Pastoraat aan rouwenden

Inleiding

Vanuit de redactie is mij gevraagd om naar aanleiding van een lezing over bovengenoemd thema voor de classis Zuid-West iets te schrijven. Ik wil daar graag aan voldoen, zij het met schroom. Rouw is een aangelegen punt in het leven van mensen. Het onderwerp roept emoties op, variërend van verdrietige, pijnlijke en soms ook heel verwarrende en zelfs tegenstrijdige emoties. Rouw is ingrijpend en de omstandigheden zijn (vaak) aangrijpend. Onderstaande is een poging tot handreiking, voor rouwdragenden, ambtsdragers, familieleden en andere omstanders en nabestaanden.

In een viertal artikelen wil ik stil staan bij een aantal aandachtspunten. Allereerst wil ik met u nadenken over ‘wat we nu verstaan onder rouw en verlieservaringen’. In het tweede artikel wil ik iets zeggen over de vraag hoe rouw verloopt. In het derde artikel wil ik dan stilstaan bij rouw en rouwdragende personen in de Bijbel en in de vierde plaats geef ik aanwijzingen ‘hoe om te gaan met rouw’.

‘Wat is rouw’.

Rouw is een reactie op een verlies of verlieservaring. Een ervaring van lijden. Van verlieservaringen lezen we al op de eerste bladzijden van de Bijbel. Wanneer Adam en Eva zondigen, komt er voor hen direct een enorme verlieservaring. Zij verliezen het beeld van God, zij verliezen de onsterfelijkheid, zij verliezen hun ‘onschuld’ en ontdekken dat ze naakt zijn en ontdekken de schaamte. Zij verliezen ook de rust en krijgen daar de angst (voor God, maar ook voor de natuur en de sfeer tussen hen beiden) voor terug. Aangrijpend. Bij verlies gaat er dus altijd wel iets of juist veel of heel veel verloren en kapot.

Ik hecht eraan om op deze manier te beginnen. Waarom?

Omdat we bij rouw te vaak te ‘beperkt’ denken. We denken dan aan ingrijpende verliezen van geliefden. We denken aan verliezen van onze man, onze vrouw, (één van) onze kinderen, (één van) onze ouders, vrienden, collega’s en ga zo maar door. En dat is natuurlijk ook ingrijpend. Niemand zal ontkennen dat deze verliezen ingrijpend, hartverscheurend en intens verdrietigmakend zijn. Rouw is een reactie op verlies. Verlies van geliefden. Van dierbaren.

Er is meer

Er is meer te noemen. Bij rouw en verlies dienen we niet alleen te denken aan verlies van personen. Maar we kunnen (en moeten) ook denken aan verliezen van andere aard. We kunnen dan denken aan verlies van gezondheid, van bescherming en veiligheid. Verlies van werk, inkomen en daarmee zekerheden. Verlies van een plaats (denk aan een verhuizing of een brand), verlies van spullen met een emotionele waarde (denk aan foto’s van vroeger, sierraden uit een erfenis). We kunnen denken aan verlies van grip en controle op het leven, van houvast.

Er valt meer te noemen. We denken verlieservaringen en rouw aan verlies van een toekomst en een toekomstideaal of –droom. Denk aan een jongen of meisje dat zakt voor een examen, niet toegelaten wordt voor een vervolgopleiding of door verlies van gezondheid geen studie meer kunnen oppakken. We kunnen denken aan verlies en rouw wanneer we horen niet meer beter te worden van een ziekte of na een ongeluk definitief gehandicapt te blijven.

We zien ook verliesreacties bij mensen die door geheugenverlies (dementie), ernstige ziekten (verlies van vertrouwen in lichaam), verlies van lichamelijke integriteit (verlies na verkrachting of misbruik, maar ook na operaties of zeer pijnlijke situaties) of andere ingrijpende gebeurtenissen met leed en lijden worden geconfronteerd. We kunnen onze normale naïviteit en onschuld verliezen, doordat het leven ineens op zijn kop komt te staan. Ontslag, verhuizing, afscheid van de basisschool… verlieservaringen!

Verlies van onbereikbare

We kunnen ook verlieservaringen hebben door zaken nooit te ontvangen, die we wel graag willen hebben. Denk aan iemand die niet komt tot een relatie of iemand die door zijn of haar seksuele geaardheid niet tot een huwelijk komt. Denk aan echtparen zonder kinderen. Denk aan rouw van mensen die nooit een vader of moeder hebben gekend of nooit die liefde hebben gekregen, die zij nodig hadden om op te groeien tot gezonde persoonlijkheden. Denk aan mensen die teleurgesteld zijn in het leven, in hun relatie, in hun kinderen, in zichzelf, in God. Er is veel, heel veel verlies en rouw.

Verdriet is een reactie

Verdriet is een reactie op leed / lijden en / of verlies of een verlieservaring. Een reactie. Dus niet: dé reactie. Wat bedoelen we hiermee? Wel, het is aan de in 2016 overleden prof. Dr. W. ter Horst te danken dat mij iets helder werd dat ik al veel langer had kunnen weten, namelijk: mensen kúnnen verdriet hebben na verlies. Maar er zijn ook andere reacties mogelijk. Ter Horst noemt acht mogelijke reacties op verlies. Naast verdriet zijn dat woede, wrok, apathie, berusting, ontkenning en boosheid. Nabestaanden en rouwenden kunnen boos zijn, heel boos. Op de overledene (denk bijvoorbeeld bij een zelfmoord: nabestaanden kunnen heel boos zijn op degene die hen achterliet), op zichzelf (ik had wat moeten doen), op de hulpverlening (ze hebben fouten gemaakt) en op de Heere. Mensen kunnen wrokkig worden (waarom overkomt het mij en niet een ander).

Mensen kunnen zich schuldig voelen dat zij er nog zijn (overlevingsschuld), mensen kunnen apathisch worden (wegzinken in hun verdriet), berusten (lijdelijk zijn) of het ontkennen (het kan niet waar zijn… denk aan iemand die de boodschap kreeg van een ongeneeslijke ziekte, terwijl men zich gezond voelt, nooit rookte of dronk, gezond leefde enz. enz.).

Voor het omgaan met rouwenden is het van belang om rekening te houden met alle vormen van rouwreacties, die bij één en dezelfde persoon kunnen optreden, na elkaar, wisselend en soms terugkerend. Schrik dus niet van rouwenden die bitter zijn (denk aan Naomi in de Bijbel), hun geboortedag vervloeken (Job en Jeremia) of wanneer de tranen niet willen of kunnen komen.

Moeilijke rouw

Tenslotte nog iets over ‘moeilijke’ zaken rondom verlies. Zaken, die verlieservaringen nog moeilijker maken te ‘verwerken’ (een onmogelijke term, maar daar kom ik in het volgende artikel op terug). Verlies wordt moeilijker wanneer de relatie met de verloren persoon of het verloren ding niet goed was of moeizaam was. Denk aan een dochter die haar vader verliest, die haar stelselmatig negeerde en kleineerde en soms mishandelde. Moet zij rouwen (= verdriet hebben)? Misschien is ze wel opgelucht! We spreken in dit verband over ‘ambivalente rouw’. Vrij vertaald: verwarrende gevoelens na de verlieservaring. Vaak tegenstrijdige gevoelens. Vanuit verziekte relaties.

Daarnaast is er zoiets als ‘stapeltjesverlies’. Verlieservaringen stapelen zich op en de volgende verlieservaring doet weer terugdenken aan (en soms herbeleven van) een eerdere verlieservaring. Het is goed om in het contact met rouwdragenden ook te vragen naar eerdere verliezen.

Kruiningen, ds. J.R. van Vugt

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen