Zegenend gebaar

Het beantwoorden van deze vraag wordt vergemakkelijkt, omdat collega ds. W. Pieters begin 2013 aan een flink aantal predikanten de vraag heeft voorgelegd hoe zij daarmee omgaan en waarom. Deze gegevens heeft hij mij destijds ook ter beschikking gesteld en ik kan daar dus ook met deze vraag uit putten. Uit de reacties van de predikanten blijkt dat ruim tweederde van hen wel een zegenend gebaar maakt bij het uitspreken van de bekerwoorden. De redenen die zij ervoor opgeven, zijn tamelijk verschillend. Het viel mij wel op dat een heel aantal keren naar voren komt, dat men eenvoudigweg vanuit de eigen jeugd met deze wijze van doen bekend en vertrouwd was. Er waren meerdere predikanten die aangaven daar eigenlijk ook nooit zo bij te hebben stilgestaan. Zoals met zoveel liturgische zaken is het ook in dit geval nog niet zo eenvoudig – en misschien ook niet nodig – om uit te maken ‘hoe het zou moeten’. Dat is ook niet wat mij bij het schrijven van deze bijdragen voor ogen staat. Wel wil ik met u een aantal overwegingen delen ten aanzien van dit gewichtige moment in de eredienst.

De uitdrukking ‘de beker der dankzegging’ is ontleend aan 1 Korinthe 10 vers 16. De uitdrukking kan ook vertaald worden als ‘de beker der zegening’. De kanttekening geeft deze mogelijke alternatieve vertaling ook. Het Griekse werkwoord dat hier gebruikt is, kan namelijk zowel met ‘zegenen’ als met ‘dankzeggen’ vertaald worden. Deze beker der dankzegging wordt ‘dankzeggend gezegend’, zo blijkt uit het vervolg van de zin. De Statenvertalers kozen voor het accent op ‘zegenen’ omdat, zo blijkt uit de toelichting in de volgende kanttekening, daarmee de wijn geheiligd – dat wil zeggen afgezonderd – wordt tot het Heilig Avondmaal. De wijn in deze beker wordt afgezonderd van andere wijn en voor dit bijzondere gebruik bestemd. Dat is overigens ook de wijze waarop Calvijn deze uitdrukking interpreteert.

Nu lijkt het ‘zegenen’ of ‘dankzeggen’ mij ook alles te maken te hebben met het Joodse gebruik van de ‘beker der zegening’. Met de ‘beker der zegening’ werd de beker aangeduid die aan het einde van de maaltijd werd geheven om de Heere voor de maaltijd te danken. Niet de beker op zich, maar de Heere werd geprezen om de genoten maaltijd. Als Paulus schrijft over de beker die wij ‘zegenen’, kan hij daarmee dus bedoelen: ‘waarover wij de dankzegging uitspreken’.

Een van de predikanten die reageerde op de vraag van collega Pieters, verwees naar de Kirchenordnung der Kurpfalz (1563), waaruit duidelijk blijkt dat het aspect van het dankzeggen de boventoon voert. Ik neem het volgende citaat over: ‘Hie soll der Kirchendiener einem jeden vom brodt des Herrn brechen / vnd jm darreichen / sprechen: Das brodt das wir brechen / ist die gemeinschafft des leibs Christi. Vnd der ander Kirchendiener jm darreichen desz Kelchs / sprechen: Der Kelch der dancksagung / damit wir dancksagen / ist die gemeinschafft des bluts Christi.‘ Uit deze tekst wordt duidelijk dat het ‘zegenen’ niet wordt opgevat als ‘de zegen opleggen’ maar ‘dankzeggen’.

We zullen dus het ‘zegenen’ uit het bekerwoord naar het zich laat aanzien, moeten opvatten als ‘dankzeggen’ of ook wel ‘prijzen’. Denk bijvoorbeeld aan een vergelijkbare Bijbelse uitdrukking als: ‘Gezegend is Hij Die komt in de Naam des Heeren.’ Het is in dit verband ook wel veelzeggend dat het Dienstboek voor de Nederlandse Hervormde Kerk (in ontwerp) het bekerwoord als volgt formuleert: ‘De beker der dankzegging waarover wij de dankzegging uitspreken …’

Het moge hoe dan ook duidelijk zijn dat onze gereformeerde vaderen in elk geval niet dachten aan het zegenen van de beker in de zin van consacreren of wijden. Als zij spreken van ‘zegenen’, dan is in dit verband bedoeld ‘afzonderen’ (zie de kanttekening op 1 Korinthe 10:16). Zou er immers sprake zijn van ‘een zegen opleggen’ als noodzakelijke consacrerende handeling voorafgaand aan het gebruik van het sacrament, dan is het merkwaardig dat wel de beker en niet het brood gezegend wordt. Als we ‘zegenen’ in de zin van ‘afzonderen’ willen verstaan, is het de vraag of een zegenend gebaar daarbij nodig is. Al wil ik graag – in aansluiting op de inleiding van deze bijdrage – nogmaals onder woorden brengen dat we in deze (niet-noodzakelijke) dingen elkaar vrij laten voor wat betreft de liturgische vormgeving. Dat is in elk geval een wezenskenmerk van gereformeerde liturgie!

Er lijkt mij veel voor te zeggen om de ‘beker der zegening’ in het verlengde te zien van de Joodse ‘beker der zegening’ die nadrukkelijk een beker der dankzegging was. Waarbij de dank en de lof gericht zijn op de Heere, Die in de genoten zegeningen wilde voorzien.

Hoevelaken, dr. P.C. Hoek

Ook een vraag?

In deze aflevering gaat ds. P.C. Hoek in op de gestelde vragen met betrekking tot de bediening van het Heilig Avondmaal. Hebt u ook een vraag? Stuur hem naar de redactie. E-mail: kopijkerkblad@hersteldhervormdekerk.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen