In het klimaat van het absolute

Toen moest hij, omdat zijn gezondheid ernstig leed onder de grote spanningen in vrijgemaakte gereformeerde kring, zijn werk neerleggen. Weliswaar werd hem in 1968 eervol emeritaat verleend, maar het jaar erop ontnam de synode van Hoogeveen hem het recht met adviserende stem deel te nemen aan de vergaderingen van de Kamper senaat. Inmiddels is er in vrijgemaakte kring veel veranderd. De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt en de Nederlandse Gereformeerde Kerken die uit de scheuring van 1967 en de jaren erna ontstonden, groeien steeds dichter naar elkaar toe. De dissertatie over Veenhof verdedigd te Kampen is daarvan een bewijs.

Veenhof is opgegroeid in een nog door het piëtisme gestempelde milieu van de late Afscheiding. Van dit piëtisme keerde hij zich als jongeman radicaal af. Hij werd gegrepen door de opvattingen van Schilder en A. Janse uit Biggekerke. Opvattingen die voor de noodzaak van zelfonderzoek, een van de kenmerken van het gereformeerde piëtisme, geen ruimte lieten. Naast de twee genoemde mannen moet ook de wijsbegeerte van de wetsidee (later de reformatorische wijsbegeerte) worden genoemd. Ook daardoor wist Veenhof zich geïnspireerd.

Langevelde gaf zijn dissertatie de titel In het klimaat van het absolute. Het absoluut stellen van eigen zienswijze was kenmerkend voor Schilder en Janse. Veenhof werd hierin meegenomen. Als mens was hij echter harmonieus van instelling en aarzelde hij voor de consequenties van het absolute denken. Daarom ging hij pas na lang aarzelen met de Vrijmaking mee. Aanvankelijk paste hij volledig in dit klimaat. Typerend is dat hij een openingsdienst van het nieuwe kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente in Kampen niet bijwoonde ondanks het feit dat hij een goede relatie had met de plaatselijke predikant ds. A. Verhagen. Een officiële kerkdienst in een kerk die niet de ware kerk was, woonde je als vrijgemaakt gereformeerde niet bij.

Naarmate het absolute in de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt steeds zwaarder werd aangezet, kreeg Veenhof steeds meer bezwaren. Hij kwam ook terug op zijn vroeger wel heel scherpe kritiek op het piëtisme. Kritiek op de belijdenis was voor hem geoorloofd, als men maar aan de kern ervan vasthield. Veenhof is uitgegroeid tot de geestelijke vader van de Nederlandse Gereformeerde Kerken.

Veenhof was enorm betrokken, maar kon daarom ook moeilijk relativeren. De christelijke gereformeerde predikant dr. T. Brienen die onder Veenhofs leiding doctoraal examen zou doen, ervoer hem als een man die geen tegenspraak duldde en ook altijd wat afstandelijk bleef. Veenhof die zelf niet was gepromoveerd en ook geen doctoraal examen had gedaan, vroeg van doctoraal studenten vrijwel het onmogelijke. Brienen rondde zijn doctoraalstudie aan de Oudestraat af en promoveerde daar in 1974. Zelf denk ik dat in deze houding van Veenhof iets van innerlijke onzekerheid blijkt.

Langevelde verheelt in zijn dissertatie schaduwen van Veenhofs karakter niet. Inhoudelijk is de waardering voor de latere Veenhof overduidelijk. Hij stelt dat de sfeer van de Nederlandse Gereformeerde Kerken nog altijd de geest van Veenhof ademt: trouw aan de Schrift en de kernpunten van de belijdenis met veel ruimte voor verschil in opvatting. Hier beginnen wel mijn vragen. Laat ik beginnen met de opmerking dat de kerkvisie die de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt tot voor enkele jaren huldigden, mij nooit en in geen enkel opzicht heeft kunnen bekoren. Het exclusivisme dat eruit spreekt, kan ik niet verenigen met de belijdenis dat Christus wereldwijd in eenheid van het ware geloof Zijn kerk vergadert. Kerkelijk exclusivisme verdraagt zich niet met een godsvrucht die niet alleen de kenmerken van de ware kerk (en die openbaren zich in Gods vrijmacht waar Hij dat wil) maar ook van de ware christen benadrukt. Dat Veenhof daarmee vastliep en dat men inmiddels in de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt daarop terugkomt, acht ik winst.

Echter, wat komt ervoor in de plaats? Veenhof zelf was een behoudend man bij wie de kernen van de belijdenis functioneerden, maar minder duidelijk is voor mij waar hij de grenzen wilde leggen. Dat er in de Nederlandse Gereformeerde Kerken veel ruimte is voor verschil in opvatting, zal ik niet betwisten, maar als buitenstaander vallen zij bij mij niet op door hun trouw aan de Schrift en de kernpunten van de belijdenis. Dat moet ik in toenemende mate ook van de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt zeggen. Daarom kijk ik naar de veranderingen in deze kerken met zeer gemengde gevoelens. Niet alleen het kerkelijk absolutisme wordt overboord gezet, maar ook de trouw aan de belijdenis. Dan denk ik aan de erkenning van het volstrekte gezag van de Schrift in historisch en ook leerstellig en ethisch opzicht, aan de ernst van de eeuwigheid, aan het centraal stellen van wet en Evangelie, zonde en genade in de prediking en aan het feit dat een christen allereerst een pelgrim is op aarde. Een mens die zich alleen rechtvaardig voor God weet op grond van de hem in Christus geschonken en door de Heilige Geest verzegelde vrijspraak in Christus.

Langevelde zegt dat Veenhof in zijn latere leven weer meer oog kreeg voor de bevinding van de Afscheiding. Als ik zijn dissertatie lees, zie ik dat maar heel ten dele terug. Duidelijk is dat Veenhof meer oog kreeg voor het persoonlijke en voor de ervaring. Maar als je bij bevinding denkt aan het klimaat van de Nadere Reformatie zie ik dat toch maar weinig en in de kerken waarvan hij de geestelijke vader werd zo goed als in het geheel niet. Mij valt trouwens op dat tegenwoordig het woord ‘bevinding’ steeds meer op een heel andere wijze wordt gebruikt. Het slaat dan niet op een godsvrucht waarin verborgen omgang met God en de noodzaak van zelfonderzoek centraal staan, maar een houding waar de waarheid geen absoluut maar relationeel karakter draagt.

Alom zien we een toenemende oriëntatie op eigentijdse theologen waarvan de een nog weer verder afstaat van de kernen van de gereformeerde belijdenis dan de ander. Een heroriëntatie op de theologie en godsvrucht van Reformatie, puriteinen en de grote mannen van de Nadere Reformatie (waarbij ik dan meer aan de zeventiende dan aan de tweede helft van de achttiende eeuw denk) met daarachter de theologie van mannen als Augustinus en Bernard van Clairvaux zou niet alleen voor de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt en de Nederlandse Gereformeerde Kerken heilzaam zijn, maar voor alle kerken die tot de gereformeerde gezindte worden gerekend. En trouwens niet alleen voor die kerken. En dat omdat de gereformeerde theologie de rijkste en diepste vorm van katholieke theologie is.

Ab van Langevelde, In het klimaat van het absolute. C. Veenhof (1902-1983) Leven en werk, AdCharta Reeks nr. 27, De Vuurbaak, Barneveld 2015; ISBN 9789055605064; pb. 658 pp., prijs € 24,75.

Boven-Hardinxveld, ds. P. de Vries

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen