Gereformeerde hermeneutiek vandaag (2)

Zonder de Septuaginta als geïnspireerd te beschouwen, is het wel een onvergelijkbare vertaling die onder Gods bijzondere leiding tot stand kwam voordat er nog nieuwe openbaring kwam verbonden met de komst van Christus naar deze wereld. De Septuaginta bereidde daar op voor. Met de vorming van de nieuwtestamentische canon behoeven en mogen we echter geen nieuwe openbaring meer verwachten. Wel mogen we het gehele Oude Testament in het licht van de nieuwtestamentische openbaring lezen. Echte exegese is ook altijd canonieke exegese. Ik val Ad de Bruijne bij als hij stelt dat sola scriptura niet wil zeggen dat er geen andere, betekenisvolle gezagsinstanties en hulpmiddelen zijn zoals traditie, ervaring en rede. Dat inzicht is in de gereformeerde orthodoxie van de zeventiende en achttiende eeuw overigens niet minder aanwezig dan in de Reformatie zelf. Maar als De Bruijne stelt dat de genoemde instanties het voor-verstaan van de reformatoren meebepaalden, blijft ongenoemd dat de reformatoren zelf principieel deze instanties vanuit de Schrift begeerden te verstaan, hoezeer dat in de praktijk ook een worsteling geweest is.

Van Houwelingen wil een middenweg tussen de benadering in de lijn van Van Bruggen en de benadering die de betekenis van de tekst geheel van de lezer laat afhangen. De Bruijne meent dat er bij Van Bruggen zelf openingen zijn naar vernieuwing van de gangbare omgang met de Schrift. Ik ben door de voorbeelden die hij noemt niet overtuigd. Hooguit worden opmerkingen van Van Bruggen, waarbij een heel klein vraagtekentje geplaatst zou kunnen worden met de vraag naar een verdere toelichting, uit zijn verband gerukt. Als enige van de hoogleraren die gevraagd was commentaar te leverden op het beleidsrapport over de verhouding van man en vrouw van de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt, deed Van Bruggen dat op principieel kritische wijze. Men kan Van Bruggen trouwens zelf nog vragen of hij zich in de typering van De Bruijne herkent.

Als het gaat om de grammaticale, semantische en historische aspecten van de tekst is het beeld van het schoon vegen van de bril toereikend. Luther noemde dat de uiterlijke klaarheid van de Schrift.

Mij valt op de grote eerbied van Van Bruggen voor de Schrift als stem van de levende God. Wel meen ik dat in zijn commentaren de theologische betekenis van de tekst meer aandacht had kunnen ontvangen, maar dat is iets anders dan een andere omgang met de Schrift. Jammer vind ik wel dat Van Bruggen in zijn boekje Het kompas van het christendom nauwelijks ingaat op de betekenis en plaats van de Heilige Geest bij het verstaan van de Schrift. Als het gaat om de grammaticale, semantische en historische aspecten van de tekst is het beeld van het schoon vegen van de bril toereikend. Luther noemde dat de uiterlijke klaarheid van de Schrift. Dat geldt niet als we denken aan de Schrift als venster op Gods heerlijkheid in Christus. Dan hebben onze ogen zelf heling nodig en is dat een genezingsproces dat ons gehele leven in beslag neemt. Luther sprak in dit verband over de inwendige klaarheid van de Schrift.

De geringe aandacht voor het werk van de Heilige Geest is een manco dat aan veel op zich schriftgetrouwe werken over hermeneutiek uit de negentiende en twintigste eeuw kleeft. Een voorbeeld van hoe het wel moet, is voor mij nog altijd het werk van de zeventiende-eeuwse theoloog John Owen: Causes, Ways and Means of Understanding the Mind of God. Owen beargumenteert daar hoe zinvol het is om alle mogelijke hulpmiddelen te gebruiken om de Schrift te leren verstaan. Deze hulpmiddelen leiden echter alleen tot een echt en beter verstaan van de Schrift als zij gebruikt worden smekend om de vernieuwende en verlichtende werking van de Heilige Geest. Een eigentijds werk dat ik in dit verband kan aanbevelen is Biblische Hermeneutik van Gerhard Maier.

De inhoud en betekenis van de Schrift

Ter typering van de inhoud van de Schrift gebruiken zowel Hans Burger, Kees Haak en Kees de Ruijter het beeld van het script van het theodrama. Deze typering komt van Kevin Vanhoozer. Vanhoozer is ongetwijfeld een begaafd theoloog van wie we kunnen leren. Echter, nog afgezien van reserves die vanouds in gereformeerde kring bij toneel bestonden, is het beeld van het script van het theodrama niet het meest gelukkige. Dit beeld maakt niet voldoende duidelijk dat de Schrift een vaste inhoud heeft die van geslacht op geslacht moet worden bewaard en toegeëigend en eventueel nog beter verstaan moet worden. Ik denk in dit verband aan de uitdrukking in het klassieke doopsformulier: “of u de leer die in het Oude en Nieuwe Testament, en in de Artikelen van het Christelijke geloof begrepen is, en in de Christelijke Kerk alhier geleerd wordt [dit is een zinspeling op de gereformeerde belijdenis; PdV], houdt voor de waarachtige en volkomen leer van zaligheid?”

Haak zegt dat de kerk een betrouwbare voortzetting moet geven van het verhaal van Jezus. Hij ziet het Evangelie als de matrix die de canon en de leer van de kerk aan de Bijbel lezer verbindt. In deze benadering vervaagt het onderscheid tussen de Bijbelschrijvers en de Bijbellezers of anders gezegd tussen de inspiratie en de verlichting met de Heilige Geest. Dat laatste wordt ook heel duidelijk in de bijdrage van De Bruijne over ethiek en hermeneutiek. Niet concrete Schriftwoorden, met verdiscontering dat wij in de nieuwe bedeling leven, maar het grote kader van Gods werken in Christus wordt het criterium voor ethische beslissingen. Daarmee krijgt het Evangelie een zekere zelfstandigheid ten opzichte van de Schrift en staat het daarmee ook open voor een eigen invulling. Qua levenswandel wordt de vraag: Wat is het goede leven dat past bij Gods werken in Christus op weg naar het komende koninkrijk? Concreet noemt De Bruijne dat onder andere in de Bijbel de vraag niet zou spelen wat een oprecht christen moet doen die bij zichzelf een onvrijwillige homoseksuele oriëntatie ontdekt. Echter, de Bijbel wijst nadrukkelijk alle homoseksuele gedragingen af. Zij zijn onverenigbaar met de ingang in het koninkrijk van God. Mij is niet duidelijk waarom De Bruijne wel dronkenschap onverenigbaar acht met de inwoning van Gods Geest en homoseksueel gedrag, van welke aard ook, niet. Temeer omdat er ook oprechte christenen zijn die hun leven lang - al drinken zij al jaren geen druppel alcohol meer - tegen alcoholverslaving moeten strijden.

(wordt vervolgd)

Boven Hardinxveld, dr. P. de Vries

Naar aanleiding van Ad de Bruijne en Hans Burger (red.) Gereformeerde hermeneutiek vandaag. Theologische perspectieven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen