Na de herroeping van het Edict van Nantes (II) (1685 -1789)

Toen de grote geloofsvervolger Lodewijk XIV op 1 september 1715 stierf, verkeerde het Franse protestantisme in een chaotische toestand, gevolg van het gemis aan geschoolde voorgangers. Bovendien verwarde het 'profetisme' de geesten nog meer. Toen nam de 19- jarige leerling-prediker Antoine Court (P.N.: nov. '79) een initiatief om het oude geloof zijn vroegere, beproefde organisatievorm terug te geven. Ook Brousson (P.N.: april '82) had dit gewild. Zoals veel na 1685 geboren jongeren, dankte Court zijn trouw aan de hervormde religie aan goede voorbeelden in de kring van familie en vrienden. Maar onze Antoine was ook een ijverig lezer van oude prekenbundels.

Op 21 augustus 1715 - elf dagen vóór de dood van de oude koning- riep Court een achttal mannen bijeen in een verlaten steengroeve, in de buurt van Nîmes (provincie Languedoc, ten westen van de Rhône). De negen deelnemers aan de 'synode' stelden een kerkelijk herstelprogramma op. Er zouden op gezette tijden religieuze samenkomsten gehouden worden. Gestreefd moest worden naar de vorming van goed onderlegde voorgangers. Plaatselijke ouderlingen zouden fungeren als contactpersonen. Tenslotte werd bepaald dat de Bijbel de enige grondslag bleef voor de prediking. Dat betekende het definitieve einde van het 'profetisme'. De predikant Roger, een van de reorganisatoren, liet het programma aannemen in de provincie Dauphiné (ten O. van de Rhône).

Om zijn kerkelijke status te doen regulariseren, liet Pierre Corteiz - een van de achttien - zich bevestigen als predikant in Zwitserland. Terug in Frankrijk legde hij Court de handen op. Toen kon de reorganisatie van het hervormde, kerkelijke leven beginnen. Menselijkerwijs gesproken waren de moeilijkheden onoverkomelijk: een zeer gering aantal predikanten, met geografisch grote gemeenten. En dan stond de sterke arm van de Staat ten dienste aan het agressieve streven van de onverdraagzame, roomse clerus. Van de 9 initiatiefnemers van 1715 lieten er dan ook 4 het leven op een schavot.

Op voorstel van de fanatieke bisschop van Nantes, Lavergne de Tressan, liet de r.k. hiërarchie de nieuwe koning Lodewijk XV - achterkleinzoon van L. XIV- in 1724 alle vroegere verbodsbepalingen tegen het protestantisme opnieuw afkondigen en verscherpen. Actieve hervormden wachtten galg, galeien, kerker, klooster, confiscaties en boeten. Als geloofsmartelaren vielen o.a. de predinaten Roussel (1728) en Durand (1732). Deze was een broer van Marie Durand, die 38 jaar gevangen zat in de Tour de Constance van Aigues- Mortes bij Montpellier. (P.N.: juni '77). Teneinde te voorzien in het gebrek aan gekwalificeerde voorgangers stichtte Court, in 1728, een seminarium te Lausanne. Professoren van de universiteit van die Zwitserse stad leidden er, in een driejarige cursus, candidaten op voor het predikambt. Men zou hen weldra 'candidaten voor het martelaarschap' gaan noemen. In totaal zijn er 100 studenten geweest. In 1729 vestigde Court zich definitief in die stad. Tot zijn dood in 1760 zou hij, als buitenlands vertegenwoordiger van de 'Kerk onder het Kruis' een omvangrijke correspondentie voeren.

Het Franse protestantisme had zich zozeer hersteld van de klap van 1685, dat er in 1744 - voor het eerst sedert 1659- een (clandestiene) nationale synode gehouden kon worden, in de buurt van Nîmes. Vertegenwoordigd waren 9 provincies, door 10 predikanten en 24 ouderlingen. De uit Zwitserland overgekomen Court preekte er voor een gehoor van 10.000 mensen. In de Franse vertaling van de Bijbel, lezen wij in Jes. 8 : 23 deze zin: 'Les ténèbres ne régneront pas toujours'. Deze woorden - D e duisternis zal niet altijd heersen- had Court voor zichzelf kunnen herhalen. Maar er zou een r.k. reactie komen, want de eindstrijd voor de geestelijke vrijheid was nog lang niet gestreden.

Wij hebben er reeds eerder op gewezen, dat de vervolgingen minder erg waren in tijden van buitenlandse oorlogen, wanneer de soldaten van de koning tegen vreemde vijanden opereerden. Toen de Fransen na veroveringen in de Oostenrijkse successie-oorlog (1740-48) grote delen van de Zuidelijke Nederlanden hadden bezet, werden er troepen teruggenomen van het front en ingezet tegen de hervormde onderdanen van koning Lodewijk XV. De trieste gevolgen bleven niet uit. Van 1744-'46 werden er 300 vonnissen uitgesproken terzake van het aanhangen van de hervormde religie. Of, zoals men destijds zei van de 'z.g. hervormde religie' (de la religion prétendue réformée). Vier predikanten kwamen aan de galg, onder wie de 70-jarige Roger, een der reorganisatoren van 1715.

Na de vrede van Aken (1748) wordt het nog erger. Daar de fanatieke bisschoppen de regering gevraagd hebben om protestantse kinderen 'over te laten dopen', worden dezen door soldaten naar R.K. kerken gesleept. Wat soms tot onstichtelijke tonelen leidt. Ook de dragonnades beginnen weer. De provincie Dauphiné moet - d e voor die tijd hoge boete van- 200.000 franken betalen. Rijen geketende gevangenen worden naar de zeehavens gevoerd, om er 'de koning te dienen' op diens galeien. Plaatselijke geestelijken helpen de soldaten als gidsen bij de jacht op de ongelukkige protestanten. Soms vuren militairen op heimelijke religieuze samenkomsten van protestanten... Een eeuw later zou de historicus de FéUce schrijven - e n wij herhalen het- 'Het is pijnlijk om voortdurend de hand van de clerus te ontdekken achter (al) die tonelen van geweld, van plundering en van dood'. (Histoire des protestants de France, blz. 494).

De opvolger van Court, als leider en woordvoerder van de Franse hervormden, was Paul Rabaut (1718-'94). Deze oud-student van het seminarium te Lausanne, kreeg nauwelijks afgestudeerd de geestelijke leiding van Nîmes en wijde omgeving. (P.N.: dec. '79/jan. '80). Als na de vrede van Aken (1748) de vervolgingen zich verhevigen, stuurt hij zijn zoons naar Zwitserland en duikt zelf onder. Er was een prijs van 20.000 franken op zijn hoofd gesteld! Hoewel hij en zijn vrouw weten, dat hij als predikant zijn leven waagt, blijft hij onvoorwaardelijk trouw aan zijn roeping. Met Paulus kon hij zich 'een dwaas om Christus' wil noemen'. (1 Cor. 4 : 10) Rabaut preekt, sluit huwelijken, doopt, regelt de weer op gang gekomen emigratie en voert een uitgebreide briefwisseling. Herhaaldelijk richt hij verzoekschriften tot de overheid om verzachting te vragen van het lot van de hervormden. En steeds weet hij zijn geloofsbroeders af te houden van het plegen van gewapend verzet. In 1760 vroeg de Algemene vergadering van de Clerus, verontrust over het alom herlevende protestantse geloofsleven, in een schrijven aan de koning om strenge maatregelen tegen de protestanten.

De laatste 5 slachtoffers van roomse onverdraagzaamheid vielen in 1762 in Toulouse. Onder hen waren de predikant Rochette; en de koopman Calas, die voor een rechterlijke dwahng -gevolg van r.k. fanatisme- een gruwelijke dood zou sterven op het schavot. Dominee Rochette had tot zijn rechters gezegd: 'Mijn preken kunnen worden samengevat in dit woord 'Vreest God, eert de koning' (1 Petr. 2 : 17)... 'Als ik de wetten heb overtreden, die godsdienstige samenkomsten verbieden, is het omdat God het mij gelastte. .. Men moet Gode meer gehoorzamen dan de mensen'. (Hand. 5 : 29).

Naarmate de 18de eeuw verstreek - d e 'Eeuw der Verlichting', zoals de historici zeggen- ging de verdraagzaamheid meer en meer terrein winnen. Tot grote ergernis van de roomse hiërarchie, werden de protestanten door de wereldlijke overheid min of meer geduld. (Tolerantie, de geleerde term voor verdraagzaamheid, komt van het Latijnse werkwoord tolerare, of dulden). Dank zij een zekere mate van tolerantie, kon Rabout in 1763 weer bij zijn gezin in Nîmes gaan wonen en werken. De laatste vrouwelijke gevangenen uit de Tour de Constance werden in 1768 losgelaten, de twee laatste galeislaven in 1775.

Toen Rabaut Sr. in 1785 emeritus werd, ging zijn oudste zoon en opvolger dominee Rabaut Saint- Etienne (schuilnaam uit de clandestiniteit), op uitnodiging van de liberale edelman Lafayette ook naar Parijs. Generaal Lafayette, oud-strijder uit de Noord- Amerikaanse vrijheidskrijg, stelde de jonge predikant voor aan de magistraatspersoon Malesherbes. Deze liet in de archieven nasporingen verrichten over het ontstaan van de anti-protestantse maatregelen. Toen hij minister was geworden liet Malesherbes, niet zonder moeite, de zwakke maar goedwillende koning Lodewijk XVI het z.g. Tolerantie-edict van 1787 tekenen. Dit koninklijke besluit gaf aan de protestantse onderdanen van de vorst alleen 'datgene wat het natuurrecht niet toelaat, om het hun te weigeren; het recht om hun geboorten, huwelijken en sterfgevallen te doen registreren door een gerechtelijke functionaris'.

Deze kleine concessie aan een getrouwe volksgroep, die 102 jaar rechteloos was geweest, ging tal van r.k. nog te ver. Bij de registratie van het Tolerantie-edict door het parlement (hoog rechtscollege) van Parijs, vroeg de fanatieke raadsheer d'Epréménil aan zijn ambtsbroeders, wijzend naar het Kruisbeeld in de rechtzaal 'Wilt gij Hem nogmaals laten kruisigen?'

(slot volgt)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen