Kerstfeest – Het ontstaan van het Kerstfeest

Van alle kanten en op velerlei wijze worden we herinnerd aan het naderend Kerstfeest. Elke dag opnieuw zitten de brievenbussen vol kleurrijke folders. Zij prediken een kerstfeest van eten en drinken. De kerstman heeft veelal Christus verdrongen. Gelukkig mogen we zondags in de kerk een ander geluid horen. Gedurende de vier adventszondagen worden we zowel vanuit het Oude Testament als vanuit het Nieuwe Testament bepaald bij het wonder van de geboorte van Christus. En hoe dichter we het Kerstfeest naderen, des te meer horen we van allerlei kerstfeestvieringen. Kortom, zo in de week voor Kerst is er een overvloed aan activiteiten. Uit dit alles blijkt wel hoe belangrijk het Kerstfeest binnen het christendom geworden is.
Ik schrijf met opzet ‘geworden is’, want er is in de geschiedenis van de Kerk een tijd geweest, dat men helemaal geen Kerstfeest vierde. Pas in de loop van de vierde eeuw is men ermee begonnen. Sowieso was men binnen het christendom in de eerste eeuwen tegen het vieren van verjaardagen. Origenes, de belangrijkste theoloog in de eerste helft van de derde eeuw, wees erop dat in de Bijbel alleen de heidenen hun geboortedag vieren. Zo lezen we in Gen. 40:20 van de geboortedag van de Farao van Egypte en in Matth. 14:6 van de viering van de geboortedag van Herodes. In die tijd werd de dag van het martelaarschap als geboortedag gezien. Vandaar ook dat de martelaarsakten als geboorteberichten (natalia) werden beschouwd.

Prof. Van Unnik gaf in een artikel over ‘De oorsprong van het Kerstfeest’ nog een tweede reden waarom het Kerstfeest een ‘nakomertje’ was. In tegenstelling tot de andere grote feesten zoals Pasen en Pinksteren, is het Kerstfeest niet van Joodse oorsprong. Met andere woorden: Het Kerstfeest is binnen het christendom ontstaan, het is dan ook ‘genuien Christelijk’ (Zie de herdenkingsbundel ‘Woorden gaan leven’, Kampen 1979, blz. 114). Interessant is hierbij de vraag naar het wanneer van het ontstaan van het Kerstfeest. Is er een bepaalde datum aan te wijzen? Zoals zo vaak, is ook deze vraag gemakkelijker te stellen dan te beantwoorden. Temeer, daar we met de Kerk in het Oosten en in het Westen te maken hebben. Wat het Oosten betreft zien we dat daar al zeer vroeg, namelijk in de tweede eeuw, 6 januari gevierd werd als de dag van de geboorte en de doop van Christus. Echter, daar het hier om een viering binnen een ketterse beweging ging, heeft deze dag weinig steun gevonden. Als geboortedag is zij verdrongen door de ons bekende datum van 25 december en is 6 januari geworden tot de dag van de drie koningen (wijzen uit het Oosten).

De datum van 25 december wordt reeds in 221 genoemd. Een zekere Julius Africanus (160-240) stelde voor om deze datum tot de viering van de geboortedag van de Heere Jezus te maken om zo vanuit de Kerk een dam op te werpen tegen alle invloeden van heidense feestdagen welke in deze tijd van het jaar gehouden werden. Al wordt bij deze datering gewoonlijk naar het Romeinse heidense feest Natalis Solis Invicti (= de geboortedag van de Onoverwonnen Zon) verwezen, toch is echter de opmerking van S. Roll terecht, als zij stelt dat met betrekking tot de datering op 25 december verschillende factoren in het spel geweest zijn. Bijbelse motieven, Romeinse invloeden, en de algemene invloed van zonnewende en klimaat (noordelijk halfrond!) speelden hierin mee (zie ‘De weg van de Liturgie’, Zoetermeer, 1998, aangehaald door D. Monshouwer, blz. 120). Langzaam kreeg 25 december een plaats op de kalender van het kerkelijk jaar. Zo zien we dat ten tijde van Ambrosius van Milaan (339-397) voor het eerst op 25 december Kerstfeest werd gevierd. Hij dichtte – voor zover bekend het oudste – kerstlied ‘Veni, Redemtor gentium’ (Kom, Verlosser van de volkeren). Op 25 december 354 werd het Kerstfeest voor het eerst in Rome gevierd. En op dezelfde datum maar dan in 386 ook in Antiochië. Op deze dag preekte de beroemde kanselredenaar Johannes Chrysostomus (= Guldenmond) in een overvolle kerk. Zijn oproep op de zondag daarvóór (20 december) was niet tevergeefs geweest. In de prediking zelf horen we naast een rijke inhoud ook enige opmerkingen die onder andere voor de geschiedenis van de liturgie van belang zijn. Zo merkt hij op dat het nog geen tien jaar geleden is, dat deze in Antiochië en omgeving zichtbaar en bekend is geworden. Met andere woorden: in dit centrum van het christendom was omstreeks 375 na Christus het Kerstfeest nog geheel onbekend. Verder horen we in deze Kerstpreek dat dit geboortefeest van de Heere Jezus al wel in Italië, Noord-Afrika en Gallië bekend was en nu ook vanuit het Westen ingevoerd was. Echter, al mocht deze ‘edele plant’, zoals Chrysostomus het Kerstfeest noemt, in korte tijd hoog opschieten en veel vrucht dragen, toch ging de invoering in het Oosten niet overal even vlot. De een vond het een afkeurenswaardige nieuwigheid, een ander had veel moeite met de datum. Zo was er bijvoorbeeld veel weerstand binnen het patriarchaat van Jeruzalem. Zij verzette zich – zoals een oude schrijver mededeelt – als enige kerkelijke provincie tegen de gehele wereld, onder andere met als argument: ‘Bij ons is Christus geboren; hoe zullen zij, die er veraf wonen, het beter weten dan wij?’ (zie Van Unnik, a.w. 115). Toch ontbrak het Chrysostomus ook niet aan steun. In 379 werd het Kerstfeest ook voor het eerst in de keizerlijke hoofdstad Constantinopel gevierd.

Echter, hoezeer ook Chrysostomus alle argumenten aangreep om ‘de moeder van de feesten’ in te voeren, toch is hij te positief als hij daarbij verwijst naar het Westen. Daar spot een zekere Arnobius in een verdedigingsgeschrift naar aanleiding van de laatste en grootste christenvervolging onder keizer Diocletianus nog zo tussen 305 en 310 met de heidenen, die de geboorte van hun god vieren. Zou hij dit ook gedaan hebben als de Kerk toen reeds het Kerstfeest kende? Ik denk het niet. Echter, er is een kalender bekend uit het jaar 353, die bij 25 december aangeeft: Christus’ geboorte. Gegevens laten zien, dat deze kalender uit Rome afkomstig is en uit het jaar 336 stamt. Dit betekent, dat we de invoering van het Kerstfeest moeten opschuiven naar het midden van de vierde eeuw. Maar pas een eeuw later, d.w.z. omstreeks 450 na Christus, krijgt zowel in het Westen als in het Oosten 25 december een vaste plaats op de kalender van het kerkelijk jaar als de herdenkingsdag van Christus’ geboorte.

U ziet een boeiende en ingewikkelde geschiedenis, waarbij uiteindelijk – met een paar uitzonderingen – geheel het christendom betrokken is geworden. Echter, nu leert Gods volk dat het wel eens Kerstfeest mag worden op een geheel andere datum dan 25 december. Namelijk dan wanneer waar mag worden hetgeen Paulus schrijft in Gal. 1:15, 16: ‘het Gode behaagd heeft … Zijn Zoon in mij te openbaren’ (zie ook de Heid. Cat. Zondag 6). Of het dan op 25 december of midden in de zomer valt, is niet van belang. Waar het op aankomt, is dat Christus ook geboren mag worden in ons eigen hart, tegen ons ons eigen vlees en bloed in. En dit tot Gods eer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen