Hoemeer de macht van den Czaarvan

Rusland zich uitbreidt, des te grooter keer staat in de religieuse verhoudingen van het Europeesche Staatswezen voor de deur.

In de eeuw der Reformatie en de eeuw die daarop volgde, hmg het politieke evenwicht in Europa aan de uiterst gewichtige vraag, welke mogendheden den hoogsten toon konden voeren, de Roomsch-Catholieke of de Protestantscbe. Onze stadhouder Willem de Derde leefde nog geheel met en in dit nettlig vraagstuk.

En wel is sinds den aanvang der achttiende eeuw dit probleem op ó-ca. achtergrond gedrongen; maar toch kon het nooit zóó geheel van het tapijt verdwijnen, of het dreigde altoos zich weer aan te melden.

Iets nu hiervan is reeds in 1870 gezien. Maar, en dit is thans het opmerkelijke, dit aloude vraagstuk keert thans terug in geheel andere gedaante. Er is geen sprake meer van, dat de Protestantscbe rijken eencrzijds en de Roomsch-Catholieke mogendheden anderzijds hand aan hand zouden gaan. Integendeel, het Protestantscbe Duitschland is met het Roomsche Oostenrijk en het revolutionaire Icahë verbonden; en de Protestantscbe zeemogendheden Engeland en An; erika houden zich buiten het spel.

Onder de oorzaken nu die tot deze geheel andere rangschikking in geen geringe mate bijdroegen, behoort vooral de toenemende mackt van Rusland, De keizer aller Russen gebiedt thans reeds over eene bevolking van bijna honderd en tien millioeh zielen ; dus ongeveer zooveel als Duitschland, Oostenrijk en Italië saani.Duitschlrind teltthans48 Oostenrijk40 Ita'ië 29 millioen inwoners. Siam dus 117 millioerj; waar Rusland alleen met 110 mil lioen tegenover staat. Waar dan nog bijkomt, dat Rusland, zoodra het een strijd van ras tegen ras en van beginsel tegen

beginsel wordt, nog rekenen kan op den steun van een goed deel der Slavische bevolking in Oostenrijk en Turkije; een achterban, waardoor Rusland in staat zou zijn aan de westersche machten, wat getalsterkte aangaat, niet slechts het hoofd te bieden, maar ze zelfs verre te overtrefïen.

Toch zou dit bij de Roomsche curie nog geen bezorgdheid wekken, indien te voorzien was, dat de verhouding blijven zal, gelijk ze op dit oogenblik is.

, Op dit oogenblik toch is de machtsverhouding dezer Staten zoo weinig met hun sterktecijfer in overeenstemming, dat Rusland kwalijk geacht kan worden zelfs tegen Duitschland alleen opgewassen te zijn. Het verschil ligt én in de mindere ontwikkeling van den Rus én in de grootere uitgestrektheid van zijn grondgebied.

Doch, en dit is het wat onrust wekt, die wederzijdsche verhouding wordt met elk jaar voor Rusland gunstiger. Het spoorwezen neemt ook in Rusland zulk een vlucht, dat de groote afstanden straks niet meer meetellen; en wat Ruslands ontwikkeling betreft, ziet men op elk gebied van industrie, kunst en wetenschap een gisting in het Russische volksleven opkomen, die ten duidelijkste toont, dat dit volk opwaakt uit zijn sluimering en aan den vooravond staat van een machtige beweging.

Gaat dit proces nu op gelijke wijze als dusver door, dan staat te verwachten, dat Rusland i". de overige Staten van Europa nog veel harder dan dusver in 't bevolkingscijfer vooruitloopt; 2", dat deze ontzettende millioenenma.ssa beweegbaar zal zijn geworden en zich, n^ar de nood het eischt, op een bepaald punt van zijn grenzen zal kunnen contentreeren; en 3". dat de ontwikkeling van dit reusachtige voljc eerlang tot een besef van onbegrensde kracht zal leiden.

Deze verwachting nu heeft obk voor ons blad belang, omdat deze Russische politieke beweging tegelijk in tamelijk strengen zin, eene religieuse en kerkelijke is.

De Russen zijn noch Roomsch noch Protestantsch, maar Grieksch, en wat dat Grieksche element te beteekenen heeft, is nog te weinig gewaardeerd.

Koit na de Reformatie, en ook in onze dagen, beeldden vooral de Engelsche Episcopalen zioh in, dat Grieksch en Protestantsch tamelijk wel één waren. Omdat de Grieksche kerk den Paus verwerpt en niet aan de onbevlekte ontvangenis van Maria gelooft (al neemt ze aan, dat ze bij het ontvangen van den Christus smetteloos rein en zonder zonde was), stelde men zich de Grieksche kerk voor als met het Protestantisme sympathiseerend, De groote negatie tegen Rome was immers aan de Grieksche kerk d k h r E h met deze gemeen. Ook zij wierd door Synoden bestuurd. En wat ook niet vergeten mag, tegen werkheili^heid wierd althans tot op zekere hoog; te niet minder ernstig in de Grieksche kerk gereageerd dan in de Luthersche en Gereformeerde.

Wat, zoo vroeg men zich af, kon dan aan eene hereeniging van deze twee deelen der Christelijke kerk in den weg staan.' Vooral de Engelsche Bisschoppelijke kerk bood aan de Grieksche velerlei aanrakingspunten. En was tusschen deze beide het huwelijk maar eerst gesloten, dan was immers de brug gelegd, die de gemeenschap met alle Protestantscbe kerken tot stand kon brengen.

Dien droom droómen thans slechts weinigen meer.

Ware de Grieksche kerk niet in zoo sterken zin volkskerk, en daardoor lotgemeen geworden met de Russische politiek, zoo kon allicht in de toekomst zulk een zuiverder ontwikkeling van beide groepen kerken gewacht worden, die op hereeniging uitliep. Maar thans kan dit niet meer. Nu eenmaal Grieksch geloot en Russische politiek slechts twee namen zijn geworden voor één streven, kan het Protestantisme, dat door en^door Germaansch is, in de groote worsteling die te komen staat, nooit anders dan tegen de Slavische overmacht partij kiezen.

Breekt eenmaal de strijd uit tusschen het westen van Europa en de Slavische macht; niet om den Turk terug te dringen, wat reeds lang had moeten geschieden; maar met het beleden doel, om de Russische bestaanswijze aan West-Europa op te leggen; heel Europa te Rusiificeeresj; en alle kerken van Christus, ze mogen zich dan Protestantsch of Roomsch noemen, in de Grieksch-nationale wereldkerk in te lijven, dan moet zucht naar zelfbehoud het Protestantisme zijn coqustteerend spel met de Grieksche keik wei doen vergeten.

Wat thans in Finland gebeurt, waar de Russische regeering, gesteund door de Russische kerk, de Luthersche kerken allengs van haar zelfstandigheid poogt te berooven en haar te ontvolken, is slechts het voorspel van v/at alsdan heel Europa te wachten stond.

Ruslands zonde is de volkskerk; een zonde waaraan helaas, ook ten onzent, nog zoo velen zich schuldig maken.

Daardoor vereenzelvigt het de nationale met éegeestelijke belangen, en moet wei verraad geducht van een iegelijk, die kerkelijk niet met Rusland één is. Een beduchtheid die de Regeering dan Wi^er op haar beurt dwingt, om onverbiddelijlc en onverzoenlijk elk opkomen van een dissentieerende religie te onderdrukken.

De volkskerk leidt tot den brandstapel.

Toch zou deze uitwendige dwang nog verhoed kunnen worden, indien het geestelijk uitgangspunt der Grieksche kerk zuiver was en op onze sympathie kon rekenen.

Doch ook dit is niet het geval. Het geestelijk uitgangspunt toch der Grieksche kerk ligt niet in de bestrijding van de Roomsche hiërarchie, noch ook.in haar confessioneel protest tegen de onbevlekte ontvangenis van de Moedermaagd.

Neen, haar geestelijk uitgangspunt ligt in het Filioque, d. w. z. in haar beweren, dat de Hei.ige Geest alleen van den Vader uitgaat, en niet uitgaat van den Vader eti den Zoon.

Het laatste belijdt geheel de westersche Christenheid zoo in de Protestantscbe als in de Roomsche kerk, maar de Grieksche kerk loochent dit, en blijft vasthouden aan de dwaalleer, dat de Heilige Geest alleen uitgaat van den Vadtr.

Op dit punt is het Schisma gekomen, en deze tegenstelling beheerscht dan ook nog steeds het eigenaardig karakter waarin de Grieksche kerk optreedt.

Een karakter, dat hierin uitkomt, dat de Grieksche kerk steeds verzonken blijft in een onvruchtbaar mysticisme. Dat is in een zoeken van gemeenschap met het Eeuwige Wezen in den Heiligen Geest, maar buiten den Zoon om. Daardoor ligt de belijdenis van den Chsisius in deze kerk als een levenlooze macht. Men loochent het werk van den Christus niet. Zelfs pleit men er op. Ma.ar de zielsgemeenschap met den Vader gaat hier buitenom. Zoo krijgt men een tweeslachtige religie. Eenerzijds een soort kerkreliqie die met den Christus rekent, maar daarachter de eigenlijke religie, die rechtstreeks mystieke gemeenschap zoekt.

Hiermede hangt dan ook het optreden van de Raskolnik in Rusland rechtstreeks samen.

Deze Raskolnik, die een machtige sekte vormen, leeren namelijk dat de kerk verkeerd liep; dat de tegenwoordige Grieksche kerk een synagoge des Satans is; dat derhalve de geloovigen zich in persoonlijke vroomheid hebben terug te trekken; en dat de ware kerk eerst geopenbaard zal worden, als onze bedeeling ten einde loopt.

Vrucht, gelijk men ziet, van de verwerping van het Filioque, Door den Heiligen Geest niet van den Zoon te laten uitgaan, moest de persoonlijke vroomheid wel in conflict komen met de kerk die van den Zoon het mystieke lichaam is.

En de Raskolnik deden dan ook feitelijk niet anders, dan de laatste practische conclusie trekken, uit de ontzettende dwaling, die door de Grieksche kerk in de belijdenis van Gods Drieëenig Wezen wierd ingedragei? .

De zaak is dus deze, dat de Russische of Grieksche kerk op zichzelf niet anders deed, dan een zeer gewone dwaling navolgen, die ook in de Protestantscbe en Roomsche kerken gedurig aan het woord kwam, zoodra het mysticisme vrij spel kreeg. Alle mysticisme wil buiten den Zoon om, rechtstreeks door den Heiligen Geest in het Eeuwige Wezen doordringen; en de Hernhutters zijn wel aan deze dwaalleer ont­ komen, maar slechts door de niet minder gevaarlijke dwaling, die hen in den vleesch. geworden Zoon iets, om zoo te zeggen, nog hoogers dan het Goddelijk Wezen deed aanbidden.

Slechts hierin gingen de Russen verder, dat zij deze gewone afdwaling van alle mystiek, die aan alle natiën en tijden gemeen is, indroegen in de belijdenis van de heilige Drieëenheid, En dit nu heeft noch de Protestantscbe noch de Roomsche kerk gedaan.

Den strijd met het mysticisme hebben ook zij gevoerd, maar de belijdenis van Gods Drieëenig Wezen hebben ze onaangetast gelaten.

En juist daarin ligt haar kracht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen