Vrije gemeenten in Friesland

Naar aanleiding van onze bespreking van de *Naamlijst van Friese gereformet de predikanten* in KHIC no. 2 ontvingen wij enige vragen omtrent het ontsta; van de toen genoemde Vrije Geref. Oud-Geref. en Geref. Gemeenten. In het hierna volgende overzicht geven wij daarom ditmaal eens wat plaatselij] kerkhistorie uit Friesland. Wat betreft Kooten, kunnen wij niet nalaten onze hartelijke dank te betuigen aan de heer R.H. Pel, scriba van de Geref. Kerk te Twijzelerheide, die, op or verzoek óm enige gegevens te willen testen, ons nog meerdere gegevens verschafte omtrent de wel enigszins ingewikkelde kerkhistorie van Kooten Twijzelerheide Zwaagwesteinde Veenwouden. Ook kregen wij van hem ter inzage het nu niet veel voorkomende werkje: "Eenige trekken uit de levensgeschiedenis van H.K. Zijlstra".

Zoals wel bekend, zijn er in Friesland praktisch geen Kruisgemeenten geweest. Slechts de Chr. Afgescheiden gemeente te Idskenhuizen is enige tijd bij de Kruisgemeenten aangesloten geweest. De enkele vrije gemeenten komen hieronder ter sprake.

Uit de Afscheiding in Friesland kwamen ongeveer 60 gemeenten voort en uit de Doleantie eveneens. De na de vereniging van 1892 ontstane Geref. Kerken tellen thans in'Friesland 156 kerken. Bovendien zijn er dan nog 13' Chr. Geref. Kerken (van na 1892) en 31 Vrijgemaak te Geref. Kerken (van na 1944).

De Hervormde Kerk in Friesland telt thans 193 standplaatsen met 228 predi-kantsplaatsen, waarvan 71 als vrijzinnig bekend staan; 155 als midden-orthodo en 2 als Geref'. Bondsplaats (Driesum en Wouterswoude) .

AKKRUM (gem. UTINGERADEEL).

De Geref. Gemeente te Akkrum werd op 10 maart 1939 geïnstitueerd en heeft dus geen historie achter zich. Het merendeel der leden is van buiten Friesland afkomstig; hun werk deed hen naar Akkrum "emigreren". De gemeente telt thans 60 zielen.

DRACHTEN (gem. SMALLINGERLAND).
Tengevolge van de uittreding van de predikanten Van Minnen èn Du Marchie van Voorthuijsen uit de Chr. Geref. Kerken in 1953, waren er in verschillende plaatsen leden die dit voorbeeld volgden. Zo trad er ook te Drachten een aantal leden uit de Chr. Geref. Kerk (welke daar sinds 1909 bestaat) en vormde een Chr. Geref. Gemeente
(10 febr. 1954) ,welke zich aansloot bij de Chr. Geref. Gemeenten in Nederland (toen bestaande uit gemeenten te Bussum, Delft, Hoofddorp, Huizen, Vlaardingen en Zwolle). Op 8 juni 1955 kreeg zij een predikant in Ds. H. GROEN, als candidaat door eei classisvergadering tot de bediening toegelaten. Reeds op 21 jan. 1957 overleed deze predikant op 39-jarige leeftijd. Hij was een zoon van Ds. K. Groen (geboren te Weststellingwerf in 1883 ; overleden in 1943), in leven predikant van de Chr. Geref. Kerken. Het verband Chr. Geref. Gemeenten in Nederland geraakte in de loop der jaren enige gemeenten kwijt; er ontstonden conflicten enz. Ook de.gemeente te Drachten besloot het verband te breken en zocht vervolgen aansluiting bij de Geref. Gemeenten, hetwelk uiteindelijk op 13 febr. 1962 plaats had.
Deze Geref. Gemeente telt thans 40 zielen.

BROEKSTERWOUDE (gem. DANTUMADEEL) 
Te Broek onder Akkerwoude, sinds kort Broeksterwoude geheten, bestond sinds de zeventiger jaren der vorige eeuw 'een afdeling van de Vereniging van Vrienden der Waarheid, welke destijds in de Hervormde Kerk werkte met evangelisten van gereformeerde richting om zo het herstel van die kerk te bereiken.
In 1882 werd tot evangelist van deze afdeling benoemd REIMER J. FEITSMA (in 1855 geboren te De Lemmer), en aanvankelijk scheepstimmerman Van beroep. Hij werd daar ingeleid door Ds. J.J.A. Ploos van Amstel, toen hervormd predikant te Reitsum. Evanals Ds. Ploos van Amstel sloten ook de Broeker "Vrienden der Waarheid" zich in 1887 bij de Kerken der Doleantie aan. Te Broek onder Akkerwoude werd vervolgens een Nederduits Geref. Kerk geïnstitueerd op 9 juni'1887. Als oefenaar, verbonden aan deze kerk, werd toen evangelist Feitsma benoemd. Hij bleef dit ook na 1892 in de Geref. Kerk. In 1910 ontstonden er moeilijkheden tussen oefenaar Feitsma en de classis ( Dokkum. Het gevolg was dat er een scheuring ontstond; Feitsma trad in augus tus 1910 uit de Geref. Kerken en vormde met ongeveer de helft der leden, di hem was gevolgd, een OUD-GEREFORMEERDE KERK. Men zocht contact met Ds- W. Hendriksen, predikant van een zelfstandige Oud- Geref. Kerk te Amsterdam (Looiersgracht), die daarna de ambten instelde en Feitsma als lerend - ouderling bevestigde. In 1915 bevestigde hij Feitsma als predikant volgens art. 8 DKO. In juni 1925 verkreeg Ds. Feitsma eervol emeritaat; hij overleed 5 juni 1926. Na een mislukte poging tot hereniging met de plaatselijke" Geref. Kerk, werd besloten aansluiting te zoeken bij de Chr. Geref. Kerken. De classis Leeuwarden van die kerken ging hiermede accoord, zodat sinds 28 sept. '1925 de naam van de Oud-Geref. Kerk, Chr. Geref. Kerk is. Deze Chr. Geref. Kerk is vervolgens bediend door: Ds. P. Dijkstra van 1932-1948; Ds. C. Verhage 1950 - 1956; Ds. W. de Graaf van
1957-1962 en sinds 23 juni 1963 Ds. J.M. Visser.

DE LEMMER (gem. LEMSTERLAND).
In de zeventiger jaren van de vorige eeuw ontstond ook te De Lemmer een vrije evangelisatie, waarvan de evangelist Philippus van Veen in 1877 vast voorganger werd. In dat jaar werd ook een kerkje gebouwd en in gebruik genomen. Enige jaren later werd besloten de evangelisatie om te zetten in een'zelfstandige gemeente. Op 28 juni 1879 werd toen de VRIJE GEREF. GEMEENTE geïnstitueerd en PH. VAN VEEN na onderzoek als predikant bevestigd door
Ds. A.O. Schaafsma, predikant van de Vrije Geref. Gemeente te Zeist. Ds. Van Veen overleed in 1882. Zijn opvolger werd Ds. K. STELMA, geboren te Hollum op Ameland in 1831 en voordien Hervormd godsdienstonderwijzer te Biggekerke en Heinenoord. Met deze vrije gemeente zochten de Kerken der Doleantie contact in 1887. Het resultaat was dat de gemeente maar liever zelfstandig bleef; Ds. Stelma echter ging in 1889 tot deze kerken over. Hij werd predikant te Wyckel en in 1890 te Voorburg. Daarna diende hij nog de Geref. Kerken te Strijen van 1892- 1894 en Poortvliet van 1894 - 1897; in dat laatste jaar overleed hij. Pas 4 jaar later, in juli 1893> kreeg de gemeente weer een voorganger in Ds. P. VAN DER HEIJDEN, eerst als oefenaar en sinds aug- -1894 als predikant na bevestiging door Ds. A. Makkenze te Enkhuizen. In 1896 vertrok Ds. Van der Heijden naar de Kruisgemeente te Enkhuizen en diende later nog de vrije gemeenten te Rijssen, Kampen en Vlaardingen. In 1898 werd de vrije oefenaar C. DENZEL te Den Haag haar predikant na bevestiging door Ds. Van der Heijden. In 1901 vertrek hij naar Vlaardingen en in 1908 naar Amerika om daar de Ned. Geref. Gemeente te Pasaic te dienen. In 1920 werd hij wegens ambtsbreuk afgezet. Hij overleed in Amerika op 2 aug. 1933- Op 7-juni 1905 werd door Ds. Denzei als predikant te De Lemmer bevestigd Ds. P.M. VAN LOON, voordien predikant van vrije gemeenten te Leiden en Enkhuizen. Hij diende de gemeente tot 1909 toen hij zijn ambt neerlegde en naar Amsterdam vertrok, alwaar hij is overleden. In 1911 besloot de gemeente zich aan te sluiten bij het in 1907 gevormde verband Geref. Gemeenten. Sindsdien is de gemeente steeds vacant gebleven. Het zielental bedraagt thans 150.

OUDEMIRDUM (gern. GAASTERLAND).
De Hervormde Kerk te Oudemirdum werd sinds jaren her bediend door predikanten van de "confessionele" richting. Haar de Geref. Bondsrichting had hier ook aanhang, zodat er na het vertrek van Ds. A.G. Oosterhuis in 1925 een "bondspredikant" kwam in 1927 nl. Ds. P. Kruyt. Na diens vertrek in 1930 volgde wederom een "bondsdominee": Ds. N.C. Bakker, die reeds in 1193.1 weer vertrok. Tijdens het verblijf van Ds. Bakker was de verhouding "bonders" en "confessionelen" zeer scherp geworden, zodat lange tijd het avondmaal niet werd bediend. Uiteindelijk besloot een deel der gemeente met enige kerkeraadsleden zich af te scheiden, waarbij ook de toenmalige heersende toestand in de Hervormde Kerk een rol speelde . De uitgetredenen zochten contact met de Geref. Gemeente te De Lemmer, waarna op 9 maart 1933 een Geref. Gemeente werd geinstitueerd. De gemeente telt thans 285 zielen. Van 1960- 1965 werd zij bediend door Ds. H. LIGTENBERG, gekomen als candidaat en vertrokken naar Genemuiden.

LEEUWARDEN
Nadat jarenlang vrije predikanten/oefenaars van oud - gereformeerde richting in een vrije evangelisatie waren voorgegaan, gaven de bezoekers van deze samenkomsten er ten slotte toch de voorkeur aan zich bij een kerkelijk verband aan te sluiten. Op 3 april 1964 institueerde Ds. E. Du Marchie van Voorthuijsen te Leersum toen een Oud-Geref. Gemeente, welke is aangesloten bij de Oud-Geref, Gemeenten in Nederland.

KOOTEN - TWIJZELERHEIDE (gem. ACHTKARSPELEN).
Van 1877 - 1884 werkte te Kooten en Kootsterheide een evangelist , wiens naam in die contreien heden nog voortleeft, namelijk HEIN KLAZES ZIJLSTRA. Geboren op 31 jan. 1834 te Engwierum, werd hij grotendeels door zijn bekeerde grootmoeder opgevoed. Toen hij wat ouder was geworden, werd hij boerenknecht. Tijdens zijn militaire dienst greep het plotseling sterven van zijn jonge vriend hem zeer aan: er. werd een roepen om genade bij hem geboren dat de Heere verhoorde, zodat hij na zijn terugkeer te Engwierum de gezelschappen opzocht om daar over Gods daden te kunnen spreken. Na in 1857 te zijn gehuwd, werden hij en zijn vrouw na een jaar beiden zeer ernstig ziek en kwam er grote armoe in huis.

Maar dit alles moest medewerken ten goede; nadat de Heere hem nog bepaald had bij zijn afkeringen, werd zijn geloof een geestelijke bruiloft. In die tijd werd hij eens uitgenodigd een begrafenis te leiden; dergelijke verzoeken volgden daarop nog meer. ' Was hij er al eens bepaald bij geworden om "het Evangelie aan alle creaturen te gaan prediken", op 30 mei 1867 zou hij voor het eerst voorgaan in een oefening in zijn woonplaats. Een agent van de Ned. Geref. Zendingsvereniging, die hem eens met genoegen had beluisterd, bracht hem in contact met de Vereniging van Vrienden der Waarheid te Amsterdam. Het gevolg was dat hij aldaar eens moest spreken en later nog in enige andere plaatsen. Nog in datzelfde jaar kreeg hy een benoeming als reizend evang.eJJ.st van die vereniging. "Letterlijk nam God mij van de mesthoop om het Evangelie te gaan preken", schreef hij later. Zijlstra reisde en preekte nu in verschillende provincies, maar op velo plaatsen moest gezaaid worden in ontoebereide aarde. Zo preekte hij eens te Oud- en Nieuwleusen in een boerenschuur: "maar aldaar wist men beter wat knolzaad was dan dat men kennis had aan het zaad der wedergeboorte, hetwelk is Gods Woord", schreef hij. Later in het jaar vestigde hij zich te Hasselt, doch na 5 jaar ging hij weer terug naar Engwierum. ,In 1872 verzocht het hoofdbestuur hem te bemiddelen bij gerezen moeilijkheden te Broek onder Akkerwoude inzake de bouw van een evangelisatielokaal. Daar zijn bemiddelingspogingen helaas mislukten, greep hem dit zeer aan, zodat hij met ziekteverlof moest. In 1877 nam hij ontslag als reizend evangelist en nam een benoeming aan als .evangelist te Twijzelërheide, alwaar hij op 2 maart 1877 door Ds. Stroman de Grave van Kollumerzwaag werd ingeleid. Het was moeizaam werken onder de arme veenarbeiders op de heide, die daar nog in plaggenhutten woonden; maar hij zag ook veel zegen op zijn arbeid. Er kwam zelfs geld van buiten in, zodat in 1879 een nieuw kerkje in gebruik kon worden genomen. Maar ook konden bijbels voor verspreiding en extra voedsel voor zieken aangekocht worden.

Zo omstreeks 1883 kreeg Zijlstra hoe langer hoe meer bezwaren tegen de synodale organisatie der Hervormde Kerk. Van zijn hand verscheen toen een brochure: "Kerk en evangelisatie. Wat staat ons te doen?" Ineen reeks van vergaderingen met de evangelisatiebezoekers werden deze bezwaren aan de hand van de 37 artikelen van de Ned. Geloofsbelijdenis besproken . Het resultaat was dat een kerkeraad werd. gekozen en een VRIJE GEREFORMEERDE GEMEENTE gevormd. Aan Zijlstra werd opgedragen om bij de prediking de Heilige Sacramenten te bedienen, waar hij, gezien de abnormale toestand waarin de Kerk zich bevond, volle vrijmoedigheid toe vond. De Vrije Geref. Gemeente werd bij Kon. Besluit d.d. 29 jan. 1884 erkend. In zekere zin is de gang van zaken te Kooten 'wel een voorspel geweest van de Doleantie-beweging in Friesland.

Maar de tegenstanders van Ds. Zijlstra zaten inmiddels ook niet stil; zij waren buiten en in de gemeente. De eerstgenoemden namen er genoegen mee de glazen van het kerkje in te gooien, maar de laatsten werkten in het geheim met andere middelen. Het kwam zelfs zover dat Ds. Zijlstra en zijn gemeente het kerkje moesten ver laten en dat daar weer een evangelisatie in werd gevestigd. Het grootste deel der gemeente, maar ook het armste, volgde echter Ds. Zijlstra met het devies: Liever met Christus in een schuur, dan met Kajafas.............

Door grote opoffering en medewerking van de leden werd in dec. 1883 reeds een nieuw kerkje te Kootsterheide in gebruik genomen. In die tijd werd Ds. Zijlstra tweemaal beroepen door de Vrije Geref. Gemeente te Nieuw-Amsterdam, doch bedankte voor beide beroepen. In de volgende jaren begonnen er langzamerhand onweerswolken aan de Nederlandse kerkhemel te verschijnen totdat in 1886 het onweer losbarstte: de Doleantie, in Amsterdam begonnen, breidde zich over geheel Nederland uit. Vele kerken en kerkeraden maakten zich geheel of gedeeltelijk los van de synodale hiërarchie in de Hervormde Kerk; er werden toen Nederduits Geref. Kerken (dolerend) gevormd. Ook in Friesland vond dit op grote schaal plaats; ja ook te Kootsterheide. Wat was namelijk het geval ?
Het evangelisatiebestuur besloot zich aan te sluiten bij de Doleantiebeweging met het doel een nieuwe kerk te kunnen formeren. Dan was het meteen met die onkundige, zware Zijlstra gedaan. Maar een classisvergadering had andere plannen; men voelde er meer voor om met de Vrije Geref. Gemeente en Ds. Zijlstra contact op te nemen. Daar moest men 4 zich dan maar bij aansluiten. De Vrije Geref. Gemeente te Kooten werd vervolgens in de Nederduits Geref. Kerken opgenomen en ontving toen dus ook deze naam. Op 26 dec. 188? werd de kerkeraad door Ds. W. Maan te Augustinusga, die zelf ook met de Doleantie was meegegaan, bevestigd. Deze gang van zaken was uiteraard zeer naar de zin van Ds. Zijlstra. Altijd toch had hij zich nog verbonden gevoeld aan de achtergebleven gereformeerden in "de Hervormde Kerk. In februari 1838 werd hij, na gehouden onderzoek, tot de bediening in de Ned. Geref. Kerken toegelaten. Ook de door hem bediende doop en door hem bevestigde leden werden erkend. Op 15 juli 1888 werd hij door Ds. Maan bevestigd met Efeze 4 : 11 - 12 en deed hij intrede met Joh. 1 vs. 27b.

Waren er vroeger reeds kerkgangers uit Veenwoudsterwal en Zwaagwesteinde om Ds. Zijlstra te beluisteren, nadien nam dit nog in omvang toe. In 189O nam Ds. Zijlstra een beroep aan van de Ned. Geref. Kerk te Nes en Wierum, doch keerde in 1896 weer naar zijn gemeente te Kooten terug, die inmiddels sinds 1892 een Gereformeerde Kerk was geworden. Deze kerk diende hij tot zijn emeritaat in 1909. Op 16 april 1913 ging Ds. Zijlstra, na 42 -jarige arbeid in de Wijngaard, de eeuwige rust in.

In 1910 kwam Ds. C. van Mourik uit Hollum op Ameland tot de Geref. Kerk van Kooten over. Ds. van Mourik was een geheel andere figuur. Al dadelijk bond hij de strijd aan tegen de zg/x. conventikelgeest in Kooten en omliggende plaatsen. Ouderling Van Althuis, een kleinzoon van Ds. Zijlstra, kon zich echter niet vinden met deze "nieuwe koers"'; ouderling Klaas Zijlstra, een zoon van Ds. Zijlstra, echter weer wel. Ook meerdere leden hadden bezwaren, zodat men uiteindelijk trok naar ZWAAGWESTEINDE en daar in een huis ging vergaderen als afdeling van de Chr. Geref. Kerk te Murmerwoude, waar toen Ds. R. Sluiter stond. Deze ging dan ook zo nu en dan voor. In 1920 werd de afdeling als Chr. Geref. Kerk van Zwaagwesteinde geïnstitueerd . Van Althuis voelde zich later geroepen om predikant te v/orden, maar het gelukte hem niet om toegelaten te worden. Wellicht ook wel omdat hij. dan moest gaan studeren. Hij bleef echter toch christelijk-gereformeerd. Maar zijn aanhang uit Veenwoudsterwal ging daar niet mee accoord en trad uit. Te Veenwouden werd toen in 1917 een vrije gereformeerde evangelisatie opgericht. (Zie verder onder Veenwouden).

Uit de Gereformeerde Kerk te Kooten, later werd de naam veranderd in Twijzelerheide, ontstonden nog 2 dochtergemeenten n.l. te Twijzel in 1889 en te Zwaagwesteinde in 1942. De "Vrijmaking" van 1944 had als gevolg dat er vrijgemaakte Geref. Kerken ontstonden te Twijzel in 1945 en te Zwaagwesteinde/Zwagerveen in 1947.

Sinds jaren bevindt zich te Twijzelerheide ook nog een vrije gereformeerde evangelisatie; hier gaan thans regelmatig predikanten en oefenaars van oudgereformeerde richting voor.

VEENWOUDEN - VEENWOUDSTERWAL (Gem. DANTUMADEEL)
Zoals reeds onder Kooten vermeld, waren er in Veenwoudsterwal mensen, die na de dood van Ds. Zijlstra niet meer te Kooten kerkten. Zij volgden ouderling Van Althuis toen deze te Zwaagwesteinde een afdeling van de Chr. Geref. Kerk te Murmerwoude ging leiden. Zij hadden zeer veel met hem op, vooral toen hij verklaarde zich geroepen te ( voelen om predikant te worden. Nadat dit niet gerealiseerd kon worden, namen zij het hem zeer'kwalijk dat hij desniettegenstaande christelijk gereformeerd bleef; zij besloten niet meer naar de Chr. Geref. Kerk te Zwaagwesteinde ter kerke tfe gaan. Voorlopig bleef men thuis een predikatie lezen, maar de kinderen stuurde men naar de Geref. Kerk te Veenwouden "om het kerkgaan niet te verleren". Uiteindelijk werd in. 1917 een vrije gereformeerde evangelisatie gesticht. In het begin ging hier geregeld voor de heer H. SIEGERS. Siegers was geboren te Stiens op 8 febr. 1884, was schilder te Ferwerd en later directeur van de Friese Arbeidskolonie te Leeuwarden. In 1918 werd hij evangelist van de Evangelisatievereniging "De Bijbel" te Batavia in het voormalige Ned.-Oost-Indie. In 1925 repatrieerde hij en werd toen door Ds. C. Molenaar te Wezel (Duitsland) als predikant bevestigd van de destijds te Oosterbeek gestichtte Nederlands Geref. Gemeente op 15 okt. 1925. Hij leefde toen enige tijd samen in verband met dergelijke gemeenten te Rotterdam (Ds. D.C. van Stempvoort); Delft (Ds. K.P. de Groot) en Hoofddorp (Ds. L. Franke). In 1932 verliet hij dat verband daar hij inmiddels sympatien had gekregen voor de Maranathabeweging. Hij werd toen voorganger van een evangelische groep te Utrecht en later van de evangelisatie "Moria" te Nieuwendam. Hij overleed op 10 maart 1963.

Ds. Siegers bevestigde op 9 juni 1932 Ds. John van Weizen als predikant van de Nederduits Geref. Gemeente te Rotterdam - Zuid. Ds. Van Weizen, die thans te Gouda staat, is momenteel een van de oudste dienstdoende predikanten in Nederland.

Toen Siegers niet meer te Veenwouden voorging, verzocht men daarna nog wel eens Geref. Bondspredikanten; zo heeft Ds. E.J. Hupkes, toen Hervormd predi- - kant te 'Wanswerd, er veel gepreekt. Maar tussendoor kwamen er ook wel andere vrije voorgangers. ,In juli 1920 werd opdracht gegeven om een kerkje met 300 zitplaatsen te I bouwen. Ook besloot men de evangelisatie om te'zetten in een VRIJE GEREFORMEERDE GEMEENTE. Op 2 sept. 1920 werd de kerk in gebruik genomen met een predikatie door Ds. C. de Jonge, predikant van de Oud-Geref. Gemeente te Kampen, die ook reeds een en andermaal in de evangelisatie was voorgegaan. In 1930 werd besloten het vrije bestaan op te geven en aansluiting te zoeken bij de Chr. Geref. Kerken. hetgeen werd toegestaan. ......

Vanaf 20 okt. 1930 was de Vrije Geref. Gemeente te Veenwouden dus een Chr. Geref. Kerk. Tot op heden heeft deze kerk nog nimmer een eigen predikant gehad . In 1953 was er echter een deel van de gemeente dat bezwaren tegen de Chr. Geref. Kerken kreeg. In die tijd verlieten ook de predikanten Van Minnen en Du Marchie van Voorthuijsen het kerkverband. Dit bezwaarde deel van de gemeente trad toen ook uit en vormde een Chr. Geref. Gemeente B.V. (B.V. = buiten verband). Verschillende vrije voorgangers gingen er daarna voor.  In 1961 besloot deze gemeente zich aan te sluiten bij het verband van Oud- Geref. Gemeenten in Nederland. Enkelen die hiertegen waren, bezoeken nu de samenkomsten van de vrije geref. evangelisatie te Twijzelerheide.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen