Oude Paden

Ds. P.J. StamDs. Jan Jacob Knap (zn. 1S67 - 1943De brievenbus kleppert. Vader haalt in een der eerste decennia van deze eeuw het blad uit de omslag, steekt een grote sigaar op en leest in zijn rookstoel bij het snorren van de peterolielamp met zijn pantoffels aan zijn lijfblad. Op de voorpagina prijkt in een sierlijk kader met klassieke grote letters de naam 'OUDE PA DEN'. Het blad van wijlen ds. J.J.Knap Czn. Levensloop Wie was toch die dominee wiens naam en werk nog steeds bekend en bemind zijn? En wiens lijfblad dezelfde naam droeg als dat wat u nu leest? Jeugd en studie Hij was de zoon van ds. Christoffel Knap en Janna Geertrui Hubers. Hij volgde in Kampen het gymnasium waar hij kerkte bij de Waalse predikant F.E. Daubanton. Dat werd aanvankelijk zijn grote voorbeeld en hij wilde in diens sporen ook Waals predikant worden. Na zijn studie aan de Amsterdamsche Universiteit ging hij naar Frans-Zwitserland om de theologie af te ronden. In Neufchatel en Lausanne volgde hij de colleges van vader en zoon Godet en ging af en toe naar Geneve. Na een jaar werd hij adjunct-secretaris bij de Centrale Evangelisatie-Vereeniging te Parijs. Dat bracht hem met vele verschillende mensen in contact. Hij preekte her en der in plaatsen rond Parijs. Deze periode is een uitmuntende leerschool geweest. In 1892 werd hij predikant in de Waalse kerk te Maastricht om nog geen jaar later in dezelfde kerk te Groningen beroepen te worden als opvolger van zijn leermeester ds. Daubanton. Van Waals tot hervormd predikant Hij besteedde daar ook veel tijd aan de evangelisatie-arbeid, werd voorzitter van de afdeling Groningen van de Nationale Christen Geheel-Onthouders Vereeniging waardoor hij met veel sociale nood in aanraking kwam. Men noemde hem 'de Fransche Dominee". In hem herkende je iets van het fijnzinnige van de Franse-Gereformeerde school. K. Schilder omschrijft het bij Knap als 'Fransche distinctie en oud Zwitschersche gereformeerdheid'. Wonderlijk genoeg schrijft ook een man als dr. H.F. Kohlbrugge dat hij door diezelfde school beïnvloed en gestempeld is. Knap als dominee was vriendelijk en zachtmoedig, zeer gestructureerd, goed bij de tijd en bezat een scherp intellect. Als je lang naar Knaps portretten kijkt ontdek je steeds meer trekken van Johannes Calvijn. Door prediking en pastoraat maakte hij grote indruk, de kerken liepen vol. Binnen de hervormde gemeente werd grote druk uitgeoefend om deze begeerde, talentrijke en stijlvolle predikant te beroepen. Bij-na duizend handtekeningen kwamen in enkele dagen binnen bij de kerkelijke kiesvereeniging en zo werd hij, ondanks bezwaren - wellicht afgunst? - beroepen. 9 Mei 1897, dit jaar dus een eeuw geleden, deed hij intrede met Hebr. 13:8. Als predikant was Knap de bijna 'ideale' mengeling tussen herder en leraar. Als leraar herderde hij en als herder leraarde hij. Hij had ook de gave om, met behoud van afstand, toch veel meer man van, met en onder het volk te zijn dan menig predikant in zijn en ook nog in onze dagen. Dat heeft hem tot grote zegen doen zijn. Hij is altijd met volle overtuiging hervormd gebleven. Invalide en toch uiterst valide Ondanks een nare handicap - hij had als student een chronische oorontsteking en is later helemaal doof geworden - was hij een machtig prediker. Zijn gebaren, zijn stem, zijn optreden waren voor de hoorders onvergetelijk. Zijn handicap bracht hem wel in een isolement, namelijk dat van de vergaderzaal, waar hij minder kwam, naar zijn bureau waaraan hij steeds meer vertoefde. Maar het leek of het hem juist steeds meer valide maakte. Zijn werklust en werkkracht grensden bijna aan het ongelooflijke. Hij schreef het ene werk na het andere, vele tientallen boeken en honderden artikelen. Een lijst om stil van te worden. Zijn breedheid is zelfs voor onze dagen bijzonder. Preken, meditaties, artikelen over dogmatische onderwerpen ('bouwstenen' door hem genoemd) en politieke, maatschappelijke en pedagogische onderwerpen. Zo kreeg hij een zeer grote leesgemeente door heel het land. Vooraanstaand en bescheiden Wanneer we zijn karakter willen omschrijven valt ons op dat het steeds is en-en. Knap is geen of-of mens. Dat zelfde typeert ook de rest van zijn leven. Vandaar dat ik als titels boven de diverse paragrafen steeds poog een en-en titel te vinden. Het zat in zijn aard om schijnbaar onverenigbare elementen te verenigen. Knap was zeer getalenteerd en uiterst bescheiden, was uitermate bekend en geliefd maar verre van ijdel, hij weende met de wenenden en was blijde met de blijden, hij paarde een onverdachte en onverholen beslistheid en rechtlijnigheid aan een bewonderenswaardige en haast vreemd aandoende ruimte van hart en begrip, was streng en teer, ferm en fijngevoelig, volwassen en o zo kinderlijk, nochtans een man, theoloog en psycholoog en pedagoog. Hij was niet, zoals velen, schijnbaar ootmoedig doch steeds de eerste plaats bekledend. Hij was oprecht ootmoedig. Leer en leven vormden een harmonieuze eenheid. Daardoor was hij hoog verheven boven de rest en stond hij toch zo midden onder het volk. Na een schitterende jubileum-editie van 'Oude Paden' (No.588-14 april 1933-18e jaargang) waarin vele groten van naam en faam hun loftrompetten steken over werk en persoon van ds. Knap schrijft hij twee weken later een bedankje met als titel 'Mijn gedenkdag'. Dat stukje is zo eerlijk, eenvoudig en oprecht datje er stil van wordt. Hij eindigt daar: 'Hartelijk, hartelijk dank ik u allen. Ik hoop en bid, dat God mij onder den overvloed van alle ervaren liefde en waardering heel klein en ootmoedig zal houden. Het Petrus-woord leeft in mijn hart: "Heere! ga uit van mij, want ik ben een zondig mensch". En als ik gedurende mijn veertig dienstjaren een weinig licht in de donkerheid heb mogen binnendragen, en hier of daar een lamp heb mogen neerzetten, komt de eere daarvoor toe aan Hem, van Wien ik met gebogen hoofd belijd: "Uit Hem, en door Hem, en tot Hem zijn alle dingen. Hem zij de heerlijkheid in der eeuwigheid. Amen."' Alleen en niet alleen Knap is ongetrouwd gebleven maar zijn moeder is voor hem van onschatbare waarde geweest en later zijn zuster. In de kerk gaf zij signalen waardoor hij wist dat hij moest aanvangen met preken of met het gebed. Hij heeft haar intens liefgehad.Zij bleef zo lang mogelijk zijn steun en toeverlaat en levensgezellin. Op 20 juni 1945 overleed deze zeer beminde herder en leraar in zijn geliefde Groningen. Kerkelijke positie Ds. Knap was een uiterst erudiet man. Zijn kennis van zaken was zeer groot en hij bleef door studie en lezen op alle terreinen van het leven goed bij. Hij was voor alles predikant, Verbi Divini Minister, dienaar van het Goddelijke Woord. Kerkelijk zouden wij hem nu aantreffen bij de rechts-confessionele hoek in de Nederlandse Hervormde Kerk of in de hervormdgereformeerde hoek. 'De kerkelijke lijn binnen de Gereformeerde Bond(Van Grieken, Jongebreur) sprak hem zeer aan.' Aldus Van den Herik die ook meldt dat hij schreef in het blad voor hervormd-gereformeerde jongelingen. Wie meer daarover wil weten leze de boeiende doctoraal-scriptie van drs. A.J. van den Herik - 1994, Jan Jacob Knap Czn. (1867-1945) 'Een theologische en kerkelijke plaatsbepaling'. Zijn voorliefde voor de gereformeerde confessie is naar hij menigmaal verklaarde, gegroeid, toen hij door noeste vlijt en intense studie een dieper inzicht ontving in het organisme van de Heilige Schrift. Daarmee is het net of wij dr. H.F. Kohlbrugge horen voor wie exact hetzelfde gold. In die hervormde kerk stond Knap tweeledig. Enerzijds zeer belijnd, oer-gereformeerd maar tegelijk heel breed en mild. Hij bewandelde kerkelijk-dogmatisch met overtuiging de 'oude paden' maar ging absoluut niet in 'geijkte paden'. Daarvoor was hij een veel te zelfstandig en te breed georiënteerd persoon. Zijn werken vertonen geen enkele lust tot strijden of polarisatie zoals dr. A. Kuyper nogal eens wilde doen. Al steunde hij Kuyper en de A.R. van ganser harte en had hij grote bewondering voor hem. Ook al hield hij lezingen voor de kiesverenigingen. Knap bleef een veel 'geestelijker' man. Vechten lag niet in zijn fijnbesnaarde en aristocratisch getinte aard. Niet uit angst maar uit principe. De geharnaste strijder dr. K. Schilder maakt hiervan in een prachtig artikel in voornoemd jubileumnummer van 'Oude Paden' nadrukkelijk gewag. Hij bleef zichzelf temidden van allerlei 'vormen' en partijen en groepen. Het ging hem om getuigenis. Het ging hem om de Waarheid van de Schrift en om een zo breed mogelijke invloed van de gereformeerde confessie in heel het leven en in heel het volk.Oude PadenNaast de vele boeken, zijn medewerking aan de 'Maranatha-kalender', is een van de meest invloedrijke organen van ds. Knap het blad 'Oude Paden' geweest waarin allerlei rubrieken waren opgenomen. De eerste jaargang verscheen op 1 oktober 1915 met Knap als hoofdredacteur. Hij begint met een meditatie over Jeremia 6:16: Staat op de wegen en ziet toe, en vraagt naar de oude paden, waar toch de goede weg zij, en wandelt daarin: oo zult gij rust vinden voor uw ziel.' Daarin ligt zijn diepste streven verwoord. Een streven dat we theocratisch moeten noemen. Het Nederlandse volk gaat verkeerd, draagt de kiem van ontbinding in zich. Daarom is het noodzakelijk dat kerk, opvoeding en gezinsleven, arbeid, kunst en wetenschap, de sociale en staatkundige levenssfeer onder de verheffende en heiligende invloed van het Woord van God komen. Daartoe heeft hij dit blad in het leven geroepen om de gereformeerde beginselen voor het volk uiteen te zetten. De meditatie eindigt aldus: Kalme gemoedsrust, die het geheim van een veerkrachtigen wandel is, valt slechts ten deel aan een volk, datals een machtigen processie met forschen tred voortsciirijdt in de oude paden des Woords, want het blijft bij het psalmwoord: "Die uwe wet beminnen hebben groote vrede, en zij hebben geenen aanstoot".Dat het blad als zodanig ook heeft gefunctioneerd wordt door dr. A. van Brummelen in Theologia Reformata nog eens extra aangetoond. Hij schrijft in reactie op een 'In memoriam'-artikel dat ondergetekende naar aanleiding van de vijftigste sterfdag van ds. J.J. Knap in 1995 in het Reformatorisch Dagblad publiceerde: 'Ter gelegenheid van de herinnering aan de sterfdag van ds. J.J. Knap Czn. hebben wij eens enkele jaargangen van 'Oude Paden' doorgewandeld. Wij geraakten opnieuw in verbazing over het oude goud, dat hier ligt opgestapeld. ...Behalve een wekelijkse meditatie en een maandelijkse "leerrede", wil het blad een vervolgserie populair-dogmatische opstellen geven. Daar ligt het fundament van het blad. Maar het licht van het Woord moet nu voorts ook vallen op verschillende levensterreinen. Daarom komt nu achtereenvolgenshet gezinsleven aan de orde, het cultuurleven. Andere medewerkers lichten voor op het terrein van het schoolleven; zelfs de wereldpolitiek komt aan bod. Met een zin aangeduid: Knap wenst het gehele leven bij het licht van Gods Woord te overzien. Nu is dit blad al meer dan een halve eeuw verdwenen, maar wie oude jaargangen bezit, moet ze niet wegdoen. Het heeft ons althans echt geraakt, wat een inzicht en een trefzeker oordeel bij deze predikant aanwezig zijn geweest. Altijd helder verwoord en evenwichtig gegeven!' Oud en toch nieuw Nog immer zijn de werken en geschriften van Knap actueel. Dr. A. van Brummelen schreef in voornoemd artikel dat het voor hem zeer treffend was dat zo'n 'invalide' pre dikant vijftig jaar na zijn dood nog wordt herdacht. Toch is dat minder vreemd dan men denkt. In haast iedere dominees-bibliotheek van welhaast alle kerken in de gereformeerde gezindte staan vele van zijn werken. Ze blijven ook niet ongebruikt. Allereerst omdat de inhoud puur Schriftuurlijk is. Daarnaast is zijn taalgebruik een mengeling van een weergaloze eenvoud en deftigheid.Dr. B. Wielenga schrijft over ds. Knap en de taal dat hij een meester is: 'Bij ds. Knap is de taal precies wat zij zijn moet: uitdrukkingsvorm der gedachte. Omdat hij helder denkt, is zijn stijl helder. ... vlot, zonder banaal, soms verrassend door woordkeus, zonder pikant te zijn. Wij danken dezen ridder en meester van het woord...' Tenslotte was ds. Knap exegeet en nog eens exegeet die probeerde de Schrift te verklaren en vanuit die verklaring het hart te raken. Woordbedienaar. Daarom ondertekende hij steeds met v.d.m.: verbi divini minister, dienaar van het Goddelijke Woord. Maar hij zou er ook geen bezwaar tegen hebben als u er van maakt: visser der mensen. Voor een predikant is allereerst nodig dat hij zwoegt en ploetert voor zijn preken. Schriftstudie zij en blijve nummer een. Ja, onder al zijn werk schuilt als dragende grond het werk van een knap en veelbelezen theoloog. Ook daarin valt ons een treffende overeenkomst met dr. H.F. Kohlbrugge op. Zij het met dit verschil. Knap is deftiger, Kohlbrugge heftiger. Boeiend is wat ik na deze constatering bij Van den Herik lees: 'Het is interessant om tegenover Knap iemand als Kohlbrugge te plaatsen. De existentialistische, gedreven, onweersachtige stemming in de werken van Kohlbrugge - we zouden net zo goed Luther of Kierkegaard (de absurditeit) kunnen noemen - contrasteert sterk met de rust van Knap. Een voorbeeld van Knaps al te harmonische visie, vinden we in zijn denken over het lijden. We zagen dat hij lijden vooral ziet als oefening in de godzaligheid. De vraag laat zich niet onderdrukken, of hiermee alles gezegd is. Doet hij zo voldoende recht aan de vertwijfeling van een man als Job of aan de wanhoopsklachten van (bijvoorbeeld) sommige psalmisten? ' Om over na te denken. Wel terecht schrijft Van Brummelen: 'Deze Ds. Knap is voor velen een voorbeeld geniaal in de dispositie.' Al bij zijn leven werd geopperd (na de verschijning van zijn catechismus-verklaring) door een collega dat vele catechismuspreken werden 'opge-Knap-t'. Dat geldt nu nog. Hij wordt, volkomen terecht, vaak gebruikt en gelezen. Wie dat doet zonder eigen oorspronkelijke verwerking van de teksten na te laten zal er alleen maar rijker van worden. Lof en kritiek Is na zoveel oprecht gemeende lof en waardering er ook nog iets van kritiek mogelijk? Naar mijn mening wel, al laat ik mijn bewondering en waardering voluit staan en prevaleren. En al zeg ik er direct bij dat zulks mede te maken heeft met karakter en aanleg, opvoeding en vorming. En toch is zijn werk mij te rond. Te veel Calvijns en te weinig Luthers. In het Reformatorisch Dagblad schreef ik eens dat hij theologisch-existentieel mijns inziens teveel 'kamermuzikant' was. Het volle werk klinkt te weinig door. Hoewel dr. J. Haitsma uit Boskoop, die hem persoonlijk goed gekend heeft, mij schriftelijk verzekerde dat ik daar ongelijk in had, persisteer ik toch bij deze mening. De opmerking van Van den Herik bevestigt mij in die mening. De sombere bassen van Jona in de golven, Jeremia in de put en op de puinhopen van Israël, het ruige van de twistgesprekken met de Heere, de gevechten tussen een ziel en de Heere waarbij het er soms zo smartvol aan toe kan gaan ... het 'uit de diepte roep ik tot U, o Heere!' Maar ook de heerlijke jubeltonen van de bergtoppen van de Schriftuurlijke bevinding, het inademen van de heilsadem van Golgotha's heuvel, de ervaring van het bedolven worden onder het zaligmakende gewicht van Gods zondaarsliefde dat je zomaar bij de Heere zou willen binnengaan en dit aardse leven zou willen verlaten. Deze dingen komen zo bij Knap niet aan de orde. Hij blijft zelfs zielsmatig, theologischexistentieel een 'heer van stand', een 'gentleman'. Het evenwicht en de harmonie winnen het steeds, het organische wint het van het ruige en het tegendraadse van de ervaring van deze gebroken werkelijkheid waarin alles besloten ligt onder de zonde. Hij waarschuwt tegen de zonde, zelfs scherp en breed maar zijn waarschuwingen steken niet als een dolk in de ziel. Het ontdekkende element blijft zowel existentieel als theologischstructureel te organisch. Dat neemt niet weg dat onze waardering voor deze dominee het verre wint van de kritische noties. En zijn boodschap blijft nog immer hyper-actueel, juist voor kerk en theologie in ons land en volk die steeds maar nieuwe paden menen te moeten bewandelen. Een op-Knap-beurt zou niet misstaan.

Uitgebreid zoeken

Uitgebreid zoeken

Standaard operator

Zoekwoorden

Datum

Bronnen

Oude Paden

Artikel niet beschikbaar

Bekijk de hele uitgave van maandag 1 december 1997

Bekijk de hele uitgave van maandag 1 december 1997

Ook interessant voor u