Hugenoten

Het Franse protestantisme
De Hervormde of Gereformeerde Kerk wordt meer dan eens als de vaderlandse kerk aangeduid. Als we denken aan het ontstaan van Nederland is die aanduiding terecht. Echter, de Hervormde Kerk is naar haar wezen meer dan een vaderlandse kerk. Het is gezien haar oorsprong een Europese Kerk en qua intentie een wereldkerk. Wanneer in de belijdenisvragen van Voetius instemming wordt gevraagd met de leer van onze kerk, heeft Voetius daarbij niet alleen gedacht aan de kerken in de verenigde Nederlandse Provinciën en de gebieden die door de generale staten werden bestuurd, maar ook aan de kerken in Oost-Friesland, Bentheim, Bremen, Zwitserland, Schotland en niet te vergeten Frankrijk. Op de kerk van Frankrijk en Hongarije na waren afgevaardigden van zo ongeveer alle Hervormde of Gereformeerde kerken uit Europa op de Dordtse synode van 1618/1619 vertegenwoordigd geweest. Dat de kerken van Frankrijk en Hongarije niet aanwezig waren had politieke redenen. De Duitse keizer die ook koning van Hongarije was, was een Habsburger en met de Habsburgers die over Spanje regeerden waren wij in oorlog, terwijl de Gereformeerde Kerk van Frankrijk geen toestemming van de Franse koning kreeg om afgevaardigden te sturen.

Over de Franse protestanten die, zoals we hopelijk wel weten, bekend staan als hugenoten, verscheen een prachtig boek van Pierre Louis van Enk die jarenlang journalist was bij het dagblad Trouw en vervolgens ambtenaar in Brussel. De tekening is theologisch niet altijd bevredigend. Ik denk aan de weergave van Calvijns visie op de accommodatie van God. Hierin ligt geen opening, zoals de auteur suggereert naar een vrijere visie op de Schrift, maar Calvijn wil ermee aangeven dat God Zich in Zijn openbaring aanpast aan het gegeven dat wij schepselen zijn. Hij is méér dan Hij Zich aan ons openbaart. Wie daaroverheen kan zien, vindt in Frankrijk en de hugenoten een schat aan informatie.

De Reformatie vond in Frankrijk ingang in haar gereformeerde vorm, ook onder leden van de hoge adel. Het koningshuis weigerde echter voor de Reformatie te kiezen. De geschiedenis van de hugenoten is een geschiedenis van onderdrukking en verzet. Van Enk laat zien dat meer dan eens politiek en godsdienst nauw vervlochten waren. Zo probeert hij de Bartholomeüsnacht van 24 augustus 1572 vanuit politieke overwegingen te verklaren. Dan nog blijft de wreedheid waarmee hugenoten werden bejegend, verbijsterend en geldt dat duidelijke afspraken werden geschonden. Ook hugenoten hebben zich soms schuldig gemaakt aan wreedheden tegen hun Roomse landgenoten. Deze vallen echter in het niet bij de massale slachtpartijen en in de tweede helft van de zevende eeuw systematische onderdrukking van de hugenoten.

Een bloeitijd en een relatief rustige tijd beleefde het protestantisme na de afkondiging van het edict van Nantes in 1590 aan het begin van Hendrik IV. Daarbij moet wel worden gesteld dat dit edict van meet af aan van Roomse zijde als een voorlopige maatregel is verstaan en dat het edict van Nantes niet alleen vrijheid van godsdienst garandeerde maar ook tot doel had verdere verbreiding van het protestantisme in Frankrijk te voorkomen. Het is veelbetekenend dat in het edict van Nantes over de zogenaamde Gereformeerde Kerk werd gesproken. Dat neemt niet weg dat hugenoten decennialang de vrijheid hebben gehad kerken te bouwen en hogescholen te onderhouden. Ook Nederlanders zijn benoemd aan deze hogescholen en omgekeerd kregen Franse hugenoten benoemingen aan Nederlandse universiteiten. Tijdens de regering van Lodewijk XIII werd de politieke macht van de hugenoten gebroken. Hun pandsteden werden een voor een ingenomen. Systematische onderdrukking begon onder de regering van Lodewijk XIV. Steeds meer werden de vrijheden aan de hugenoten verleend onder het edict van Nantes ingeperkt tot de officiële herroeping ervan in 1685. Een van de beperkende maatregelen in de tijd ervóór was dat in het openbaar geen Psalmen meer mochten worden gezongen. Dat laat wel zien hoe wijdverbreid dit verschijnsel was. Helaas is in onze tijd zo’n beperkende maatregel helemaal niet aan de orde, omdat op de straten, de velden en in de werkplaatsen bepaald niet veelvuldig Psalmen worden gezongen zoals toen in Frankrijk het geval was. Wel zien we een parallel dat het steeds meer voorkomt dat niet-kerkelijk omwonenden klagen over het geluid van het zingen van Psalmen vanuit het kerkgebouw. Daarin zien we in Nederland een teken van afnemende verdraagzaamheid.
Vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw verlieten tal van hugenoten Frankrijk. Een niet onbelangrijk deel van hen heeft zich in Nederland gevestigd en wel met name in Zeeland. De vele Franse namen herinneren aan de Franse oorsprong van Nederlandse families. Dat de haarkleur van de leden van de gereformeerde gezindte iets donkerder is dan van de gemiddeld autochtone Nederlander is te verklaren vanuit het feit dat er door de gereformeerde gezindte meer hugenotenbloed loopt. Om meer dan een reden behoort de geschiedenis van het Franse protestantisme ons te interesseren. Vooral in het zuiden van Frankrijk bleef het protestantisme bestaan. De onderdrukking leidde in de achttiende eeuw nog een aantal malen tot uitingen van verzet. De vrijdenker Voltaire heeft zich ingezet voor volledige godsdienstvrijheid voor de hugenoten; een godsdienstvrijheid die een feit werd onder Napoleon. Verdrietig is dat het Franse protestantisme toen al sterk was aangetast door de geest van de Verlichting. Van Enk stopt zijn beschrijving van het Franse protestantisme bij Napoleon. In de negentiende eeuw had ook het Réveil invloed op het Franse protestantisme. Ik denk aan de gebroeders Monod. Nog altijd is er in Frankrijk een overblijfsel van de Gereformeerde of Hervormde Kerk, al is dat zeer klein. Laat het ons gebed zijn dat alom in Europa, ja wereldwijd, de Gereformeerde of Hervormde Kerk tot bloei komt.

Naar aanleiding van: Frankrijk en de hugenoten. Drie eeuwen onderdrukking en verzet door Pierre van Enk, uitgave Boekencentrum 2009; ISBN 978-90-239-235-9; hb. 629 pag.; € 35,-.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen