Kerk, Ambt en Recht

KLEINE KRONIEK

In het blad 'Ecclesia' (Orgaan van de Stichting Vrienden van Dr. H.F. Kohlbrugge) van 2 april 2005 trojfen we een bijdrage aan van prof. dn W. Balke uit Hilversum over het in de titel genoemde onderwerp. In de laatste tijd is er nogal wat discussie ontstaan over de bevoegdheid van de burgerlijke rechter in kerkelijke zaken. Zo kan de vraag worden gesteld of een kerkelijk geschil wel aan de burgerlijke rechter mag worden voorgelegd. Wordt het in dit verband veel aangehaalde 1 Korinthe 6 in alle gevallen wel op goede gronden geciteerd? In zijn bijdrage laat prof. Balke allereerst zien dat het kerkrecht een geestelijke grondslag heeft:

Wij belijden in het apostolicum: 'ik geloof een heilige, algemene kerk'. D.w.z. de kerk is geen vereniging maar een lichaam van een geheel eigen aard, enerzijds met een verborgen zijde (naar God toe) als lichaam van Christus, anderzijds een verschijning in deze wereld. Als instituut in deze wereld heeft de kerk een eigen rechtsorde die als zodanig door de overheid wordt gerespecteerd en dat moet ook.

Wat is het eigene van deze kerkelijke orde? Het kerkelijk recht is wezenlijk verschillend van het wereldlijk recht en daarmee niet te vergelijken. Het wereldlijk recht bestaat uit formele rechtsregels en die zijn dwingend en verbindend. Het kerkelijk recht is geestelijk. De verbindende kracht van het kerkrecht berust alleen op het gezag van het Woord van God. Wanneer in Psalm 99 gesproken wordt over de sterkte des Konings die het recht liefheeft, dan gaat het niet om het formele dwingende wereldse recht, daaraan ontbreekt het pastorale element, maar om de gerechtigheid Gods, waarin liefde, genade, trouw, waarheid en rechtvaardigheid verbonden zijn. In de kerk mag het niet om macht gaan, of om gezag van mensen. Het kerkrecht is dienend, pastoraal, het recht staat onder de tucht van de liefde (Markus 10 : 42-45).

Is de kerk in gehoorzaamheid aan haar hemels Hoofd Christus daarmee helemaal baas op eigen terrein? Nee, in haar verschijningsvorm in deze wereld, daar waar de kerk ook te maken heeft met civiel-rechtelijke verhoudingen, en dat geldt zowel van de kerkelijke goederen als de civiel-rechtelijke positie van de ambtsdragers, heeft uiteindelijk de burgerlijke rechter het laatste woord.

Het eigen recht van de kerk heeft een geestehjke grondslag en wordt bepaald door de belijdenis. Een ambtsdrager heeft geen gezag op eigen titel maar is dienaar van het Woord. Ambtsdragers en gemeenten staan gelijkelijk onder het gezag van het Woord.

In de ontwikkeling naar het pausdom trad er gaandeweg een verwereldlijking van het kerkrecht op. Bernhard van Clairvaux (1090-1153) protesteerde er al tegen. Maar ook in de protestantse kerken treffen we deze verwereldlijking van het kerkrecht aan. Prof. Balke schrijft daarover ondermeer het volgende:

Het gezag in de kerk is niet bestuurlijk, administratief maar geestelijk. De eerste zorg van de kerk is de zuiverheid van de prediking van het evangelie, het herstel van het gezag van het Woord Gods. Tot een oordeel daarover is de wereldlijke rechter niet bevoegd.

Wanneer nu de kerk in een zeer uitgebreide regelgeving zich inlaat met allerlei zaken, die direct met civiel recht te maken hebben, dan kan men zich niet beroepen op de apostel Paulus in 1 Korinthe 6. Om een voorbeeld te geven. In de kerkorde worden gemeenten verplicht de ledenadministratie te laten verrichten door de SRMA. Deze bepaling heeft onnoemelijk veel geld gekost en is mede aanleiding tot het opheffen van predikantsplaatsen. Want gemeenten zijn kerkordelijk daaraan gebonden en kunnen zich daaraan niet onttrekken. Hier zijn de dingen scheef gegroeid want hier treedt de kerk op civielrechtelijk terrein. Een contract moet in principe opzegbaar zijn. Ook al worden dergelijke bepalingen met algemene stemmen door de synoden aanvaard, feit is en blijft dat de kerk hier treedt op civiel-rechtelijk terrein en dat zij zich uiteindelijk heeft te houden aan de regels die in het burgerlijk rechtsverkeer gelden. Dit geldt ook wanneer een ambtsdrager geschorst wordt of uit het ambt gezet met civiel-rechtelijke gevolgen. Dit is door de Generale Commissie voor de behandeling van bezwaren en geschillen altijd onderkend.

Een heel gevoelig punt vormt de zeggenschap over de kerkelijke goederen. Met het oog op de inmiddels plaatsgevonden hebbende kerkfusie tussen de drie SoW-kerken is door synodebesturen een beleid gevoerd om alle plaatselijke kerkelijke goederen voor het nieuwe kerkverband veilig te stellen. De kardinale vraag is hier, zo zegt prof. Balke, wanneer en door wie aan de synode de bevoegdheid en het recht is gegeven om met civiel-rechtelijke gevolgen in het beheer van de plaatselijke kerkelijke goederen in te grijpen en vrije kerkvoogdijen te dwingen het eigen beheer op te geven. Noch door de kerkelijke rechter noch door de burgerlijke rechter is tot op heden op deze vraag een duidelijk antwoord gegeven, maar is in alle uitspraken deze vraag omzeild. Toch heeft de synode zichzelf deze bevoegdheid wel toegeëigend met de gevolgen van dien. Prof. Balke besluit zijn indringend artikel als volgt: Het kerkrecht moet op geestelijke, niet op wereldse wijze worden uitgeoefend. Met het tellen der neuzen kan niet worden vastgesteld wat recht is, en wat waar is, en wat goed is, ook niet in een ambtelijke vergadering. ledere burger heeft de bepalingen van het civiele recht te respecteren en ook de kerk in haar interne regelgeving en handelingen. Wanneer de burgerlijke rechter de kerk op de vingers tikt, is dat volstrekt niet levensgevaarlijk. De kerk moet uitkijken dat zij haar vingers niet brandt, want zij kan zich niet alles permitteren. Ook al heeft zij 'een eigen recht', zij staat niet buiten de wet. Het gevaar schuilt niet alleen buiten, wanneer een burgerlijke rechter zich een oordeel zou aanmatigen over de belijdenis van de kerk, het échte gevaar schuilt levensgroot binnen, waar de kerk het geestelijk karakter van het eigen recht van de kerk krenkt en het kerkrecht op wereldse wijze uitoefent. Dit is een veel ernstiger hellend vlak waarop de kerk (eerst NHK en nu PKN) zich bevindt. Het synodebestuur heeft een Commissie voor Bijzondere Zorg ingesteld om vooral de kerkelijke goederen voor de PKN te claimen. Echter de eerste zorg van een synode behoort te zijn de rechte prediking van het evangelie en de opbouw van de gemeente in het Woord. Wanneer dat prioriteit zou hebben, dan sluit deze primaire zorg tegelijk in het bewaren van de eenheid en gemeenschap in de plaatselijke gemeenten. Daarmee komt de kwestie van de kerkelijke goederen helemaal achteraan op de agenda. En wat het belangrijkste is: dan gaat er hoop gloren op het herstel van de verhoudingen tussen broeders van hetzelfde huis. Dan zullen we ook niet de schuld bij de ander zoeken, zoals kleine kinderen: 'hij begon eerst', maar allereerst de hand in eigen boezem steken. Immers, een kerk die gegrond is in het wonder der verzoening, moet daar ook daadwerkelijk uit leven.

Naar een herstel van de verhoudingen tussen broeders van hetzelfde huis zien we met hem uit.

P. Vermeer, Wilsum (D)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen