Pastoraat aan rouwenden (2)

Uniek

Allereerst: ieder rouwproces is uniek. Dat betekent: niemand reageert op dezelfde manier op een verlieservaring. Denk bijvoorbeeld aan echtparen na het verlies van een kind. Man en vrouw reageren beiden verschillend in hun rouwproces. Het kan gebeuren dat zij uiteengroeien en in het ergste geval dat het huwelijk strandt. We zien het ook bij kinderen, wanneer een vader of moeder overlijdt. Het ene kind gaat handelen en organiseren of hard werken, de ander wordt emotioneel en zinkt weg in lusteloosheid en apathie, weer een ander gaat ‘op slot’, toont geen emoties en lijkt geen verdriet te hebben. Verschillende reacties in één gezin. Daarbij komt dat (jongere) kinderen anders rouwen dan volwassenen. Dat vergt echter een apart artikel en daar ga ik nu aan voorbij.

Coping

De manier van omgaan met verlieservaringen (het rouwproces dus) noemen we in de psychologie ‘coping’. Coping is de manier waarop wij met (heftige) ervaringen omgaan. De één richt zich op zijn of haar emoties (naar binnen toe), de ander richt zich op de taken in het leven (het leven weer oppakken – naar buiten toe). Kortom: iedereen rouwt op zijn of haar eigen manier. Mijn manier van omgaan met verlies wordt bepaald door mijn leeftijd, mijn geslacht, mijn cultuur, mijn opvoeding, mijn eerdere ervaringen met verlies en de voorbeelden die ik heb meegekregen. Maar ook mijn wereldbeeld, levensbeschouwing, religie en geloof bepalen mijn reactie en gedrag.

Hechting en rouw

In de huidige psychologie wordt veel aandacht besteed aan ‘hechting’. Ook bij rouwprocessen speelt hechting een rol. Hoe meer ik gehecht ben aan een persoon (of voorwerp), hoe heftiger het rouwproces na het verlies daarvan. Sommige mensen hebben in het leven zoveel verliezen geleden, dat zij zich ook niet meer durven, willen of kunnen hechten. Dat speelt ook bij traumatische ervaringen in de kindertijd. Een vuistregel is: hoe meer gehecht, hoe dieper de rouw en hoe heftiger het rouwproces. Een vuistregel, geen ijzeren wet.

Rouwfasen

Er is in het verleden nagedacht over rouw. Wie zich daarin verdiept, komt altijd de naam van Kübler-Ross tegen. Deze psychiater werd vooral in Amerika beroemd om haar pionierswerk rond stervensbegeleiding en de verschillende fasen van rouwverwerking. Zij onderscheidt vijf fasen van rouw, namelijk de fase van (1) ontkenning, (2) woede, (3) onderhandelen, (4) depressie en (5) aanvaarding. Een korte toelichting: Bij het ontvangen van het verschrikkelijke nieuws (van een ongeneeslijke ziekte of dat men gaat sterven of dat een geliefde gestorven is) is er eerst sprake van verdoving en ongeloof (dit kan niet waar zijn!). Wanneer de verschrikkelijke realiteit doordringt, kan men boos, geïrriteerd, wrokkig of jaloers worden. Soms zoekt men een schuldige. In de derde fase gaat men dan onderhandelen, een second opinion aanvragen of strijden tegen de gevolgen van het verpletterende nieuws. In de vierde fase dringt het besef ten volle door en wordt men moedeloos, somber en soms depressief. Uiteindelijk aanvaardt men het verlies (acceptatie) en zoekt naar wegen om (als nabestaande) het leven weer op te pakken. Deze beschrijving heeft veel waardevols in zich en biedt inzicht, maar is in het verleden te vaak gebruikt en misbruikt als een voorschrift. Zo moet het gaan en zo niet, dan is er iets mis. En dat kan en mag niet. De al eerdergenoemde W. Ter Horst spreekt ook over deze vijf fasen. Hij stelt die niet voor als een route waarlangs men van fase 1, via 2, 3 en 4 bij fase 5 uitkomt. Hij spreekt over een ‘doolhofmodel’. De fasen wisselen elkaar af, kunnen in verschillende volgorden worden doorlopen en kunnen ook terugkeren. Het rouwproces wordt daarmee een (levenslange) zoektocht.

Moderne opvattingen

De bekende Belgische rouwexpert Manu Keirse spreekt – in navolging van bekende namen als Freud en Worden – liever niet over fasen, maar over rouwtaken en Rouwen is een actief en zeer intensief proces! In dat proces van rouwarbeid staat men voor de volgende taken:

• de nabestaande moet de realiteit of werkelijkheid van het verlies onder ogen zien;

• de pijn van het verlies ervaren (pijn, die we liever niet voelen);

• de relatie met de verloren persoon omvormen (hier en nu);

• een nieuwe identiteit ontwikkelen;

• zoeken naar een zinvolle context voor de dood;

• zoeken naar stabiliteit voor de lange duur.

Bovenstaande klinkt wat ‘kil en klinisch’. Ik schrijf dit zo om handvatten aan te reiken. Ook vanuit erkenning voor de rouwenden: rouwen is hard ‘werken’, moeizaam en pijnlijk. Een proces dat we liever helemaal niet mee zouden willen maken. De pijn zou ik niet willen hebben en voelen, maar ik moet die pijn en het verlies onder ogen zien en ervaren. Ik wil de overledene niet loslaten en liever (in mijn herinneringen) vasthouden, en dat mag! Ik moet onder ogen zien dat de dood een realiteit is, onverbiddelijk en definitief. Het kan mij wanhopig maken, somber en verdrietig. Wat reikt de Bijbel ons dan veel aan: de dood spreekt het laatste woord niet! En: de Heere Jezus is ook de dood ingegaan en heeft deze laatste vijand verslagen. Wanneer men dan spreekt over een ‘zinvolle context’ voor de dood, dan laat God ons in Zijn Woord zien hoe wij naar de dood mogen en moeten kijken. Als oordeel over onze zonden is de dood in de wereld gekomen, de laatste vijand. Maar de angel is eruit (Romeinen 8) en het leven – het eeuwige leven – staat centraal.

Duale Proces Model

Als laatste wil ik het Duale Proces Model noemen. Dit model geeft heel mooi weer dat de rouwende heen en weer geslingerd wordt tussen het denken aan het verlies en het vermijden van dat verlies (omdat het zo’n pijn doet). Het model geeft ook aan dat men enerzijds zoekt naar een emotionele balans en anderzijds ook het (normale) dagelijkse leven moet oppakken en dat ‘het leven verder gaat’. Zo heen en weer ‘slingerend’ zoekt de nabestaande naar een nieuw evenwicht in het leven.

Concluderend

Modellen zijn helpend en geven handvatten voor de begeleiding en het beter verstaan van het rouwproces. Modellen zijn niet (!) voorschrijvend hoe het allemaal moet. Het zijn hulpmiddelen, handig en inzicht gevend. Ze maken wel duidelijk: rouw wordt niet (!) verwerkt. De tijd heelt niet (!) alle wonden. De pijn en de emoties worden soms niet minder. Gods hulp is zo onmisbaar nodig.

Kruiningen, ds. J.R. van Vugt

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen