HET PROTESTANTISME IN CHILI

A. Historische achtergrond

Toen de storm van de Reformatie over Europa trok, begonnen de Spanjaarden met de verovering van Midden- en Zuid-Amerika. Die „conquista" had tot doel de uitbreiding van het Spaanse Imperium, „waar de zon nooit zou ondergaan", alsmede het binnenslepen van materialen en rijkdommen, die Spanje zozeer nodig had, uitgeput als het was door zijn vele oorlogen.

De bewoners van Latijns Amerika bezaten echter reeds hun eigen kuituur en beschaving. Mede daarom verzetten zij zich tegen de veroveraars uit de oude wereld. Dat ging gepaard met geweld.

En om dat geweld te kunnen rechtvaardigen gebruikten de Spaanse heersers de godsdienst als voorwendsel. Zoals bij de kruistochten economische belangen en godsdienstige propaganda hand in hand gingen, zo gebeurde het ook in Latijns Amerika. De leuze was: deze heidense inboorlingen moeten gekerstend worden. Ze moeten de Doop ontvangen, desnoods met geweld, anders gaan ze immers voor eeuwig verloren.

We moeten echter tegelijk opmerken dat de R.-K. Kerk overeenkomstig haar eeuwenoude strategie zoveel mogelijk van de oude heidense godsdienstige praktijken overnam en „kerstende". Van de andere kant ondergingen die inboorlingen vanzelfsprekend ook de religieuze omvorming door de machtige kerk van de koloniale heersers.

Zo was de situatie, toen in het begin van de vorige eeuw het protestantisme Latijns Amerika begon binnen te dringen. Allereerst verschenen vertegenwoordigers (leden) van de traditionele kerken: lutheranen, anglikanen, baptisten, presbyterianen, methodisten, congregationalisten. Het betrof hier geen officiële zendelingen, maar mensen die als emigranten naar Amerika kwamen om daar een nieuw bestaan op te bouwen, en die tevens protestant waren. De kerkdiensten van protestanten hadden dan ook slechts tot doel de protestantse emigranten uit Europa en Noord-Amerika ten dienste te zijn. Ze beoogden geen systematische zending.

B. Begin van het protestantisme in Chili

In 1821 komt de eerste protestant naar Chili, althans voorzover we dat kunnen vinden in geschriften nL James Thompson van het Brits en buitenlands Bijbelgenootschap.

Verder moeten we vermelden Allan Gardiner, die getracht heeft aan de inwoners van Patagonië (het uiterste zuiden van Chili en Argentinië) het Evangelie zoals dat door de Reformatie herontdekt was, te verkondigen. Hij was een man vol toewijding en verbleef in plaatsen, die nooit eerder door Europeanen bereikt waren. Hij stierf in 1851 van honger en kou, toen het schip met proviand te laat arriveerde. In 1846 begon een vrij grote immigratie van Duitsers, die zich echter onthielden van elke poging om aan de Chilenen het Evangelie te brengen.

In 1872 werd de Presbyteriaanse kerk in Chili geïnstitueerd en was waarschijnlijk de eerste protestantse kerk die wettelijk door een regering in Chili werd erkend. Aanvankelijk was de positie van de protestanten in Chili erg hachelijk. Ze werden als ketters beschouwd en hadden geen enkel recht op uitoefening van hun godsdienst. Er waren ook geen kerkhoven voor hen beschikbaar behalve in Santiago, waar er sinds 1819 een begraafplaats was voor andersdenkenden. Ook een huwelijkssluiting was zeer moeilijk. Immers de staat erkende oorspronkelijk alleen het r.-k. huwelijk. Pas in 1884 werd ook de mogelijkheid van een burgerlijk huwelijk (= een huwelijk dat niet gesloten wordt vóór de pastoor) wettelijk erkend en geregeld.

De methodisten begonnen hun zendingsarbeid in Chili in 1877 en de baptisten in 1908.

C. De consolidatie en uitbreiding

De traditionele kerken beginnen vanaf het begin van de twintigste eeuw met intense pogingen om Chilenen te winnen voor het Evangelie zoals dat door de Reformatie gepredikt wordt.

Maar het is ook in diezelfde eeuw dat een zeer merkwaardig verschijnsel plaats heeft nl. de kerkscheuring bij de methodisten in 1909, waardoor de Iglesia Metodista Pentecostal (Methodisten Pinksterkerk) ontstond. Deze kerk is vooral binnengedrongen in de lagere klassen van de maatschappij, met name de armen. Op een bevolking van 10 miljoen telt dit kerkverband thans reeds één miljoen 250.000 leden. De officiële kerken hebben tesamen nog geen 200.000 leden. En van die officiële kerken vormen de presbyterianen een zeer kleine minderheid nl. slechts 5000 leden, bovendien nog verdeeld over vijf verdeelde kerkverbanden. Omdat dus de kerken van de pinksterbeweging verreweg de meerderheid vormen, wordt de protestant vaak in Chili vereenzelvigd met de „pentecostal" (= lid van de pinksterkerken). En omdat de theologische vorming van de pinkstermensen over het algemeen minimaal is geweest, heeft het protestantisme geen grote invloed op de publieke opinie in het land.

De traditionele protestantse kerken hebben hun kerkorde en belijdenisgeschriften overgenomen van de buitenlandse moederkerken, en zelfs de gezangen hebben ze daaraan ontleend. Ze hebben verder hun indoctrinatie ontvangen van het buitenlandse fundamentalisme, dispensationalisme en van allerlei andere geïmporteerde -ismen, „made in USA or Europe".

De traditionele kerken hebben ook altijd zowel wat financiën als wat zendelingen betreft, afgehangen van het buitenland. Dat is echter niet het geval bij de kerken van de pinksterbeweging. Bij hen is alles Chileens: hun geloofsbelijdenis, hun wijze van eredienst, hun gezangen en liederen en ook financieel is er geen enkel gouden koord, waarmee ze met het buitenland verbonden zijn.

Een van de redenen van de snelle groei van de pinksterkerken is zeker geweest het paternalisme. Aan de kerkleden wordt een strenge discipline geleerd. Ze moesten maar vertrouwen op de leidende broeders, vooral op de voorgangers. Daardoor was een strakkere strategie mogelijk. De voorganger is bij hen als de generaal van een leger.

D. De situatie van de presbyterianen in onze tijd

Chili heeft nooit werkelijk geweten wat het betekent een leven te leiden vanuit de bijbelse beginselen van de Reformatie. Ook de presbyteriaanse kerken zijn eigenlijk nooit echt tot die beginselen doorgedrongen. Daarom kon men ook van hen geen reformatorisch getuigenis verwachten.

Dat is ergens te begrijpen, want ze hebben sterk de invloed ondergaan van vooral Amerikaanse stromingen zoals het dispensationalisme (de leer van de verschillende bedelingen in tegenstelling met de leer van het Verbond).

Bovendien lijden de presbyteriaanse kerken aan een chronische ziekte nl. van de steeds weer zich afscheidende afscheidingen. Hieronder laat ik een schema volgen van de kerkscheuringen van de presbyterianen in Chili. (NB. Het grootste gedeelte van dit schema publiceerden wij reeds in IRS sept. '79 p. 25. Daarom herhalen we die droevige lijst van kerkscheuringen hier niet meer).

In geen van die gevallen was het een kwestie van leerverschil, al werd na de scheuring ijverig gezocht naar argumenten om de andere kerk te kunnen betichten van een of andere vorm van vrijzinnigheid. In feite zijn die kerkscheuringen het gevolg van persoonlijke vete's en van het machtsstreven van de kerkleiders. Dit zozeer verdeelde presbyterianisme is een zeer slecht visitekaartje in Chili. En de zeer geringe groei, praktisch de stilstand van de presbyteriaanse kerken is voor een groot deel daaraan te wijten.

Pas in de laatste tijd is er een heenkeer te bespeuren naar de beginselen van de Reformatie, doordat steeds meer boeken van de klassieke Reformatie in het Spaans zijn vertaald en in Chili worden verspreid. Wanneer je thans de boekenkasten van de predikanten inziet, dan merk je een groot verschil met 15 a 20 jaar geleden. De lektuur waarover ze toen beschikten, kwam bijna uitsluitend uit de hoek van het dispensationalisme en het piëtisme. Maar nu prijken er verschillende werken van de Reformatie. Calvijn is voor hen niet langer een figuur, die men slechts kent uit de kerkgeschiedenis. Ook zijn Institutie is in het Spaans verkrijgbaar. Al zijn er nog veel wensen over, toch is reeds het aantal reformatorische boeken zo groot, dat dit de verwezenlijking is van een droom, die vroeger onwezenlijk leek.

Er is een jonge generatie van leiders binnen het Chileense presbyterianisme aan het groeien. Zij denken heel anders dan de ouderen, die ver van het leven stonden en de jeugd niet konden bereiken. Deze jongeren hebben een afkeer van de verscheurdheid en zoeken de eenheid. En samen willen ze vanuit de gezonde beginselen van de Reformatie een antwoord geven op de vragen, waarmee alle Chilenen in onze dagen worstelen.

E. Zicht op de toekomst

Het is moeilijk om zich aan een voorspelling te wagen omtrent de ontwikkeling van het presbyterianisme in de toekomst hier in Chili. Toch menen wij enige grond te hebben voor een gematigd optimisme.

Allereerst is daar de ingrijpende verandering in de gehele Chileense samenleving. De verhoudingen liggen nu geheel anders dan in vroeger jaren, toen zich die scheuringen binnen het presbyterianisme voltrokken. Onze jeugd krijgt'een betere vorming. Verschillenden studeren aan een universiteit. Ook vertoont zich binnen het sociale- en kulturele leven een tendens naar verbetering.

Maar honderd jaar traditie verandert men niet gemakkelijk. Vooroordelen worden niet in één dag overwonnen. Er wordt van ons die zicht hebben gekregen op de grondbeginselen van de Reformatie veel geduld en takt gevraagd.

G. Serrano.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen