Boekbesprekkingen

Luthers gezien
Bij uitgeverij Kok in Kampen is een boek verschenen van E. Hallewas en H. Mudde getiteld: Luthers gezien. Een oude traditie in een nieuwe kerk. Dit boek is met name geschreven om te laten zien waar de huidige Lutherse kerk voor staat. Een groot aantal onderdelen van de leer en de uiterlijke vormen van de diensten in de Lutherse kerk worden besproken. Het boek maakt op mij de indruk dat de huidige Lutherse kerk inhoudelijk weinig meer heeft met het geloofsleven en de geloofsstrijd die Maarten Luther heeft beschreven. De gewetensvraag van Luther: ‘Hoe krijg ik een genadig God?’ wordt beschreven alsof Luther deze vraag als een foutieve en kromme vraag zou hebben ingezien (p.154). ‘Zij ontspringt uit de fixatie van de mens op zichzelf en uit het gebrek aan vertrouwen.’ Kennelijk is de geloofsworsteling om tot de zekerheid van het geloof te komen een gepasseerd station. Wanneer we maar Gods Woord lezen en daarop vertrouwen, dan is dit het geloof zelf. Duidelijk wordt bij het lezen van dit boek dat de lutheranen voor een belangrijk deel een andere geloofsbeleving voorstaan dan Maarten Luther zelf. Veel van zijn exegetisch werk heeft generaties lang een belangrijk houvast gegeven aan Gods kinderen die zich innerlijk verbonden wisten met het erfgoed van de reformatoren en nadere reformatoren. In dit boek heb ik weinig geestelijke diepgang bespeurd. Na het lezen heb ik dit boek teleurgesteld dichtgedaan en opgeborgen.

Boekgegevens: Titel: Luthers gezien. Een oude traditie in een nieuwe kerk. Onder redactie van: E. Hallewas en H. Mudde. Uitgever: Kok, Kampen; 208 pag.; ISBN-nummer: 9789043516716; prijs: 24,90.

Ontmoetingen met Herman Bavinck
Bavinck is een van de grootste theologen die Nederland heeft voortgebracht. Zijn Gereformeerde Dogmatiek wekte grote bewondering, ook bij degenen die theologisch geheel andere wegen gingen. Met deze dogmatiek maakte Bavinck duidelijk dat het mogelijk was met een open houding binnen de eigen tijd te staan en toch een gereformeerd theoloog en christen te zijn. Bavinck was afkomstig uit afgescheiden kring. Zijn vader was predikant in de Christelijke Gereformeerde Kerk. Bavinck heeft zijn theologische studie niet aan de Theologische Hogeschool te Kampen maar aan de rijksuniversiteit van Leiden gevolgd. Hier werd hij geconfronteerd met de vrijzinnige theologie en met de Schriftkritiek. Deze confrontatie heeft Bavincks theologie gestempeld. Hij was en bleef zowel de afgescheiden dominee die zich verbonden wist met het eenvoudige gereformeerde volk als de erudiete geleerde die een serieuze gesprekspartner was voor mensen van een geheel andere denkrichting en dat ook welbewust wilde zijn.

Bavinck wenste tegenover de vrijzinnigheid, en veel krachtiger dan de ethische theologie dat deed, vast te houden aan de realiteit en het objectieve karakter van de openbaring. Welbewust wilde hij echter ook de relevantie van de gereformeerde theologie voor zijn eigen tijd duidelijk maken. Bavinck beklemtoonde het katholieke karakter van de gereformeerde theologie. De katholiciteit wil Bavinck niet boven maar in de kerkelijke en confessionele verdeeldheid een plaats geven. Wie het predikaat ‘kerk’ voor eigen richting reserveert, maakt zich volgens Bavinck schuldig aan sektarisme. Het is alleen mogelijk een katholiek christen te zijn in gemeenschap met de Kerk der eeuwen. De katholiciteit van het christelijke geloof is naar zijn vaste overtuiging binnen de gereformeerde theologie beter bewaard dan bij Rome. Rome plaatst het bovennatuurlijke op dualistische wijze boven het natuurlijke. De gereformeerde theologie ziet het christelijke geloof als een beginsel dat alles reinigt en heiligt. Vanwege al deze accenten kan hij als een neocalvinist worden getypeerd. Daarbij kan zowel een streepje onder ‘neo’ als onder ‘calvinist’ worden gezet.

Meer dan Luther heeft beklemtoond dat de reformatie van de kerk een allesomvattend karakter moet dragen. De reformatie van de kerk moet tegelijkertijd tot een reformatie van alle terreinen van het leven leiden. In het neocalvinisme kreeg dit element uit het calvinisme een zwaar accent. We moeten zeggen een te zwaar accent. Werd zo de spankracht van de Heilige Geest niet overschat en kwam zo het vreemdelingschap niet onder druk te staan? Bavincks theologie en persoonlijk geestelijk leven zijn tot het einde toe gestempeld door de realiteit van de verborgen omgang met God. Op zijn ziekbed dat zijn sterfbed werd beleefde Bavinck dieper dan ooit tevoren in zijn leven dat zalig worden alleen genade is. Tegelijkertijd gingen meerderen van zijn leerlingen nieuwe wegen, wegen die afvoerden van de oude klassiek gereformeerde theologie. Daarbij konden zij aanknopen bij elementen in het denken van hun leermeester.

Ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de Theologische Hogeschool (nu Theologische Universiteit te Kampen) werd in het najaar van 2004 een congres aan Bavinck gewijd. De bijdragen die toen gehouden werden, zijn in een bundel gepubliceerd door uitgeverij De Vuurbaak. Een twintigtal wetenschappers niet alleen uit Europa, maar ook uit Amerika en Azië belichten verschillende facetten van Bavincks denken. Belangrijk vond ik dat uit de bijdrage van George Harinck blijkt dat het verschil tussen Bavincks belangstelling in de tijd dat hij in Kampen lesgaf en in de periode dat hij aan de Vrije Universiteit doceerde, minder groot is dan wel is aangenomen. Ook in Kampen reikte zijn belangstelling verder dan de theologie en volgens zijn eigen exemplaar van de tweede druk van zijn dogmatiek was Bavinck bezig met het treffen van voorbereiden voor een gewijzigde derde druk, ook al kwam in 1918 een ongewijzigde derde druk uit.

Bavinck distantieerde zich van de kenleer van Kant die zulke diepe sporen in de theologie vanaf de negentiende eeuw heeft getrokken. Hij gaat ervan uit dat wij God op grond van Zijn openbaring werkelijk kunnen kennen. Onze kennis beperkt zich niet zoals Kant stelde tot datgene wat waargenomen kan worden. Juist vanwege de kenleer had de filosofie de interesse van Bavinck. De theologie kan volgens Bavinck niet om de metafysische vragen heen. Dat verklaart zijn interesse en sympathie voor de neothomistische denkrichting binnen Rome. Bavinck wil niet van een wijze van theologiebeoefening weten waarbij met een beroep op het feit dat men bijbelse theologie wil bedrijven deze vragen worden veronachtzaamd en zo feitelijk het subjectivisme en relativisme omarmd worden. John Bolt, hoogleraar dogmatiek aan Calvin Theological Seminary te Grand Rapids, stelt dat hierin een groot deel van de latere neocalvinisten Bavinck niet is gevolgd. Hij noemt Berkouwer, maar er zou ook gewezen kunnen worden naar de wijsbegeerte der wetsidee, die veel positiever over de kenleer van Kant oordeelt dan Bavinck.

Ds. H. van de Belt laat zien dat de verhouding tussen het objectieve en subjectieve voor Bavinck een heel aangelegen punt was. Zijn bijdrage legt andere accenten dan die van Bolt. We kunnen ook zeggen dat voor een andere kant van het denken van Bavinck aandacht wordt gevraagd. Voor Bavinck was de Schrift het principium externum van de theologie en de gelovige mens het principium internum. Zo geeft Bavinck aan het subject een veel zwaardere plaats dan in de klassiek gereformeerde theologie het geval is. Hier gaf hij degenen die zich op hem oriënteerden een handvat om het belang van de objectieve openbaring te relateren aan het subject en daarmee de objectiviteit van de openbaring zelf ter discussie te stellen.

Van bijzonder belang voor onze tijd is Bavincks visie op de islam. Hij oordeelde veel negatiever dan zijn vriend Snouck Hurgronje, een groot islamkenner, over het vermogen van de islam zich aan te passen en zich van zijn gewelddadig karakter te ontdoen. Een krachtig christelijk geloof achtte Bavinck niet alleen geestelijk maar ook maatschappelijk remedie tegen de invloed van de islam. Toen Bavinck in 1908 aan de Vrije Universiteit zijn vijfentwintigjarig jubileum als hoogleraar herdacht, maakte hij er met ontroering melding van, dat hij het geloof had behouden. Bavinck heeft het telkens weer als een wonder gezien dat hij staande is gebleven bij de waarheid van het christelijke geloof en het Evangelie van Gods genade. Een christen was voor hem iemand die met mond en hart kon zingen: ‘Hoe zalig is het volk dat naar Zijn klanken hoort.’ Wie zich met Bavinck bezighoudt, ontmoet een groot denker en ootmoedig christen. Ook wie Bavinck niet in alles wil en kan volgen, wordt door die ontmoeting verrijkt.

Ontmoetingen met Bavinck, Ad Chartareeks nr. 9, red. George Harinck en Gerrit Neven, uitgave De Vuurbaak 2006; ISBN 90-5560-307-4; pb. 343 pag. Prijs € 17,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen