Teellinck en het herstel van de kerk (1)

In september 2008 werd in Middelburg een herdenkingscongres gehouden, omdat het vier eeuwen geleden was dat de Nadere Reformatie begon. Dit congres werd gehouden in de Nieuwe Kerk, waarin ds. W. Teellinck, de vader van de genoemde vroomheidsbeweging, jarenlang heeft gepreekt. Haamstede en Burgh (1606-1613) was zijn eerste gemeente, Middelburg zijn laatste (1613-1629). En hoewel deze godvrezende dominee slechts twee gemeenten heeft gediend, reikte zijn invloed verder dan de grenzen van ons vaderland. Voor de mannen van de Nadere Reformatie ging het met nadruk om het beleven van de bijbelse vroomheid, de praktijk der godzaligheid. De godsdienst moet in de eerste plaats een zaak van het hart zijn. Het leven van een christen dient een navolging van het leven van Jezus te zijn, met wie de mens zich in de weg van wedergeboorte door het geschonken geloof in liefde verbonden weet. De ware godzaligheid is een gave van God, zodat de mens bekwaam gemaakt wordt voor de dienst van God in leer en leven, in handel en wandel; met hart, hoofd en handen.

Willem Teellinck
Wie was ds. Willem Teellinck (1579-1629)? Dr. P.J. Meertens noemt hem een vurige propagandist van de ware vroomheid. Dr. H. Bouwman zegt: ‘Zijn gehele persoon was een zichtbare prediking van het praktische christendom. Hij was vriendelijk in de omgang, eenvoudig, nederig en verdraagzaam zonder zijn overtuiging te verloochenen.’ Prof. W.J. op ’t Hof schrijft, dat Teellincks roeping tot het ambt in het teken stond van het verlangen om de puriteinse inzichten en praktijken in zijn eigen vaderland ingang te doen vinden. Ds. J. van der Haar prijst hem als de godzaligste en grootste ‘praktizijn’ uit de zeventiende eeuw. Maximiliaan zegt over zijn vader: ‘Hij was onvermoeid in ’t preken, in catechiseren, in lidmaten te bezoeken, zieken te vertroosten, dwalenden terecht te brengen, twijfelenden te versterken en benauwden van geest met heilzame raad bij te staan. In zijn uiterst beperkte tijd schreef hij 127 boeken. Ja, vader had ten slotte zijn zwakke lichaam in de dienst des Heeren uitgemergeld.’ In de zestien jaar die Teellinck in Middelburg stond, vond er een geestelijke opwekking plaats. Zijn krachtige, grondige en gevoelige prediking moet een diepe indruk op zijn luisteraars hebben gehad. Zijn stem klonk scherp en krachtig en zijn woord tot de mensen was direct en indringend. Teellinck wist zich als predikant, levend te midden van het volk, door God geroepen om een schildwacht te zijn, die waarschuwde voor dreigend gevaar. Hij preekte voor aanzienlijken en eenvoudigen dezelfde eis van Gods Woord. Het ging erom God lief te hebben boven alles en de naaste als zichzelf. Aan die eis ontkwam niemand. Bovenal klaagde hij de rijken aan, die zich door hun monopolies in economisch moeilijke tijden verrijkten ten koste van de armen.

Noodwendigh vertoogh
Op de jubileumbundel (1608-2008) staat het titelblad van Teellincks hoofdwerk Noodwendigh vertoogh afgebeeld. Dit boek verscheen twee jaar voor zijn overlijden en beschrijft de bedroefde staat van Gods volk. In dit belangrijke werk lezen we over de gebreken van kerk en staat en tevens wijst de auteur op de medicijnen(middelen) tot herstel. Voor het eerst in de geschiedenis wordt het program van de Nadere Reformatie nagenoeg volledig beschreven. We willen proberen een enkel woord uit Noodwendigh vertoogh door te geven in de hoop, dat het ook nu mag dienen tot heil en zegen van kerk en staat, land en volk, persoon en gemeente. De onverbeterlijke zonden zijn de oorzaak van de ondergang van personen, huisgezinnen, geslachten, steden, landen, republieken en koninkrijken. Vergeleken met de eerste tijd van de gezegende Reformatie is er nu veel verval te zien. De oordelen zijn door God bedoeld om tot bekering te brengen. Iedere christen, maar vooral de predikanten dienen de reformatie der zeden na te streven. Het voornaamste middel om tot herstel te komen, is de zuivere prediking van Gods Woord. Uit genoemd boek willen we enkele gedachten doorgeven.

Vruchtbaarheid
‘Waarom draagt de jarenlange verkondiging van het Evangelie zo weinig vrucht?
Iedereen mag toch billijk verwachten, dat gezien het feit hoe het Evangelie in het begin onder ons zo krachtig begon, dat wij zouden gaan groeien als de wilgen aan de waterbeken en toenemen als mestkalveren. Men zou verwachten dat we zouden groeien in: 1. vruchtbare kennis van de waarheid 2. beoefening van de godzaligheid 3. het gebruiken van een deugdelijke kerkorde 4. liefdevolle eenheid des geestes in alle omstandigheden. Immers, zij zijn de voornaamste oorzaken van de welstand van Gods Kerk. En we hebben van deze zaken iets mogen zien, zodat het God en mensen heeft verblijd en alle dwaalgeesten verward en beschaamd. Maar ach, arme, helaas! Het is niet doorgezet. Wij zijn in plaats van te groeien in de genade en kennis van Jezus Christus, veel meer achteruit gegaan en vervallen.

Aan het krachtig doorbreken van het Evangelielicht en de bevordering van de zaken van de Gereformeerde Kerk heeft in de eerste plaats bijgedragen, dat de Heere in de begintijd van de Reformatie buitengewoon begaafde mannen verwekt heeft, die zichzelf en hun eigen belangen verzaakten. Zij zijn werkelijk met een bijzondere geest van ijver en met grote vrijmoedigheid bedeeld geworden om de zaken van Christus’ Rijk te bevorderen en het rijk van de antichrist omver te stoten. De Heere heeft mannen als Luther, Zwingli, Oecolampadius, Calvijn en anderen met vele gaven versierd, zoals: geleerdheid, lijdzaamheid, vriendelijkheid en godzaligheid. Het welzijn van Christus’ gemeente ging hen boven alles. Ja, deze zelfverloochening ging zelfs zo ver, dat zij vader noch moeder, broer noch zus, noch iemand anders of hun eigen gemak en voordeel wilden kennen, wanneer de zaak van Gods Koninkrijk hun aandacht vroeg. De eer van God en het heil van Zijn Kerk stonden bovenaan. In alle zaken waarmee ze te maken kregen, wilden ze alleen maar luisteren naar de toetssteen van de Heilige Schrift.

Ook heeft tot de uitbreiding van de Gereformeerde Kerk niet weinig bijgedragen de vrijmoedige deelname van onze eerste Hervormers aan godsdienstgesprekken met hun tegenpartij over al de punten van verschil betreffende de belijdenis. En dit gebeurde zowel mondeling als schriftelijk. Verder heeft tot een spoedige en geweldige bloei van de Gereformeerde Kerk bijgedragen het ijverig, deftig (met autoriteit) en veel preken. Het is helder en klaar aan te wijzen dat de eerste Hervormers voornamelijk al hun ernst en ijver hebben gebruikt om goed en krachtig te preken. Dat was hun prioriteit.

Verval en gebreken van de kerk
Als eerste oorzaak van verval wordt genoemd, dat op de vermenigvuldiging van het aantal lidmaten, nadat de Kerk na de tijd van vervolging wat ruimer mocht ademhalen, niet goed werd toegezien. Ook wordt niet overal meer recht verkondigd wat de aard is van het ware geloof, waardoor wij gerechtvaardigd worden. Dit rechtvaardigende geloof maakt mensen tot nieuwe schepselen. Maar het geloof dat geen baarmoeder is van goede werken of een godzalig leven, kan Christus, Die onze rechtvaardigheid is, niet aannemen. Ja helaas, wij zien zelfs dat de voortreffelijke en troostrijke leer der rechtvaardigmaking door het geloof alleen, misbruikt wordt tot wulpsheid en lichtzinnigheid. Ja, veel mensen begonnen zich wijs te maken dat ze het rechtvaardigmakende geloof bezaten, terwijl zij er in waarheid maar een eigen denkbeeld, hersenschim of schijn van hadden. Het niet juist vieren van de rustdag is eveneens een oorzaak van verval.

Vervolgens is men niet goed bedacht geweest op de invloed van de wereldse voorspoed en weelde (’t welk zeer overvloedig geworden is in ons land), door de zegen die de Heere gaf over de eerste ijver. Ook de leden van Gods Kerk zijn door de langdurige voorspoed bedorven en evenals de wereld weelderig geworden. Het kind heeft de moeder verstikt! En omdat de wereld ons heeft toegelachen, zijn wij de wereld gaan liefhebben, met alle schadelijke gevolgen van dien. Verder is van grote invloed geweest dat men zich de ogen door uiterlijke vormen heeft laten verblinden. Men heeft zich tevreden gesteld met het bezit van de uiterlijke ceremoniën, zoals: de zuivere prediking van het heilig Evangelie en de zuivere bediening van de beide sacramenten enz. Ja, wij hebben ons gemakkelijk tevredengesteld met deze uitwendig goede zaken, maar zonder de vrucht en de kracht daarvan te beleven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen