Gedachten bij de heruitgave van Bavincks Magnalia Dei

Inleiding

De laatste decennia zijn meerdere dogmatieken verschenen. Breed aandacht trok Het Christelijk geloof (1973) van dr. H. Berkhof. Daaruit bleek dat Berkhof, die als confessioneel theoloog was begonnen, de dogma’s van de Drie-eenheid en de tweenaturenleer niet voor zijn rekening kon nemen. De Bijbel is voor hem de schriftelijke vastlegging van gebeurtenissen en interpretaties van die gebeurtenissen. De Bijbelgetuigenissen zijn reacties op geloofsontmoetingen met de God van Israël en de Heere Jezus Christus. Voor Berkhof is het verband tussen de Bijbel en Gods openbaring dan ook indirect, zoals ook het gezag van de Schrift voor hem indirect is. Schepping en zonde vallen voor Berkhof niet samen, maar een staat van rechtheid en een historische zondeval hebben geen plaats in zijn theologie. Berkhof ontkent niet dat er Bijbelteksten zijn die spreken over een eeuwige rampzaligheid. Omdat hij niet van de eenheid van het Bijbelse getuigenis uitgaat, meent hij dat deze teksten uiteindelijk moeten worden gelezen in het licht van Gods liefde die allen omvat. Duidelijk is dat Berkhof heel andere wegen bewandelt dan de gereformeerde theologie weerspiegelt in de belijdenisgeschriften.

De christelijke gereformeerde hoogleraren J. van Genderen en W.H. Velema schreven een Beknopte Gereformeerde Dogmatiek (1992). In tegenstelling tot Berkhof vinden we hier klassieke geluiden over God en de Heere Jezus Christus, over de Schrift en haar gezag. De auteurs betuigen dat wij sober en ingetogen moeten spreken over de eeuwige rampzaligheid, maar dat er geen grond is voor de gedachte van Berkouwer dat wij alleen in aanraking komen met een ultimatieve dreiging die met de verkondiging onlosmakelijk is verbonden.

Al weer enkele jaren geleden (2012) verscheen de Christelijke Dogmatiek van dr. G. van den Brink en dr. C. van der Kooi. Van den Brink en Van der Kooi gaan niet mee met Berkhof in zijn kritiek op de Drie-eenheid en de tweenaturenleer. De betekenis van de heilsfeiten als historische realiteiten komt bij hen ook meer uit de verf. Echter, als het gaat om de visie op de Schrift en op de aard van de theologie staan zij dichter bij Berkhof dan bij de klassiek gereformeerde theologie. Terwijl in de klassieke opvatting theologie het nadenken is over Gods gedachten zoals die in de Bijbel als Zijn Woord zijn geopenbaard, wordt in de Christelijke Dogmatiek theologie als nadenken over het christelijke geloof omschreven. De Bijbel heeft in deze omschrijving geen plaats. Het uitgangspunt is de gelovige mens te laten zien dat de auteurs van de Christelijke Dogmatiek geen moeite hebben met de kantiaanse wending die het onmogelijk maakt om de Bijbel als rechtstreekse bron van Godskennis te zien. De consequentie van het volledig aanvaarden van de historisch kritische omgang met de Schrift blijkt uit een opmerking dat God klein begonnen is als stamgod maar dat Hij uiteindelijk de Heer van hemel en aarde blijkt te zijn.

In de Christelijke Dogmatiek wordt op eenzelfde wijze als Berkhof en Berkouwer dat doen over de realiteit van de eeuwige straf geschreven. Dat heeft alles te maken met het feit dat Van den Brinken Van der Kooi evenals Berkouwer over God alleen in het kader van het verbond en Zijn genadige toewending tot de mens willen spreken. Van een historische staat van rechtheid blijft in de Christelijke Dogmatiek niets over. De zondeleer wordt met de evolutiebiologie gecombineerd. De zondeval betekent dat in het evolutionistisch proces de mens zich bewust werd van een goddelijke bestemming, maar daaraan niet wilde beantwoorden. Erwasgeen eerste mensenpaar van wie heel de mensheid afstamt en de consequentie van deze visie is dat ook de dood van de mens allereerst een natuurgegeven is. Dat de mens de dood moet sterven als straf kan dan feitelijk alleen nog verstaan worden in de zin dat de mens geestelijk dood is en door de zonde van God vervreemd. Zeer zeker behoort dit aspect er ook bij. Echter wie de lichamelijke dood van de mens niet ziet als een gevolg van de historische zondeval doet geen recht aan wat de Schrift heel duidelijk zegt. Daarmee wordt een fundamenteel Bijbels gegeven aangetast. Zonder het juiste zicht op de eerste Adam krijgen we geen juist zich op de laatste Adam, de Heere Jezus Christus.

Theologische verschuivingen in de gereformeerde gezindte

Opvallend is dat de Christelijke Dogmatiek niet alleen in de breed orthodoxe middenstroom van de PKN en in delen van de gereformeerde gezindte, die steeds verder van de gereformeerde belijdenis komen af te staan, positief ontvangen is, maar ook in de breedte daarvan. Ik noem het positief getoonzette hoofdcommentaar in het RD en de waarderende bespreking voor de Reformatorische Omroep. Veelal volstond men met hier en daar een kritische kanttekening te plaatsen zonder de benadering als zodanig onder fundamentele kritiek te stellen. De enige werkelijk kritische analyse binnen de gereformeerde gezindte was van de hand vands. W.Visscher in De Saambinder. Deze wees ook op het feit dat de vragen van de toe-eigening van het heil nauwelijks een plaats hebben in de Christelijke Dogmatiek.

Terwijl de verschijning van Berkhofs Christelijk geloof tot kritische reacties leidden, is dat enige decennia later bij de Christelijke Dogmatiek nauwelijks het geval. De kritische reacties op Berkhof beperkten zich echt niet tot zijn godsleer en christologie, maar ook op die terreinen waar de Christelijke Dogmatiek eenzelfde soort geluid laat horen als het Christelijk geloof. De ontvangst van de Christelijke Dogmatiek is een symptoom dat er binnen de gereformeerde gezindte theologische verschuivingen plaatsvinden. Ook de toenemende waardering voor de ethische theologie is een symptoom van een veranderend theologisch klimaat. Ten slotte wijs ik erop dat niet-gereformeerde theologen steeds meer als gidsfiguren worden aangeprezen. Ik denk bijvoorbeeld aan Keller, Lewis en Bonhoeffer.

Nu wil ik niet graag beweren dat wij van niet-gereformeerde theologen en denkers niets kunnen leren. Van de een geldt dat dan weer meer dan van de ander. Laten wij echter als gids theologen en denkers nemen, die volledig vasthouden aan de Bijbel als het Woord van God en de enige en uiteindelijke bron van Godskennis, aan de zondeval als een historisch feit, aan de realiteit van de toekomende toorn, aan de verzoening door voldoening en de noodzaak van een beleefd geloof en bekering die blijkt in een godzalige levenswandel die allereerst in het teken staat van pelgrimschap en vervolgens van het rentmeesterschap.

Dit zijn trouwens noties die niet eens specifiek gereformeerd zijn maar klassiek christelijk. De gereformeerde theologie zoals die vanuit de belijdenisgeschriften tot ons komt, mogen we als de diepste samenvatting van de Bijbelse boodschap zien. Daarin wordt volledig recht gedaan aan het Bijbelse getuigenis dat de drie-enige God de God is van volkomen zaligheid.

Wordt vervolgd.

Boven Hardinxveld, dr. P. de Vries

N.a.v. H. Bavinck, Magnalia Dei. Onderwijzing in de christelijke religie naar gereformeerde belijdenis, Aspekt, Soesterberg 2014; ISBN 978-9461535818; pb. 659 pp., prijs € 29,95.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen