Het geloof is uit het gehoor …

Daar zijn ook allerlei verklaringen voor gezocht en gegeven. Zoals bijvoorbeeld dat de mens van de 21e eeuw meer op het beeld is ingesteld dan op het gedrukte of gehoorde woord. Verder eist het onontkoombare internet zijn tol. Boodschappen worden kort, krachtig en vaak flitsend gepresenteerd. Het moet snel en gemakkelijk te consumeren zijn. Al was het alleen maar omdat het aantal afleiders, met name op het internet, zo groot is dat de aandacht zich moeilijk lang laat vasthouden. Het is en het moet kort, kernachtig en snel.

Bij het schrijven van dit artikel ga ik van dit gegeven uit. Het is de moeite waard om de plaats, het nut én het gevaar van de digitale media nader te doordenken. Dat is zonder meer noodzakelijks zelfs. In het informatietijdperk dat wij beleven, is het een illusie om te denken dat we dat kunnen negeren of ons kunnen isoleren. Nog afgezien van de vraag of je dat moet willen. Daarvoor geef ik echter graag de pen aan anderen, die daartoe deskundig zijn. Bij het nadenken over het luisteren naar de preek ga ik nu van deze stand van zaken uit.

Het heeft God behaagd …
De prediking van het Woord richt zich op het gehoor. ‘Zo is dan het geloof uit het gehoor, en het gehoor door het Woord Gods’ (Rom. 10:17). Paulus maakt in het gedeelte waaraan deze tekst ontleend is het grote belang van de prediking duidelijk. Verder kan ook aan zijn schrijven aan de gemeente van Korinthe gedacht worden. In zijn eerste brief aan die gemeente schrijft de apostel dat het God behaagd heeft ‘door de dwaasheid der prediking zalig te maken die geloven’ (1 Kor. 1:21). De prediking neemt dus een wezenlijke plaats in.

De prediking is dan ook niet inwisselbaar. De hiervóór geschetste ‘lees- en luistercrisis’ mag voor ons geen aanleiding zijn om de prediking als zodanig ter discussie te stellen of haar belang af te zwakken. Het kan niet zo zijn dat we de preek afwaarderen ten gunste van andere gestalten en vormen van verkondigen. De preek is niet een vorm te midden van meerdere vormen. Je kunt dan ook niet redeneren in de trant van: ‘Onze tijd vraagt om andere vormen van verkondigen.’ De prediking is het middel waarop de Heere het oog heeft laten vallen! Om die reden hebben wij de prediking te eerbiedigen en te koesteren. In de prediking klinkt – naar een woord van Calvijn – Gods stem.

Afstemming
Dat de prediking een bijzonder instrument in de handen van de Heilige Geest is – en dáárom niet weg te denken uit het hart van de eredienst! – wil niet zeggen dat de prediker zich geen rekenschap moet geven van de toenemende moeite om geconcentreerd te luisteren bij een belangrijk deel van zijn hoorders. In de opbouw van de preek kan daarmee wel degelijk rekening worden gehouden. De prediker kan heel goed op zodanige wijze doseren dat de hoorder rustpunten gegund worden. Al zal de preek veelal zich in zekere zin naar een climax bewegen, betekent dit niet dat de boog altijd even gespannen moet staan.

Daarnaast is het van belang dat de preek een dialogisch karakter heeft: de hoorder ervaart dat de prediker, al is hij als enige aan het woord, toch als het ware met hem ‘in gesprek is’. Verder is nog te denken aan het beeldende karakter van de taal en de vertaling van de boodschap naar en in het geleefde leven van de hoorder. Er zou natuurlijk nog veel meer te noemen zijn. Waar het om gaat, is de ‘fijnafstemming’ op de hoorder in het heden. Wat ook betekent dat je rekening houdt met de mate van tijd, hoeveelheid en concentratie die hij of zij aankan.

Leren luisteren
Ook dit verhaal heeft nog een andere kant. En dat is een kant die mijns inziens te vaak onbelicht of minstens onderbelicht blijft. Het valt me op dat als het verminderde vermogen om zich te concentreren ter sprake komt, er al snel over gedacht en gesproken wordt als iets onvermijdelijks. In de beleving van velen is het iets onontkoombaars. De mens van deze eeuw kan nu eenmaal minder goed uit de voeten met het gedrukte of gehoorde woord. In de eerste alinea’s van dit stuk heb ik gesteld dat dat voor mij een gegeven is. Is het ook een voldongen feit? Anders gezegd: Hebben we ons daar – ook in de kerk – simpelweg bij neer te leggen?

Dat lijkt mij niet. We kunnen ons als mensen toch oefenen in lezen én luisteren? Je kunt daarbij je tijd in meerdere of mindere mate mee hebben. Wat ons betreft is dat laatste het geval. Maar daarmee is toch niet alles gezegd? Waarom zouden we niet de moeite nemen om ons toe te leggen op lezen en luisteren? Behalve dat dat heel nuttig is met het oog op het luisteren naar de preek, zal het nog meer vruchten afwerpen in ons leven. Belangrijke vruchten! Denk eens aan het vermogen om stil te worden en te mediteren.

Sommigen maken ook gebruik van eenvoudige hulpmiddelen in de dienst: ze maken aantekeningen gedurende de preek. Heel erg puntsgewijs kan dat wellicht een dienst bewijzen. Al vraag ik mij af hoe noodzakelijk het is: bijna alles is terug te luisteren vandaag de dag. Bovendien moeten we niet vergeten dat de prediking geen toespraak is, maar aanspraak! De stem van de Heere klinkt erin. Dan moeten toch je ziel en al je zinnen erbij zijn! Wie veel schrijft, kan ook veel ontgaan …

Gesprek
Van belang is hierbij een lijn te trekken naar het onderwijs in het midden der gemeente: de catechese. Is ook dat bij uitstek niet een ‘oefenplaats’? Catechese is toch vanouds mede gerelateerd aan en gericht op het verstaan van de prediking? Laat het gesprek over, en dan bedoel ik vooral ‘naar aanleiding van’, de prediking daar ook plaatsvinden.

Overigens is ook over de catechese zelf, in het verlengde van de prediking, bezinning nodig. Het kerkelijk onderwijs houdt geen gelijke tred met het onderwijs op school. Op de scholen doet het digitale tijdperk meer en meer zijn intrede. Om die reden bepleiten velen dat de catechese meer in de pas moet gaan lopen met het schoolonderwijs. De beamer, het digibord en zelfs de tablets zouden ook in de catechese hun intreden moeten doen. Ik vind dat moeilijke vragen, maar vooral moeilijk te overziene antwoorden.

Ik meen dat sommige negatieve effecten van dit ‘nieuwe leren’ zich duidelijk manifesteren. De hoeveelheid basale, parate kennis slinkt. De focus op het gehoorde en gelezene wordt steeds verder gereduceerd. Willen we ons catechetisch onderwijs op die leest schoeien? En wordt de geconstateerde afstand tot het horen van het Woord hiermee gedicht of eerder versterkt? Het zijn maar vragen. Belangrijke vragen.

Laat er niet in de laatste plaats het gesprek in de gezinnen zijn. Het gesprek over de prediking. Is het niet een kerntaak van elke opvoeder om de kinderen vertrouwd te maken met de prediking? Wie het ter hand neemt, ontdekt: al onderwijzende leert men.

Hoevelaken, ds. P.C. Hoek

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen