Hertaalde formulieren?

HOOFDARTIKEL

„Nochtans, desniettegenstaande, overmits..."

et is de vraag of de combinatie van deze drie woorden terstond door alle lezers zal worden herkend. Ze komen voor in ons Avondmaalsformuher, maar ik kan me bijna niet voorstellen dat ze nog vaak te horen zijn. Evenals ik zullen de meeste collega's totaal in onbruik geraakte woorden al lezend door meer eigentijdse vervangen.

Het is een willekeurig voorbeeld, maar wat voor het AvondmaalsformuHer geldt, kan van alle Umrgische formuheren worden gezegd. Ze dragen de sporen van de tijd waarin ze zijn ontstaan: de l6e eeuw. En onze taal is nu eenmaal constant aan verandering onderhevig. Vooral de laatste jaren is het razend snel gegaan. En steeds meer klemt de vraag of het oude erfgoed, dat we niet graag zouden willen missen, niet in een vorm moet worden gegoten die ook voor de huidige en de komende generatie verstaanbaar is. Anders dreigt het gevaar van totale vervreemding: bij de bediening van de Doop, van het Avondmaal, bij de bevestiging van ambtsdragers, enz., zullen de oude formulieren ongewijzigd gelezen bUjven worden, maar de gemeente zal dat ervaren als vertrouwde klanken uit een vèr verleden, maar waarvan de rijke betekenis niet meer tot haar doordringt.

Dat was ook al geruime tijd de zorg van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Moeten de oude formuUeren niet in de taal van deze tijd herschreven worden zonder aan de inhoud tekort te doen? Vandaar dat een commissie werd gevormd om de formuüeren te „hertalen". Het resultaat is onlangs gepubUceerd en als „Proeve" aan predikanten en gemeenten aangeboden.

Uniformiteit

Toen de Reformatie zich baan brak was er in de jonge gemeenten behoefte aan een stukje onderwijs. Wat was de betekenis van de Heilige Doop, van het Heihg Avondmaal, van het ambt, van het huwelijk? Natuuriijk kwam dat van tijd tot tijd ook in de prediking aan de orde. Maar ook de dienaren van het Woord van het eerste uur waren nog weinig onderlegd en ieder gaf zijn eigen verklaring. De verschillende synoden bepaalden dat de gemeenten bij die gelegenheden moesten worden onderwezen inzake de sacramenten, de ambten, etcetera. En overal moesten dezelfde formulieren worden gelezen om te voorkómen dat de predikanten hun eigen visie zouden geven. Door middel van de formuüeren werd gestreefd naar een stukje uniformiteit.

Op cruciale momenten bleek hoeveel waarde werd gehecht aan de lezing van de formuUeren. Jacobus Koelman in Sluis, die de opvattingen van de Nadere Reformatie consequent wilde doorvoeren en inplaats van de formuüeren eigen toespraken hield, werd in 1675 uit zijn gemeente verbannen! Toen later twisten opkwamen over de doop, en diverse predikanten eigenmachtig veranderingen aanbrachten in het formuÜer, wer­ den ze door de synode verpücht de formuüeren ongewijzigd te lezen.

Niet kanoniek

De formuüeren zijn dus bedoeld als een stukje onderwijs voor de gemeente. Ze hebben een didactisch karakter. Als zodanig verschiUen ze van de drie formuüeren van enigheid: de Nederlandse Geloofsbeüjdenis, de Heidelbergse Catechismus en de Dordtse Leerregels. Deze laatste vormen - mèt de beüjdenissen van de Oude Kerk - de symboüsche geschriften. Aan deze beüjdenissen kunnen we niet zomaar gaan sleutelen. Terecht nemen we het Abraham Kuyper kwaüjk dat hij bijna een eeuw geleden een aantal woorden uit Artikel 36 heeft geschrapt, en op die manier de beüjdenis van de Reformatie verminkt. Niet dat die beüjdenis onaantastbaar is, want sinds de Reformatie geldt „Sola Scriptura" (alleen de Schrift). Maar de beüjdenis is op die Schrift gegrond en er moeten wel heel sterke argumenten zijn om in die beüjdenis wijzigingen aan te brengen.

Met de üturgische geschriften - de formuüeren - is het anders gesteld. Die zijn niet de grondslag van de kerk of akkoord van kerkeüjke gemeenschap. Die wiUen aUeen een stukje onderwijs geven. Daarom is het in principe acceptabel daarin wijzigingen aan te brengen.

Ik leg daarop wat nadruk omdat weleens wordt gesuggereerd dat de üturgische formuüeren zo ongeveer kanoniek zijn. Het gebeurt soms dat mensen een doopdienst bijwonen in een andere kerk, of in een andere sektor van onze eigen kerk. Als je dan vraagt hoe ze dat ervaren hebben, wordt er nogal eens geantwoord: „Die dominee las een ander formuüer". Kenneüjk was dat opgevallen, niet of er misschien ook een andere leer was verkondigd...

Het gevaar is niet denkbeeldig, ook in onze eigen kring, dat we zweren bij de letter, dat we formeel aUes bij het oude wiUen houden, maar niet meer horen dat de prediking niet spoort met Schrift en beUjdenis. En dat laatste is veel ingrijpender dan wanneer de formuüeren kleine veranderingen zouden ondergaan!

Nodig en gewenst

Dat onze oude formuUeren, waarvan de inhoud me lief is, taalkundig moeten worden bijgeschaafd, is mijns inziens nodig en gewenst. Althans, wanneer we willen dat volgende generaties deze rijke bagage van het voorgeslacht zullen meedragen. Zelf neem ik, zoals gezegd, al jaren lang de vrijheid om sommige onbegrijpeÜjke woorden te vervangen of bepaalde zinnen toe te üchten. En vele predikanten doen hetzelfde. Maar natuurlijk doet iedere dominee dat op z'n eigen manier. Daarom is het toe te juichen wanneer er weer enige uniformiteit komt. Anders krijgen we onherroepehjk wildgroei. Het is wel belangrijk op welke wijze de formu­ Ueren worden hertaald. De Gereformeerde Bond heeft een „Proeve" het hcht doen zien, en die ter beoordehng aan de predikanten voorgelegd. Ik heb nog onvoldoende gelegenheid gehad om me er grondig in te verdiepen en daarom schort ik mijn oordeel hever op. Ik hoop wel dat coUega's en ook kerkenraden zich serieus zullen bezinnen op de inhoud en eventuele opmerkingen zullen brengen op de plaats waar ze thuis horen. Opdat de rijke inhoud van onze liturgische geschriften ook voor het nageslacht bewaard bhjft!

Bergambacht

W. van Gorsel

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen