De visie op kerkscheuring van Petrus Martyr Vermigli (I)

In 1561, een jaar voor zijn dood, hield de Italiaanse reformator Petrus Martyr Vermigli (1499 - 1562) te Zürich Bijbellezingen over 2 Koningen. Deze werden gepubliceerd in 1566. Daarbij werden ook verklarende aantekeningen opgenomen, onder meer over ‘Kerkscheuring en de Ware Kerk, in hoeverre aanhangers van de evangelische leer scheurmakers zijn, omdat zij zich van de papisten hebben afgescheiden’. Hierbij distantieerde Martyr zich uitdrukkelijk van de wederdopers met hun visie op het chiliasme en ontkenning van de wereldlijke staat. Martyr sluit namelijk zijn bijdrage af met de woorden: “Dit traktaat wordt aangeboden om te laten zien dat de wederdopers niet dezelfde redenen hebben om zich van onze kerk af te scheiden, zoals wij de pauselijke kerk hebben verlaten”.1 Wie was Petrus Martyr Vermigli en wat was zijn visie op kerkscheuring? In twee artikelen willen wij dit nader uitwerken. In dit eerste artikel bezien wij zijn levensloop, met name zijn Italiaanse periode. In een tweede artikel bespreken wij zijn boek over kerkscheuring.

Petrus Martyr Vermigli werd geboren in 1499 te Florence. Zijn ouders waren van eenvoudige komaf. Zij vernoemden hun kind naar de heilige Petrus Martyr van Verona (1206 - 1252) die volgens de legende vermoord werd door Manicheïstische ketters. Op vijftienjarige leeftijd trad Martyr toe tot het (Augustijner) klooster van de reguliere kanunniken van Lateranen te Fiesole (bij Florence). De grootste aantrekkingskracht van dit klooster vormde de bibliotheek dankzij giften van de rijke Cosimo de' Medici (1389 - 1464). Vanwege zijn goede leerprestaties en fabelachtig geheugen werd Martyr in 1518 overgeplaatst naar een klooster van dezelfde orde te Padua, dat een nog grotere bibliotheek had met manuscripten van werken van kerkvaders in het Grieks en Latijn. Aan de Universiteit van Padua volgde hij colleges filosofie (Aristoteles) en theologie (Thomas van Aquino). Door zelfstudie in de avonden en nachten leerde Martyr de Griekse taal om Aristoteles ook in de grondtaal te kunnen lezen, aangezien de Latijnse vertaling nogal gebrekkig was. In 1526 – hij is dan zevenentwintig jaar oud – promoveerde Martyr tot doctor in de theologie, werd hij tot priester gewijd en aangesteld als openbaar prediker. Gedurende zeven jaar preekte hij in alle grote Italiaanse steden. Daarnaast was hij docent filosofie en theologie in de huizen van zijn orde te Padua, Ravenna en Bologna. Vier jaar later werd hij gekozen tot vicaris van de prior van het klooster van Bologna. Bij een joodse arts leerde hij de Hebreeuwse taal om het Oude Testament ook in de grondtaal te kunnen lezen.

In 1533 werd Martyr op vierendertig jarige leeftijd gekozen tot abt van het klooster te Spoleto van zijn orde. In de drie jaar die hij aldaar vertoefde beëindigde hij conflicten en reorganiseerde hij allerlei misstanden. Dit werd opgemerkt door kardinaal Gasparo Contarini (1483 - 1542) die hem vermoedelijk in 1536 naar Rome haalde om te helpen bij de reformatie van misstanden in de Roomse kerk.2 Over deze periode van zijn leven is helaas weinig bekend.

In 1537 werd Martyr gekozen tot abt van het rijke en invloedrijke klooster van San Pietro ad Aram te Napels. Dit was de hoofdstad van het zuidelijk deel van Italië dat onder de heerschappij stond van Keizer Karel V (1500 - 1558). Hier zetelde de Spaanse onderkoning Pedro Alvares de Toledo (1484 - 1553) en zijn secretaris Juan de Valdés (1498 - 1541), Spaans humanist en sterk beïnvloed door Erasmus. Valdés bracht Martyr in aanraking met boeken van Martin Bucer (1491 - 1551) en Huldrych Zwingli (1484 - 1531). Martyr las Bucers commentaren op de Evangeliën en de annotaties op de Psalmen, die onder de pseudoniem Aretio Felini waren uitgegeven. Van Zwingli las hij zijn commentaar op de ware en valse godsdienst en zijn preek over Gods voorzienigheid. Hierdoor kreeg hij veel licht over het leerstuk van de rechtvaardiging door het geloof alleen. De nieuw verworven kennis bracht hij ook naar buiten. In 1539 hield Martyr openbare preken over 1 Korinthe.

Hij deinsde er niet voor terug om hoog geplaatsten af te zetten. Dit leverde hem zowel hoge achting op als bittere vijandschap.

Toen hij aangekomen was bij hoofdstuk 3:13-15 merkte hij op dat Paulus hier niet sprak over het vagevuur – wat de gangbare opvatting was – maar dat de kerkvaders wat anders leerden. Paulus sprak over een vuur waarmee zowel goede als slechte bouwers te maken hebben. Volgens Paulus kunnen ook slechte bouwers behouden worden, maar als door vuur. Zij realiseren zich dat hun werk verloren is en nadat zij door het oordeel van God ontdekt zijn aan hun zonde gevoelen zij grote smart en berouw.3

Martyr werd aangeklaagd door Theatijnse monniken wegens ketterij en de Spaanse onderkoning legde hem een spreekverbod op. Echter Martyr ging in beroep bij de paus te Rome (!) en dankzij invloedrijke vrienden aan het pauselijk hof werd het spreekverbod ongedaan gemaakt. Korte tijd daarna werd Martyr ernstig ziek, maar God spaarde hem. In 1540 werd hij benoemd tot algemeen visitator van zijn orde. Met steun van kardinaal Ercole Gonzaga (1505 - 1563) – beschermer van de orde – pakte Martyr allerlei misstanden aan op het gebied van luxe en onzedelijkheid. Hij deinsde er niet voor terug om hoog geplaatsten af te zetten. Dit leverde hem zowel hoge achting op als bittere vijandschap.

In 1541 werd Martyr benoemd tot prior van het klooster San Frediano te Lucca met bisschoppelijke bevoegdheid over de helft van deze stadstaat. Ondanks de vooringenomenheid en haat van de burgers van Lucca tegen alles wat afkomstig was van Florence werd hij al spoedig door hen bemind. In Lucca zette hij een college op voor onderwijs in de Hebreeuwse, Griekse en Latijnse taal. Zelf gaf hij Bijbellezingen, onder meer over de Romeinenbrief. De studenten kregen gedegen onderwijs in de evangelische leer. Lucca begon zich te ontwikkelen tot een protestants bolwerk vergelijkbaar met Genève.

Martyr confereerde veel met kardinaal Contarini over theologische onderwerpen en poogde hem te overtuigen van de geldigheid van Luthers bezwaren tegen de kerkelijke leer van vagevuur, aflaten en het leerstuk van de genade. Contarini stierf echter spoedig en na de dood van zijn beschermer werd de positie van Martyr onhoudbaar. Inmiddels was in 1542 de Inquisitie te Rome opgericht en deze was gealarmeerd over de situatie te Lucca. Martyr was niet bereid om zijn mening en activiteiten te verbergen onder een Nicodemitisch dekkleed. Hij besloot te vluchten naar Zürich. In een afscheidsbrief aan de kanunniken van San Frediano te Lucca d.d. 24 augustus 1542 gaf hij een gedetailleerde motivatie voor zijn vlucht.

Te Zürich werd Martyr hartelijk ontvangen door Heinrich Bullinger (1504 - 1575), maar helaas was er geen vacature voor hem. In 1542 werd Martyr op voorstel van Martin Bucer aangesteld als professor Hebreeuws te Straatsburg. Aldaar trad hij in 1546 in het huwelijk met ex-non Catharina Dampmartin. Aangezien zij geen Italiaans sprak en hij weinig Duits zullen zij onderling in het Latijn hebben moeten converseren! In 1547 werden zowel Martyr als Bucer aangesteld als hoogleraar theologie te Oxford respectievelijk Cambridge door de Engelse koning Eduard VI (1537 - 1553) op initiatief van aartsbisschop Thomas Cranmer (1489 - 1556). Na de dood van Eduard VI keerde Martyr terug naar Straatsburg. In 1556 volgde zijn benoeming tot professor Hebreeuws te Zürich, alwaar hij in 1562 overleed en begraven werd.

Katwijk aan den Rijn, C.L. Freeke

Voetnoten
1. Peter Martyr Vermigli, Early Writings: Creed, Scripture, Church, Part Three, Schism and the True Church, translated by Mariano Di Gangi, edited by Joseph.C. McLelland (Kirksville MO 1994) 224.
2. Philip McNair, Peter Martyr in Italy, An Anatomy of Apostasy (Oxford 1967) 133.
3. Peter Martyr Vermigli, Life, Letters and Sermons, Part One: Josiah Simler, Oration on the Life and Death of Doctor Peter Martyr Vermigli, translated and edited by John Patrick Donnelly (Kirksville MO 1999) 21.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen