Pierre Viret (2)

VRIENDEN VAN CALVIJN

Een 'allerbeste' vriend:

Kruispunt Geneve

Viret stond als jonge dienaar van het Woord - hij was net twintig jaar toen hij voor het eerst in zijn geboortestad preekte - ook in dienst van de stad Bern. Deze stad had met haar machtige positie ten opzichte van de hele regio ook een sterke vinger in de pap in de spannende verwikkelingen bij de reformatie in Geneve. In 1533 had Viret daar voor korte tijd een predikant vervangen die door de raad van de stad was weggestuurd. Dit was zijn eerste ervaring met de stad, die hij de rest van zijn leven telkens voor de duur van korte periodes zou dienen als predikant en die hij vele malen zou bezoeken als vriend van Calvijn.

Viret beklaagde zich over de vijandige houding van de raad van Geneve bij de heren van Bern, die op hun beurt maatregelen namen om hun reformatorische invloed kracht bij te zetten. Toen de afgezette Froment weer terug kon keren, was Viret weer vrij om te vertrekken naar Neuchatel. In 1534 kreeg hij echter opnieuw de oproep om in Geneve samen met de ervaren Farel de zaak van het Evangelie te bevorderen, door het recht tot vrije verkondiging op te eisen. In de spannende begintijd was het beslist niet zonder gevaar om in Geneve dienaar van het Evangelie te zijn. Het is zelfs gebeurd dat men geprobeerd heeft om zich in één keer van Froment, Parel en Viret te ontdoen door ze een vergiftigde spinaziesoep voor te zetten. Viret was de enige die ervan at. Hij werd er doodziek van, maar overleefde deze moordaanslag.

Hoewel hij in de cruciale jaren veelal in Geneve te vinden was, bleef hij echter de aangewezen pastor van Neuchatel. Deze kerk wilde hem daar niet definitief afstaan aan Geneve dat hem graag als vaste predikant wilde hebben. Viret was duidelijk populair, in beide steden, vanwege zijn beminlijk karakter en zijn sterke pastorale houding in de prediking en de omgang met de mensen. Al had Viret zelf ook wel zin om in Geneve te gaan dienen, zijn weg werd toch anders geleid. Hij bleef Geneve in het oog houden en in zijn hart bewaren, maar de plaats waar hij het grootste deel van zijn leven aan verbonden zou zijn werd een andere Zwitserse stad: Lausanne. En zo komt het dat het driemanschap van de gereformeerde reformatie ook voorgoed verbonden is gebleven met een drietal steden: Neuchatel-Parel, Geneve - Calvijn en Lausanne - Viret.

Drie wapenbroeders

In 1536 heeft Viret het begin van Calvijns dienst in Geneve meegemaakt. Hij was vanuit Lausanne weer tijdelijk ter assistentie in de stad en maakte mee dat Parel de jonge Pransman riep tot de dienst van het Woord. Samen met de oudere broeder Parel zal hij als leeftijdsgenoot de nieuweling Calvijn hebben ingewijd in de eerste beginselen van het ambt van dienaar van het Woord. Al na enkele maanden zien we de drie broeders, die ook levenslange vrienden werden, samen naar Lausanne gaan waar ze deelnamen aan een dispuut, dat de dwaalleer van Rome moest ontmaskeren.

Hoe innig de band tussen hen was, wordt duidelijk als we Calvijns eigen woorden lezen, waarmee hij de vriendschap beschrijft in het woord vooraf bij zijn uitleg van Paulus' brief aan Titus. Daarin erkent Calvijn dat hij als 'medehelper' in het werk te Geneve betrokken raakte, dat Parel en Viret 'met veel moeite en gevaar' tot doorbraak hadden doen komen. Voor Calvijn was zijn relatie met Parel en Viret iets van een 'heilige vriendschap', die in zijn tijd en voor latere geslachten een bijzonder getuigenis moest krijgen. Hij schrijft:

"Ik denk niet dat er ooit een gelijk stel vrienden is geweest, die zo serieus met elkaar verbonden waren in het gemeenschappelijke leven als wij zijn in onze dienst. Ik heb met jullie beiden hier (in Geneve) in het ambt van herder mogen dienen, maar er is toch nooit een blijk van afgunst geweest, integendeel het bleek dat jullie en ik samen één waren. Hierna zijn wij van elkaar gescheiden wat onze standplaatsen betreft: want jou, Farel, heeft de kerk van Neuchatel, die jij uit de paapse tyrannic voor Christus hebt vrijgekocht, tot zich teruggeroepen; de kerk van Lausanne houdt Viret volgens hetzelfde recht voor zichzelf vast. Hoe het ook zij, een ieder van ons bewaart de plaats die hem gegeven is zo goed, dat door onze eenheid de kinderen Gods in de schaapstal van Christus vergaderd worden, zodat ze tot één lichaam samengroeien".

Deze bijzondere eenheid, zegt Calvijn, roept ook vijandschap op, van buiten, maar ook in eigen kring. Deze weerstand is echter niet in staat om deze wapenbroeders van elkaar te vervreemden. Waarschijnlijk doelt Calvijn hiermee ook op het feit dat zij in hun eensgezinde pleidooi voor de vrijheid van de kerk om haar eigen tucht te oefenen, alle drie dezelfde problemen kregen met de overheden in hun standplaatsen.

In dit innige driemanschap tekende zich ook iets af van het eigen recht van het gereformeerde kerkelijke leven, in onderscheiding van het zogenaamde caesero-papisme (de overheid heeft in kerkelijke zaken het laatste woord) wat Bern voorstond. Deze stad wilde in haar invloedsgebied de kerken niet de ruimte van leer-en levenstucht geven, die af zou doen aan de macht die de overheid in kerkelijke zaken wilde behouden. Het werd voor Viret in Lausanne uiteindelijk het breekpunt, waardoor hij zijn gemeente na vele jaren trouwe dienst moest verlaten om in 1559 weer predikant van Geneve en collega van zijn vriend Calvijn te worden.

De bemiddelaar van Geneve

Toen men in 1540 Calvijn in Geneve weer dringend nodig had, was Viret de man die de weg voor de terugkeer van de banneling wilde banen. Overigens had men eerst geprobeerd om hem zelf naar Geneve te halen. Viret vond echter dat Calvijn met zijn grote geleerdheid en kennis veel beter in staat was om aan de verdere verdieping van de reformatie gestalte te geven dan hij zelf. Hij was wel van harte bereid de periode die Calvijn nog nodig had om van Straatsburg terug te verhuizen te overbruggen door als gastpredikant voor een periode van een halfjaar dienst te doen.

Toen Calvijn eindelijk op zijn post terug was, deed hij zijn uiterste best om Viret als collega bij zich te houden. Deze had dat zelf eigenlijk ook wel gewild, omdat zijn positie in Lausanne geen gemakkelijke was. Bern had echter het laatste woord, en stond de verwisseling van standplaats niet toe. Viret moest terug naar zijn eigen gemeente. Overigens was het niet alleen Calvijn, die Viret graag bij zich wilde houden, omdat hij hem het best vertrouwen kon. Ook de mensen in Geneve hielden van hun Zwitserse dominee, meer dan van de buitenlander Calvijn. Viret was als prediker in zijn levendige stijl en uitleg duidelijk meer populair en dichter bij het gewone volk dan Calvijn, de geleerde professor. De stad liet haar voorliefde zelfs zo merken, dat Viret een mooiere pastorie en betere voorzieningen kreeg dan Calvijn. En toen hij later eindelijk weer vaste predikant van de stad geworden was, was hen zelfs geen moeite teveel om hem te onderhouden toen hij om gezondheidsredenen voor lange tijd naar het zuiden moest. Al zijn onkosten werden door de raad vergoed. Viret was meer een man uit en van het volk. Hij had ook een groot hart waar hij te maken kreeg met sociaal en maatschappelijk onrecht. Hij was veel 'maatschappijkritischer' dan Calvijn. Hij kon fulmineren tegen de rijken, die de armen tekort deden. Eens schreef hij zijn vriend dat hij het zo erg vond dat hij geen middelen had om een arme vrouw te helpen. Gelukkig kon Calvijn hem van wat geld voorzien.

In de persoonlijke omgang van Calvijn en Viret was er een grote vertrouwelijkheid, die onder andere tot uiting komt in hun beider brieven. Het is Calvijn, die meermalen aan Viret laat weten hoeveel moeite hij heeft om zijn geïrriteerde gevoelens te beheersen. Wellicht was juist Viret voor hem de man, die er begrip voor had, maar die ook een heilzame matigende invloed op hem uitoefende. Wellicht hielp het Calvijn om zich naar zijn vriend toe af te reageren om zich naar buiten toe in te houden. De goodwill van Viret in Geneve zal ongetwijfeld ook meegeholpen hebben om Calvijn vooral in de jaren dat het volop strijd was door de depressies heen te halen.

Er ontstonden natuurlijk ook wel irritaties tussen de vrienden. Calvijn schreef eens een boze brief, waarom Viret toch niet terugkwam van zijn verblijf in Zuid-Frankrijk. Hij hoorde toch in Geneve thuis, en kon daar niet gemist worden. Viret op zijn beurt werd boos op Calvijn, omdat hij Beza naar Geneve had gehaald.

Uiteindelijk is Viret in de laatste periode van zijn leven, van 1561 tot zijn dood in 1571 in het zuiden van Calvijns vaderland dienstbaar geweest aan de reformatie. Wonderlijk, beiden waren in 1559 echte burgers geworden van Geneve, maar Calvijn is als Fransman in Zwitserland gestorven en Viret als Zwitser in Frankrijk.

In het centrum van de gedenkmuur ter ere van de reformatie in Geneve wordt Pierre Viret gemist. Eigenlijk kan dat niet. Een van zijn biografen zegt dat hij er zeker bij had moeten staan. En dan wel net achter Calvijn, 'bij zijn linkerschouder'. Is het omdat hij maatschappelijk 'linkser' zou zijn geweest dan zijn wat meer behoudende broeder? Nee, het is meer omdat aan de linkerkant het hart in de borst klopt. Viret was voor Calvijn de man naar zijn hart. Het is waarschijnlijk niet teveel gezegd als gesteld wordt dat het mede dankzij de vriendschap met Viret is geweest dat Calvijn het in Geneve uit heeft kunnen houden. In die zin was Viret voor de reformatie een cruciale figuur, die Calvijn heeft bewaard voor de stad, waar hij naar zijn eigen woorden bij zijn terugkeer vreesde 'aan het kruis te gaan'. De band met zijn 'allerbeste vriend' Viret heeft voor Calvijn de last van dat kruis zeker lichter gemaakt.

M.A. van den Berg, Zoetermeer

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen