Catechismus

Wat is een catechismus?

Wanneer wij het over de catechismus hebben, denken wij onmiddellijk aan de Heidelbergse Catechismus. Deze catechismus heeft ook wel een heel bijzondere kracht. Het is ook één van de geschriften waarmee de hervormde/gereformeerde kerk haar geloof wil belijden. Zij behoort voor de Kerk van Nederland met de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels tot de geschriften waarmee het ene ware geloof wordt verwoord. Een catechismus is een boek waarin de leer van het christelijk geloof wordt ontvouwd om een nieuwe generatie daarin te verwortelen. Wij denken meteen aan de vorm van vraag en antwoord, maar dat hoeft niet direct. Het kan zelfs een behoorlijk uitgebreid boekwerk zijn, zoals de catechismus van de rooms-katholieke kerk. Luther maakte in Kleine Catechismus, in onderscheid met zijn Grote Catechismus, gebruik van de vorm van vraag en antwoord om zo aan eenvoudige christenen de inhoud van het geloof uit te leggen. Deze vorm vond in het protestantisme brede navolging. Er zijn er tientallen verschenen. Enkele kregen evenals de Kleine Catechismus van Luther en de Heidelbergse Catechismus de status van een belijdenisgeschrift. Dan denk ik aan de Catechismus van Genève en aan de Korte en Lange Catechismus van Westminster.

De Heidelbergse Catechismus is zowel qua inhoud als toonzetting krachtig en ontroerend. Heel persoonlijk wordt telkens aan de leerling gevraagd wat de inhoud van het christelijke geloof voor hem betekent. De opzet om de geloofsleer te bezien vanuit de drieslag ellende, verlossing en dankbaarheid maakt dat de uiteenzetting van de geloofsleer een bevindelijke gloed heeft. Wie de Heidelbergse Catechismus in catechisatielessen gebruikt, merkt wel dat er hier en daar verouderde woorden in voorkomen. Dat een ‘bloot schepsel’ een schepsel is dat niet meer is dan een schepsel, moet worden toegelicht. De woordvolgorde is niet altijd meer de volgorde die wij nu gebruiken. De zinsnede uit antwoord 1 ‘Hem voortaan te leven van harte gewillig en bereid maakt’ verwoorden wij nu als volgt ‘en voortaan voor Hem te leven van harte gewillig en bereid maakt’. Het grootste probleem zijn de lange antwoorden. In één zin, die de ene keer nog langer is dan de andere, worden meerdere zaken verwoord.

De oplossing voor het laatste is de antwoorden in stukjes te knippen. Ds. J. van Sliedregt deed dit al in zijn catechisatieboekje Naar Schrift en belijdenis. In catechisatielessen kunnen ook andere catechisatieboekjes dan de Heidelbergse Catechismus worden gebruikt. Dat is de eeuwen door ook gebeurd. Kohlbrugge schreef naast een boekje met vragen en antwoorden bij de Heidelbergse Catechismus een tweetal boekjes in vraag en antwoordvorm voor zijn catechisanten. Ik noem het Kort Begrip, de vragenboekjes van Borstius en Ledeboer en niet te vergeten Het voorbeeld van de goddelijke waarheden van Hellenbroek. Inmiddels zijn er nog tal van andere catechisatieboekjes en metho Catechismusden te noemen. Op zich is daar niets mis mee. De gereformeerde geloofsleer kan op meer dan één manier aan jongelui en ook ouderen worden bijgebracht. De inhoud en niet de vorm is beslissend, al kan het ene vragenboekje je wel meer aanspreken dan het andere.

Hoe moeten we de Gewone Catechismus typeren?

Dit jaar verscheen van de hand van een drietal theologen afkomstig uit de Christelijke Gereformeerde Kerk, de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt en de Gereformeerde Bond binnen de Protestantse Kerk van Nederland een catechismus die zij de naam Gewone Catechismus gaven. De antwoorden zijn korter dan die van de Heidelbergse Catechismus om het uit het hoofd leren – als men dat wil – te vergemakkelijken. De Gewone Catechismus wil niet alleen qua vorm, maar ook qua inhoud een slag maken. De auteurs hopen dat hun boekje ook in de catechese een plaats krijgt.

Hoe komt de inhoud van het christelijke geloof in de Gewone Catechismus aan de orde? De catechismus is orthodox in de zin dat van God betuigd wordt dat Hij de drie-enige God is en Jezus als God Die mens werd wordt beleden. Men gaat er ook zonder reserve vanuit dat Hij werkelijk uit de doden is opgestaan. In de Gewone Catechismus staat de doop aan het begin en het avondmaal aan het einde. Dat is een andere keuze dan die van de Heidelbergse Catechismus. De Heidelbergse Catechismus kan niet alleen worden gebruikt om de geloofsinhoud duidelijk te maken aan hen die als kind gedoopt zijn, maar ook aan hen die op latere leeftijd tot de christelijke kerk willen toetreden. Die laatste categorie komt in de Gewone Catechismus nergens in beeld. Dat geldt niet alleen voor de opzet van de Gewone Catechismus, maar blijkt ook in de toelichting die op antwoorden wordt gegeven. Dat is een merkwaardige zaak. In de Vroege Kerk was catechese allereerst onderricht aan hen die zich op volwassen leeftijd op de doop wilden voorbereiden. Dit missionaire element komt in de Gewone Catechismus nergens naar voren.

De Heidelbergse Catechismus kan – als we even afzien van het woordgebruik en de taalstructuur – ook voor catechese worden gebruikt aan hen die zich als volwassenen voorbereiden op de doop. Dat geldt niet voor de Gewone Catechismus. Dat is des te merkwaardiger, omdat inmiddels een minderheid van de Nederlandse bevolking gedoopt is. We moeten toch vurig hopen dat mensen uit onze samenleving die helemaal niet opgevoed zijn bij het christelijke geloof toetreden tot de kerk en als teken en zegel daarvan de doop ontvangen. Terwijl de Heidelbergse Catechismus het geloof als het geloven van de beloften van het Evangelie omschrijft, spreekt de Gewone Catechismus vooral over geloven wat in de doop beloofd is. Nu verzegelen de sacramenten de beloften van het Evangelie. Echter, met deze invalshoek is er toch sprake van een verschuiving van Woord naar sacrament. We lezen in de Gewone Catechismus dat de mens door de doop een lid van de kerk wordt. Gereformeerd is dat wij door geloof een (levend) lid van de kerk worden en dat de doop daarvan een teken en zegel is. Dat geloven ook een zeker weten betekent waardoor ik alles voor waarachtig houd wat God in Zijn Woord heeft geopenbaard, wordt niet meer genoemd.

In de Vroege Kerk was catechese allereerst onderricht aan hen die zich op volwassen leeftijd op de doop wilden voorbereiden.

Wordt vervolgd

Nunspeet, ds. P. de Vries

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen