Een echtvriendin: Idelette van Buren (1)

VRIENDEN VAN CALVIJN

Onder alle vriendschappen die er in een mensenleven mogelijk zijn is er een die een uniek karakter draagt. Het is de totale verbondenheid van twee levens, die met lichaam en ziel tot eenheid zijn geworden: de echtvriendschap. Ook Calvijn werd het gegeven om de zegen en de vreugde van het huwelijk te mogen ervaren, al was het dan maar voor de korte periode van negen jaren. De echtvriendin, die hem uit Gods hand geschonken werd, was een weduwe in Straatsburg, afkomstig uit de Nederlan­ den. Haar naam was Idelette van Buren.

Een predikant moet getrouwd zijn

De vraag is of de huwelijksplannen van Calvijn wel allereerst voortkwamen uit zijn eigen verlangen en behoefte. De indruk bestaat dat zijn vrienden en collega's er een groot aandeel in hebben gehad. Zelf schreef hij eens dat ze van hem dachten, dat hij een vijand van de gehuwde staat zou zijn. Zo erg was het niet, maar hij wist niet of hij ooit zou trouwen. Als hij dat zou doen, dan al- leen om vrij van alle beslommeringen zich geheel en al aan de Heere toe te wijden.

Bij deze zorg om zijn gezondheid en de goede rust en orde in zijn huis, wilden zijn vrienden hem gaarne behulpzaam zijn bij het zoeken naar een vertrouwde en toegewijde 'huisvrouw'. De Heilige Schrift zeg immers dat het goed is dat de mens niet alleen zal zijn maar een hulpe als tegenover hem zal hebben.

Dat geldt zeker ook voor een predikant, die zijn taak zozeer in dienst van het Woord heeft, dat de andere zorgen des levens hem daarvan niet teveel zouden mogen af houden. Een goede echtgenote zou daarbij bijzonder dienstbaar kunnen zijn.

Calvijn doet zelf in een brief aan zijn vriend Farel met een zekere reserve verslag van de vorderingen van zijn huwelijksplannen. Hij heeft na zijn verbanning uit Geneve eindelijk de rust gevonden om zich op zijn toekomende staat des levens te bezinnen. Voor het eerst heeft de nu al 31-jarige vrijgezelle vluchteling kennelijk de rust gevonden om een gezin te stichten. Er is een kandidate aan hem voorgesteld, maar Calvijn reageert nog niet echt 'verliefd' . Hij wekt zeker niet de indruk door passie gedreven te worden als hij zijn vriend bekent: "Ik behoor niet tot dat verdwaasde soort van minnaars, die zelfs de gebreken van een vrouw met kussen overdekken, wanneer zij eenmaal door haar uiterlijke verschijning zijn ingepalmd. De enige schoonheid, die mij bekoort, is dat ze zedig is, ge­ hoorzaam, niet hoogmoedig, spaarzaam, geduldig, en dat ik van haar hopen mag dat zij voor mijn gezondheid zorg draagt".

Het was niet toevallig dat Calvijns huwelijksplannen uitgerekend in Straatsburg tot uitvoering kwamen. Daarbij zal zijn oudere collega en vriend Martin Bucer ongetwijfeld een sleutelrol hebben vervuld. Als er iemand enthousiast was over het huwelijk van een predikant, dan was hij het wel! Was hij immers niet een van de eerste 'gehuwde priesters' geweest, die de nieuw ontdekte evangelische vrijheid ook vertaalde in de afschaffing van het celibaat? Het was al in 1522 dat hij met zijn eerste vrouw, Elisabeth Silbereisen trouwde. In tegenstelling tot Calvijn, voor wie het huwelijk pas ter sprake kwam toen hij een zekere rust in zijn leven gevonden had, was het voor Bucer juist de onrust van een vluchtelingenbestaan, dat Elisabeth in die eerste jaren met haar Martin delen zou. Een 'getrouwde priester' en dan nog wel met een ex-non. Maar het was net als bij zijn grote voorbeeld Luther, die drie jaren later zelf ook trouwen zou, een belijdenis van gehoorzaamheid aan God, die man en vrouw voor elkaar geschapen had met het oog op het heilig huwelijksverbond. In die zin was het huwelijk van een predikant ook een bewijs dat men de macht van Rome niet langer duchtte. En het was ook veel zuiverder dan de zedeloze praktijken die er voorheen heersten, waarin slechte voorbeelden van geestelijken het zedelijk peil van de leken ernstig aantastten.

En daarbij kwam ook, dat juist een dienaar van het Woord, in het onrustige en vaak overbezette bestaan, zijn ambt haast niet kon uitoefenen zonder een trouwe echtvriendin. Kortom, Bucer kan met recht de grondlegger worden genoemd van de protestantse pastorie.

Het wordt uiteindelijk toch Idelette

Het mogelijke huwelijk van Calvijn zal ongetwijfeld hoog op Bucers agenda hebben gestaan. Het was overigens ook de interesse van andere vrienden. Tijdens een bespreking van reformatorische predikanten in Frankfurt, in 1539, waarbij de komende godsdienstgesprekken in het Duitse Rijk op de agenda stonden, sneed Melanchthon tijdens een gezamenlijke maaltijd dit onderwerp aan, toen hij vroeg, hoe het met de trouwplannen van zijn jonge vriend stond. Kennelijk was het temidden van alle gewichtige godsdienstige zaken een niet onbelangrijke kwestie, dat men wilde weten hoe deze veelbelovende broeder zijn levensgezellin zou mogen krijgen.

De plannen leken aanvankelijk nog niet zo te vlotten. Calvijn houdt zijn goede vriend Farel nauwgezet op de hoogte van de verwikkelingen. Eerst is er sprake van een jong meisje van adellijke komaf. Calvijn voelt zich bezwaard omdat haar bruidschat ver boven zijn nederige staat uit gaat. Haar broer is een toegewijd volgeling van Calvijn en dringt er zeer op aan dat de geliefde predikant zijn zus als vrouw zal nemen. Calvijn vreest dat hij in zijn eenvoud haar toch niet de levensomstandigheden kan bieden die bij haar afkomst en opvoeding passen. Het meisje verstaat ook geen woord Frans en Calvijn kent geen Duits, dus een van de voorwaarden is dat zij de taal van haar toekomstige echtgenoot zal leren. Er is wat bedenktijd, en de aarzeling blijft bij Calvijn bestaan. Hij heeft er moeite mee om zoveel welwillendheid van de kant van haar familie met ondankbaarheid te beantwoorden, maar het wordt niets, zo schrijft hij aan Farel, die hij toch al min of meer voor zijn bruiloft had uitgenodigd. Hij wilde heel graag dat zijn geliefde broeder het huwelijk zou inzegenen. Ondertussen heeft hij trouwens ook nog een ander ijzer in het huwelijksvuur. Hij heeft zijn broer Antoine en een huisvriend gevraagd om te onderzoeken of een ander meisje wellicht bereid is om zijn verloofde te worden. Deze tweede bruid brengt niet veel geld mee, schrijft Calvijn, maar als de roep die van haar uitgaat juist is, is haar karakter een 'mooie bruidschat'. Maar ook deze bruidswerving leidt tot niets.

Het is duidelijk dat een huwelijk in die dagen bijna altijd een kwestie was van een zakelijk arrangement, waarbij 'verliefdheid' op z'n best iets was dat eerst in het huwelijk kon ontstaan. Calvijn laat in zijn brieven merken hoe verlegen hij met deze dingen is. Hij heeft Farel al een paar keer vergeefs uitgenodigd. Op een gegeven moment schrijft hij zijn vriend, dat hij maar niet moet wachten om naar Straatsburg te komen tot het zeker is dat hij trouwen zal. Hij gaat er zelfs aan twijfelen of hij wel verder naar een vrouw wil zoeken. Het tweede meisje is toch ook niet wat hij had gedacht, en de familie van het eerste blijft hartelijk aandringen om toch hun kandidate alsnog te nemen De onzekerheid is in een brief van juni 1540 nog steeds aanwezig. En dan ineens merken we uit een brief van 17 augustus van hetzelfde jaar, aan Calvijns adres, dat hij al getrouwd is! Niet met een van de twee jonge meisjes, maar met een tot nu toe onbekende weduwe met de naam: Idelette van Buren.

Een weduwe uit de gemeente

Het blijft gissen wat Calvijn ertoe gebracht heeft om de knoop op deze wijze door te hakken. Geen jonge vrouw, die de ervaring van een huwelijk nog moet leren kennen, maar een weduwe met twee kinderen werd zijn levensgezellin. Was deze keus bij gebrek aan beter? Dat is een vreemde vraag, maar toch kan dat wel de denkwijze zijn geweest van degenen die Calvijn bij zijn huwelijksaanzoeken wilden helpen. De indruk bestaat dat een huwelijk met een jong meisje in die dagen duidelijk de voorkeur verdiende, zelfs ook als de bruidegom niet de jongste meer was. Een identieke situatie die zich enkele jaren later voordeed, waarbij Calvijn de bruidswerver zou worden voor zijn vriend Viret, die weduwnaar geworden was, illustreert dit vermoeden. Calvijn deed toen zijn uiterste best om een jonge bruid uit Geneve bereid te vinden om Virets vrouw te worden. Het meisje wilde echter niet bij haar vader weg. Aangezien de dominee van Lausanne uiteraard niet in Geneve kon komen wonen voor zijn nieuwe vrouw, ging dit huwelijk niet door. Viret was teleurgesteld en het Calvijn weten dat hij dan maar trouwen zou met een weduwe, hoewel hij niet zo op weduwen gesteld was. 'Men kan nu eenmaal niet krijgen wat men wenst', is zijn nuchtere conclusie. Overigens is zijn huwelijk met zijn tweede vrouw Sébastienne een gelukkig verbond geworden.

Toch is de keus van Calvijn voor de weduwe Idelette een zeer gezegende gebleken. Calvijn kende haar al vanuit zijn pastorale praktijk. Samen met haar man en twee kinderen behoorden zij tot de kleine Franse kerk van Straatsburg. Idelette's eerste man heette Jean Stordeur en was een anabaptist afkomstig uit de omgeving van Luik, die onder de gezegende prediking en pastorale hoede van Calvijn zijn doperse opvattingen van harte had ingeruild voor een gereformeerde overtuiging. Er moet vanuit deze bekering een bijzondere relatie zijn ontstaan tussen dit gezin en hun dominee, een band die bijzonder verdiept werd door de wijze waarop Calvijn zijn geestelijke bijstand heeft verleend aan het sterfbed van Jean.

Heeft de beminnelijke Bucer misschien geweten hoe Calvijn en Idelette onbewust de geestelijke verwantschap hadden, die later zo'n zegen zou blijken te zijn voor hun huwelijk? Is hij de man geweest, die Jean en Idelette op elkaar attent heeft gemaakt, maar dan met een andere intentie dan alleen een pastorale? We weten het niet, maar het zou heel goed het geval geweest kunnen zijn. In ieder geval is duidelijk, dat Calvijn na maandenlang pijnlijk delibereren over twee mogelijke onbekende jonge bruiden, binnen de kortst mogelijke tijd in het huwelijk is getreden met een vrouw die hij goed kende: Idelette.

M.A. van den Berg, Zoetermeer

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen