Waar komt de naam protestant vandaan? (slot)

Met hun protest van april 1529 - nu 450 jaar geleden - beoogden de evangelische vorsten geenszins het verkrijgen van gewetensvrijheid. Het protest van 19 en 25 april 1529 was er een van politieke aard. Het ging tegen de beperking van het recht der evangelische overheden om op eigen gebied de Hervorming uit te breiden. Er is dus geen sprake van, dat het woord „protestanten" de overkoepelende naam zou zijn van de niet-rooms-katholieken. Het woord is dan ook in de 16de eeuw sporadisch gebruikt. Het heeft dan praktisch altijd betrekking op de „protesterende" vorsten van Spiers-II. In zijn verhandeling over „Oorsprong en geschiedenis van de naam protestant", geeft prof. Lindeboom er voorbeelden van. Zo vermeldt Luther in een brief van 1530 de „principes protestantes". In een brief van Willem van Oranje uit 1562, in de Duitse taal, gaat het over de „protesterende vorsten en stenden in Duitsland". De lutherse geschiedschrijver Sleidanus gebruikt, in een Latijns werk over Karei V uit 1556, de naam „protestanten" vrijwel uitsluitend in politieke zin. Hetzelfde kan gezegd worden over de Nederlandse historicus van Meeteren (tweede helft van de 16de eeuw). Het eerste gebruik van de naam protestanten, in de zin van „hervormingsgezinden", vond de Groningse hoogleraar in een brief van de Zwitserse Hervormer Bullinger uit 1558. Bijna 30 jaar na Spiers-II!

Op grond van zijn onderzoekingen neemt Lindeboom aan dat het gebruik van de naam „protestanten", als aanduiding voor niet-r.k., te danken is aan de geschriften van de latere irenici, waaronder men moet verstaan schrijvers die streefden naar verzoening en samenwerking op kerkelijk gebied. Daar kwam nog bij de invloed van hen, die om politieke redenen samenbinding wensten. Onze Hugo de Groot bezigt, in een Latijnse brief uit 1615, het woord „Protestantes" reeds als een verzamelnaam tegenover ,,Romanenses". In correspondentie met de Britse kerkelijke pacifist John Dury doet hij hetzelfde. In 1655 verscheen in Amsterdam een aan de Waalse Synode opgedragen Frans werk van David Blondel. Deze hoogleraar in de geschiedenis aan het Athenaeum Illustre - een vrije instelling voor hoger onderwijs, bakermat van de Amsterdamse Universiteit - bepleitte broederlijke samenwerking van „alle dienaren Gods" met de „Protestanten" van „elke" denominatie. Over John Dury zegt Lindeboom, dat deze kerkpacificator bij uitnemendheid, die zich de „vereniging van alle protestantse kerken tot levensdoel had gesteld", meer gedaan heeft „voor de propaganda van de naam Protestant" dan wie ook voor hem. In een brief met bijlagen aan de Leidse theologische faculteit gebruikt Dury elf maal de naam „protestant". De unificatiepogingen aller protestanten van Dury werden een tijdlang bevorderd door Cromwell. Vooral uit overwegingen van politieke aard. De „Protector" van Engeland wilde komen tot de vorming van een defensief verbond tegen het r.k.isme van „alle Republieken en Staten waar de Protestantse (!) Religie beleden wordt". In 1688 steekt stadhouder Willem III met een vloot over naar Engeland en verdrijft de r.k. vorst Jacobus 11. De strijdleus was: „Voor de protestantse religie en de vrijheden van Engeland", Eenmaal koning, zou Willem III het woord protestant vaker gebruiken, dan destijds in ons land geschiedde. Daar verscheen in 1686 een Frans klaagschrift van de uitgeweken predikant Claude over de wrede vervolging van de „protestanten". In Nederland kwam het woord protestant(s) veel voor in uit het Engels vertaalde vlugschriften. Het wordt omstreeks 1700 algemeen gebruikt. Na 1712 in kennisgevingen (plakkaten) van de Gereformeerde (Hervormde) Kerk. In Duitsland bestond aanvankelijk weinig sympathie voor de naam „protestant". In de 18de eeuw wordt hij algemeen gebruikt. Ter gelegenheid van de viering van het derde eeuwjaar van de Kerkhervorming, in 1817, kreeg het woord protestant(s) een nieuwe klank.

Waar komt de naam protestant vandaan? Samenvattend, kan men zeggen: In de 16de eeuw gebruikt men het woord met betrekking tot de protesterende vorsten van Spiers-II. In de 17de eeuw wordt het geleidelijk, onder invloed van irenici, een overkoepelende naam voor niet-rooms-katholieken.


(NB. Het eerste artikel over dit onderwerp werd geplaatst in het maart-nummer van ons blad.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen