Rome koerst naar Rome

Het voortreffelijke artikel 'Koerst Rome naar „links"?' in het augustusnummer van Protestants Nederland verdient een nabeschouwing. De schrijver S. Paas vestigt terecht de aandacht op de toespraak van Paulus IV op 21 juni 1976 tot het college van kardinalen, dat hem kwam feliciteren ter gelegenheid van zijn aanstaande naamdag1). De paus verklaarde zich bereid tot dialoog, tot ontmoetingen met de communistische landen, niet aleen tot nut van de Kerk, maar ook om mee te werken aan het oplossen van problemen, waarin alle volkeren ter wereld betreiben zijn. Voorts wijst de schrijver op de veelzijdigheid van Rome's politiek en op de wendingen daarin. Vandaar zijn vraag.

Nu heeft Mgr Benelli, de substituut van het Staatssecretariaat van de H. Stoel, na kardinaal Vilot de belangrijkste persoon in de pauselijke diplomatie, op 4 mei 1976 te Wenen een rede gehouden op een conferentie, georganiseerd door het Oostenrijkse Genootschap voor de buitenlandse politiek en de internationale betrekkingen.2)

Uitvoerig sprak hij over de moeilijkheden van een dialoog tussen de Kerk en het marxistisch communisme, maar liet buiten beschouwing kwesties betreffende de diplomatieke betrekkingen tussen de H. Stoel en communistische landen, want dan is er geen sprake van een eigenlijke dialoog, maar van het zoeken van een modus vivendi op concrete punten.

De onderscheiding is zeer juist. De R.K. Kerk is een supra-nationale Staat. Het Hoofd daarvan, de H. Stoel, wil als ieder staatshoofd met zoveel mogelijk landen diplomatieke betrekkingen aanknopen om zijn belangen in die landen te kunnen behartigen. Eveneens als andere staatshoofden verwisselt de H. Stoel van politieke vrienden, als hem dat in het belang van de Kerk, zijn supra-nationale Staat, dienstig voorkomt. Wij beleven hoe snel Staten van bondgenoten en politieke vrienden kunnen veranderen: Duitse officieren spelen een belangrijke rol in de NAVO en Giscard d'Estaing vindt het niet meer de moeite waard, Frankrijks bevrijding van de Nazi's te vieren. De H. Stoel kan nog veel gemakkelijker een ommezwaai in zijn politiek maken, omdat zijn grondgebied zo klein is en geen risico loopt. Zo zien wij, dat de H. Stoel in het belang van de Kerk altijd de zijde kiest van de winnende partij, want de Kerk is niet gediend door steun aan gevallen grootheden. Uit angst voor het communisme hebben Pius XI en Pius XII meegewerkt aan het aan de macht brengen van alle West-Europese dictatoren, te beginnen met Mussolini, 'de man van de Voorzienigheid'. Pius XI heeft later zijn vergissing ingezien, maar Pius XII heeft nog in de zomer van 1940 getracht een compromis-vrede met Hitier te bewerken, in de hoop dat onder diens leiding geheel West-Europa Rusland te lijf zou gaan, conform de wens van de Madonna van Fatima. Maar in de vermelde toespraak van 21 juni 1976 verklaarde Paulus VI, openlijk uiting te willen geven aan de pijn, die hij in zijn hart voelt door het feit dat een uitgestrekt deel van de wereld, geregeerd door marxistische regimes, voortgaat gesloten te blijven voor contact met de Apostolische Stoel. (De paus doelt hier kennelijk op de weigering van o.a. de Sovjet Unie, om diplomatieke betrekkingen met de H. Stoel aan te knopen).

De H. Stoel kan zich elke politieke wending veroorloven, omdat hij zich, als een instelling van Christus zelf, krachtens goddelijk recht boven alle aardse machten verheven voelt. Het ontwerp voor een grondwet van de Kerk bepaalt dan ook in canon 87 § 2:

'Omdat de Kerk krachtens haar aard en zending aan geen enkele speciale vorm van menselijke cultuur noch aan een politiek, economisch of sociaal systeem gebonden is, kan zij op grond van haar universaliteit fungeren als een verbinding tussen de diverse mensengemeenschappen en volkeren...... '3)

Dit alles betreft de verhouding van de H. Stoel tot de regeringen van communistische landen.

Los daarvan staat de dialoog van de Kerk met het marxistisch-communisme, waartoe zij wordt uitgedaagd. Benelli heeft in zijn rede klaarblijkelijk het oog gericht op communisten in West-Europa, speciaal in Italië. Enerzijds maakt het atheïsme van de marxistisch- communistische ideologie een ware dialoog moeilijk, zo niet onmogelijk, aldus Benelli, anderzijds, als de christenen werkelijk geloven zich in zo'n dialoog te moeten begeven, dan moeten zij zeer sterk staan in het geloof, dat verlicht is door het Leergezag van de Kerk; zij moeten zich met de uiterste voorzichtigheid gedragen om zich niet te laten verleiden tot enig compromis, tot enige handeling, die onverenigbaar is met hun beginselen. Dit zijn belangrijke oriëntaties, waarmee men volgens Benelli de houding van de Kerk kan karakteriseren. Hij verduidelijkte nog, dat de bevestiging van zijn identiteit, het luisteren, het met respect van gedachten wisselen bij het zoeken naar de waarheid, beschouwd kan worden als een vorm van liefde en van dienst en dat als zodanig een dialoog van de zijde van de Kerk altijd open blijft jegens alle mensen, atheïsten of niet. Daarentegen, als het gaat om adhesie aan marxistische theorieën of aan bewegingen, die haar wezenlijke inspiratie putten uit het atheïstische marxisme en daaraan trouw zijn, zulk een adhesie is nooit mogelijk voor een christen.

De analyse, die Benelli hier geeft van een dialoog, beschouwd van R.K. standpunt, klopt geheel met de leer van Paulus VI inzake de dialoog in zijn encycliek 'Ecclesiam Suam' van 6 augustus 1964, deel III. De dialoog is een noodzakelijk en specifiek kenmerk van de apostolische zending van de paus, uitoefening van zijn pastoraal ambt. (nr. 69).

De dialoog moet gevoerd worden zonder dwang, maar met hoffelijkheid en eerbiediging van ieders persoonlijke en burgerlijke vrijheid (nr. 77), met de mentaliteit van iemand, die de ernst begrijpt van zijn apostolische opdracht (nr. 82). 'De dialoog is dus een manier om de apostolische zending uit te oefenen en een middel tot onderlinge verstandhouding', (nr. 83). De dialoog moet gevoerd worden met klaarheid, zachtmoedigheid, vertrouwen dat wederzijdse vertrouwelijkheid en vriendschap bevordert en ten slotte met pedagogische prudentie. De spreker zal zo nodig iets veranderen aan zijn optreden en aan zijn manier van uiteenzetten om geen onaangename of onbegrijpelijke indruk te maken op de toehoorder. (nrs. 83-85).

Maar in wat voor toonaard de dialoog ook gevoerd wordt, uit de hele encycliek is duidelijk, dat de dialoog missie is, een monoloog, want de R.K. gesprekspartner heeft bij voorbaat gelijk. Of het nu om onderhandelingen met communistische regeringen gaat of om dialogen met communistische partijen, het doel blijft hetzelfde: vergroting van de invloed van de paus en zo mogelijk uiteindelijk onderwerping aan zijn gezag.

Koerst Rome naar links? Indien men deze vraag aan een vertegenwoordiger van de H. Stoel zou voorleggen, zou deze een soortgelijk antwoord geven als destijds d'Escriva de Balaguer, de stichter van 'Opus Dei', wanneer hem gevraagd werd of zijn organisatie een politieke rol speelde, ja of neen: 'Opus Dei is niet rechts, niet links en niet in het centrum. Als priester tracht ik met Christus te zijn, die aan het kruis zijn twee armen opende en niet slechts één alleen'.4)

Trouwens: wat is links? Op economisch gebied kan men misschien nog links en rechts onderscheiden, maar op geestelijk gebied kan dat niet. Men spreekt van rechtse en linkse dictaturen, maar beide willen heersen over de gewetens.

In zijn toespraak tijdens de laatste plenaire zitting van het Tweede Vaticaans Concilie, op 7 december 1965, heeft Paulus VI gezegd: 'De religie, in de zin van de cultus van God, die mens wilde worden, en de religie — want als zodanig moet zij beschouwd worden — in de zin van de cultus van de mens, die God wil worden, hebben elkaar ontmoet'.5)

Maar de paus is een mens, die zich onder bepaalde omstandigheden tot God maakt. Wie het van Godswege aan de paus verieende gezag niet erkent, stelt zich buiten de gemeenschap van wat volgens de paus de enige ware Kerk van Christus is.

Zo staan niet God en mens tegenover elkaar, maar twee soorten mensen, die God willen zijn. Vandaar dat een gelovig Christen met beide in conflict kan komen.

1) L'Osservatore Romano 21-22 juni 1976.
2) Le Monde 8 mei 1976.
3) Archief van de Kerken 2-9 juli 1971.
4) Yvon Le Vaillant, „Sainte Maffia - Le Dossier de L'Opus Dei", pag. 267 (Mercure de France, 1971).
5) L'Osservatore Romano 8 december 1965 pag. 2 kolom 6.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen