DOETINCHEM - ZELHEM

Omstreeks 1820 arbeidde te Doetinchem met veel vrucht een Hervormd predikant, die in heel Nederland bekend stond als een voorstander van de "Dordtse-gereformeerde" leer nl. Ds. DIRK MOLENAAR (1786-1865) en wiens brochure "Adres aan alle mijne Hervormde Geloofsgenooten" zulk een storm over de kerkelijke wateren deed opsteken, dat zelfs bij Koninklijk besluit afkeuring en ongenoegen hierover werd uitgesproken. Maar het door hem gestrooide zaad bleef niet zonder vrucht. Toen in 1839 een Chr. Afgescheiden gemeente werd gevormd te Varsseveld, sloten ook meerdere inwoners uit Doetinchem zich daar bij aan. Jarenlang verzorgde ouderling Elias Pliester te Zelhem toen de leden te Doetinchem. Nadat er in een boerenwoning al eens een predikant was voorgegaan, werd eindelijk besloten een Doetinchemse Afgescheiden gemeente te vormen; op 11 november 1859 verkreeg zij koninklijke erkenning. In 1860 werd bij de Heezenpoort een kerkje in gebruik genomen. Daar de ligging van de predikant van Varsseveld, Ds. J. F. Bulens, haast nog ruimer was dan de zg. "Brummelkampiaanse" richting in die dagen, was men dientengevolge in Doetinchem ook nogal ruim ingesteld. Men durfde het zelfs aan de voormalige Baptistenprediker E. Gerdes, een man van de algemene verzoeningsleer, voor zich te laten optreden. Op 21 .december 1862 kreeg de gemeente in candidaat JAN MELLES VAN DIJK (geb. 1830) een eigen voorganger. In 1865 werd door zijn onvermoeid streven een christelijke school opgericht, waarvan H.H. Dieperink Langereis het eerste hoofd werd. (Dit schoolhoofd werd in 1880 predikant van een vrije gemeente te Stad a/h. Haringvliet-Den Bommel en diende vanaf 1887 tot zijn overlijden in 1903 meerdere Christian Reformed Churches in Noord-Amerika.) Ds. Van Dijk voelde zich echter op den duur meer een zoon van het Réveil dan van de Dordtse Synode, zodat het denkbeeld van de eenheid van alle ware Christenen een grote plaats kreeg in zijn geestesleven. Zo had hij niet het minste bezwaar om ook in andere kerken te preken en het Avondmaal te bedienen. Het "modernisme" in de Ned. Hervormde Kerk was in die dagen op zijn hoogtepunt. Ds. Van Dijk stichtte toen daarom de "Vereeniging tot bevordering van inwendige zending", met het doel "jongelieden te vormen tot predikanten voor de Hervormde Kerk". Omdat hij vooral een sterk voorstander was van toenadering tussen orthodoxe Hervormden en Afgescheidenen en overging tot kanselruil, wekte dit alles grote weerstand in zijn kerk zodat hij uiteindelijk door de Synode van Middelburg op 21 juni 1869 uit zijn ambt werd ontzet. Op deze synode kwam ook de vereniging met de Geref. Kerk (o/h Kruis) tot Chr. Geref. Kerk tot stand. Ds. Van Dijk en zijn gemeente weigerden echter fusie en afzetting te erkennen, waarop de naam van NED. HERVORMDE ZENDINGSGEMEENTE werd aangenomen. Eerst op 26 nov. 1899 zou er weer een Geref. Kerk worden geïnstitueerd. Door de actie van Ds. Van Dijk kwamen in Doetinchem later nog tot stand: een christelijke school met kostschool(1872), een voorlopige opleidingsschool (1876) en een gymnasium (1877); de gymnasiasten werden gehuisvest in het landhuis "Ruimzicht". Hun verdere opleiding geschiedde aan de universiteit te Utrecht. In 1953 werd het gehele "Doetinchemse werk" overgeplaatst naar Doorn. Ds. Van Dijk heeft zijn inrichtingen geleid tot zijn dood op 15 jan. 1909. Na hem is de Ned. Hervormde Zendingsgemeente nog bediend door:

Ds. D.J. VAN DIJK (zijn zoon) van 1909-1912; Ds. J. GROENEWEG van 1912-1932; Ds. H. VISSER van 1932 - 1947; Ds. W.TH. HOEK van 1947 - 1953; Dr. F.J. FOKKEMA van 1953 - 1963; Da. A.C. FOKKEMA van 1963-1966.
In 1966 werd de gemeente opgeheven en geïntegreerd in de Hervormde Gemeente van Doetinchem.

* Om terug te keren tot de tachtiger jaren: in 1879 vond in deze streek een sterke godsdienstige opleving plaats. Verscheidene mensen werden bekeerd en de een werd dikwijls als middel gebruikt voor de ander. Geen wonder dat dit volkje elkander opzocht en dan samen een predikatie las. Zo ontstonden er diverse vrije samenkomsten.' in Doetinchem bij bakker Ubbink, in IJzenvoorde bij de familie Bulten, in Het Loo en De Kruisberg. Zo nu en dan ging de evangelist Hazelhof uit Keppel wel eens voor. Door nadere contacten met de buitenwereld, het was toentertijd met recht "een achterhoek", kwamen vervolgens ook vrije gereformeerde predikanten preken zoals Ds. L. Spoel te Rijssen, Ds. H. de Vries te Grafhorst en Ds. D. Versteeg te Den Helder. Middels Ds. Spoel kwam men in kennis met GERRIT JAN WOLBERS (geb. 1866 te Markelo), een jongeman van pas 18 jaar maar reeds vol van de genade Gods. Voor het eerst sprak hij te Doetinchem op 16 dec. 1886 over Jesaja *+0 vs 1. Uiteindelijk werd besloten een vrije gemeente te formeren. Op 5 juni 1888 werd de gekozen kerkeraad door Ds. De Vries uit Grafhorst ten huize van de familie Ebbers op Het Loo bevestigd; Wolbers werd lerend-ouderling en de naam werd OUD-GEREFORMEERDE KERK. Alhoewel er toch nog waren die in gezelschappen bleven samenkomen, groeide het ledental toch langzamerhand, zodat besloten werd een kerkje te bouwen op De Kruisberg. Op 17 jan. 1889 werd het in gebruik genomen met een predikatie door Ds. Versteeg uit Den Helder. In november 1890 vertrok lerend-ouderling Wolbers naar de Vrije Geref. Gemeente te Sliedrecht. (Vandaar in 1893 naar de Vrije Geref. Gemeente te Ooltgensplaat waar hij tot predikant werd bevestigd en vervolgens in 1896 naar Noord-Amerika - Grand Rapids en Kalamazoo - om in 19^9 een broep aan te nemen van de vrije Geref. Gemeente o/h Kruis te Enkhuizen, welke gemeente hij diende tot zijn overlijden op 11 jan. 1922.) Het zou 54 jaar duren eer men weer een eigen voorganger zou hebben. Men hield zich dus bij de predikaties der oud-vaders en de Sacramenten werden bediend door Ds. H. de Vries te Grafhorst, Ds. G. Maliepaard te- Den Haag en later te Kampen, Ds. A.H. Geerts te Scheveningen en anderen. In 1922 sloot de gemeente zich aan bij het toen gevormde verband Federatie van Oud-Geref. Gemeenten. Dit kerkverband verenigde zich in 19*+8 met de Oud-Geref. Gemeenten van Ds. Boone tot de Oud-Geref. Gemeenten in Nederland, van welke kerkformatie Doetinchem thans nog deel uitmaakt. In 1944 vond ouderling H. WILTINK (geb. 1892) op aandringen van zijn medeambtsbroeders vrijmoedigheid op dankdag een predikatie te houden. Van toenafaan ging hij eenmaal per zondag voor. In 1946 ontving hij na onderzoek de vrijheid alle gemeenten als oefenaar te dienen. In 1953 werd hij toegelaten tot de volle bediening, waarna hij op 7 april 1953 door Ds. M. A. Mieras te Krimpen a/d. IJssel tot predikant werd bevestigd van de gemeente Doetinchem, van wie hij een beroep terstond had aangenomen en welke gemeente hij tot op heden nog steeds dient.

Volgens de Volkstelling 1960 zijn er te Doetinchem 237 Oud - Gereformeerden; in de aangrenzende plaatsen Zelhem 96; Hummelo-Keppel 10; Steenderen 11 en Vorden 23.

Ook in ZELHEM is er een aantal jaren een zelfstandige gemeente geweest. Tengevolge van een intern conflict in de Oud-Geref. Kerk te Doetinchem traden er omstreeks 1896 meerdere leden uit die voornamelijk te Zelhem woonden, waarna er een OUD-GEREF. KERK werd gevormd. Deze gemeente werd van juli 1899 aug. 1912 bediend door Ds. J. MEIJER (geb. 1847; overl. 1930); van 1876-1899 was hij Hervormd evangelist te St.- Oedenrode, Geldrop en Heelsum geweest. In 1912 nam hij een beroep aan van de Oud-Geref. Gemeente te Den Helder, welke gemeente hij diende tot zijn emeritaat in 1926. Na het vertrek van ds. Meijer verliep de gemeente en keerden de leden ^zo langzamerhand weer terug tot de moedergemeente te Doetinchem; na enige jaren werd de gemeente toen opgeheven. Het kerkje bestaat nog en wordt nu gebruikt voor diensten, uitgaande van de Geref. Kerk te Doetinchem voor haar te Zelhem woonachtige leden.

Literatuur:
 * Leven en levenswerk van Ds. J.M. van Dijk Mz. door Dr. G. A. Wumkes. 2e druk. (Doetinchem - 1948).
* Enkele woorden gewijd aan het ontstaan der Oud-Geref. Gemeente te Doetinchem. Herdenkingswoord gesproken op 2 nov. 1948 door H. Wiltink ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan der gemeente, (z.u. en J.)

Dit artikel werd al eens geplaatst nl. in no. 1 van de 1e jaargang. Op veler verzoek geschiedt dit thans nogmaals, maar iets gewijzigd en aangevuld met nieuwe gegevens.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen