit aldaar, college te gaan lopen bij de hoogleraren: Van Hengel, Clarisse. Kist, e.a. Hij werd al gauw bekend als de student-literator Hij schreef gedichten die veel aftrek vonden. Hij had zich trouwens al eerder met poëzie beziggehouden. Want in 1813 schreef hij een vers op de dood van mevrouw Bilderdijk. Het was ook gedurende zijn studietijd, dat hij zijn bekende prozawerk de „Camera Obscura" schreef (1839).

Beets als theoloog

Nadat Beets gepromoveerd was, werd hij in 1854 Hervormd predikant in Heemstede. Hij zou de Gemeente daar 14 jaar dienen. Als jong predikant had hij het zeer druk. Zóveel tijd vroegen zijn ambtehjke bezigheden, dat aan letterkunde weinig kon worden gedaan. Zijn prediking trok veel volk, niet alleen uit Heemstede, maar ook uit de regio en zelfs uit Amsterdam. Er zijn ook preken van Beets uitgegeven. Toen dat voor het eerst gebeurde, vertrouwde iemand de volgende hooggestemde woorden aan het papier toe: „De landeUjke postorie van Heemstede werd een centrum van het Reveil en misschien meer dan de bekoorlijke omstreken van Haarlem, was het de levensademende en levenwekkende prediking van den even keurigen als degeUjken, even krachtigen als üefehjken leeraar, die niet alleen scharen van eenvoudigen uit heel den omtrek onder zijn gehoor deed vergaderen, maar ook gedurende den zomer vele aristocratische fami- Ues naar Heemstede lokte en hij hen, bij het vele aangename, het enige nodige deed vinden." Over die aristocratische hoorders van ds. Beets, heeft zijn tijdgenoot en vriend, ds. J.J. van Oosterzee opgemerkt: „Ik heb het voetvolk en Beets het paardenvolk. Als wij tegelijk preeken, dan sturen ze mij den knecht en kamenier, en meneer en mevrouw gaan naar Beets."

De kerkelijke strijd van die dagen, waarbij „vrijzinnigen", „ethisch-irenischen", „confessionelen" en „orthodox-bevindehjken" betrokken waren, ging grotendeels aan Beets voorbij. De laatst genoemde kerkelijke groep streefde een hervorming van de Christus-belijdende volkskerk na in een meer orthodoxe richting. De geloofsleer wilden zij ontdoen van rationaUstische en andere modernistische insluipsels. In tegenstelUng met dr. Abr. Kuyper, wilden zij dit doen binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en niet daarbuiten. Nadruk kreeg ook de handhaving van de belijdenis door leergezag en leertucht. De vrijzinnige professor Hofstede de Groot en de „Groninger Richting" waren hun grote tegenstanders. De „etisch-irenischen" waren een kerkehjke middenpartij. Met o.a. Chantepie de la Saussaye en J.H. Gunning Sr., behoorde ook Beets tot deze groepering. Ze wezen de dogmatische partijstrijd af. Ze hechtten veel waarde aan de innerUjke beleving van het christehjk geloof. Zaken als kerkorganisatie en leertucht vonden zij minder belangrijk dan het geloof in Christus en Zijn opstanding. Anders dan Groen van Prinsterer en da Costa, het Beets zich over kerkherstel niet uit en deed aan enig gemeenschappelijk pogen daartoe, niet mee.

„Beets en zijn medegenoten spreidden een gerieflijk soort orthodoxie ten toon, waaraan geen scherp kantje te bekennen viel." Ze waren veel meer bereid om in de gang van zaken te berusten, dan om dwars te Üggen. De Hjfspreuk van Beets: „Doen door laten", was veelzeggend. Hij wilde geen partijman zijn, maar aan het gehele volk toebehoren. In zijn huis hingen de portretten van Heldring en de la Saussaye Sr boven elkander. Groen noemde de „ethisch-irenischen" de „christelijke individualisten".

Op 28 januari 1852 werd onder voorzitterschap van Beets een predikantengezelschap opgericht: „Ernst en Vrede".

Later zou de Chantepie de la Saussaye, predikant bij de Waalse Gemeente, er de meeste invloed hebben. Het was op zijn initiatief dat een tijdschrift werd opgericht met dezelfde naam: „Ernst en Vrede". Behalve De la Saussaye en Doedes, behoorde ook Beets tot de redactie. „Ernst en Vrede" vertolkte, wat de „ethisch-irenische" richting nastreefde.

Toen tegen de vermodernisering van de Rijksuniversiteit requesten werden ingediend, heeft Beets, hoewel ook hij er van overtuigd was, dat het verkeerd ging, niet meegedaan. Bij elke actie bleef hij geheel afzijdig. In 1869 werd te Utrecht een vergadering van het Christehjk Nationaal Schoolonderwijs gehouden. Onder andere kwam aan de orde, een voorstel om het woord „christehjk" uit de Schoolwet van 1857 te schrappen. Beets noemde dit voorstel „misdadig".

In deze zaak stond hij tegenover Groen van Prinsterer.

Toch had Groen ook waardering voor Beets, om de „hartverwarmende" en „waarhjk stichtende" preken van de dominee uk Heemstede. Ook da Costa had sympathie voor Beets. In een brief die da Costa aan Groen schreef noemde hij Beets: „Een recht hef en belangrijk man." Groen schreef terug: „O, mochten wij weldra vele zulke leeraars hebben! Hoe droevig is het met de prediking ook van de meest regtzinnige leeraars gesteld! Hoe dor en vervelend en afmattend, ook bij de meeste declamatie en kunst." (wordt vervolgd)

B.

H.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen