DE REFORMATIE ACHTER HET IJZEREN GORDIJN

Wie - tot voor kort - de Lutherplaatsen wilde bezoeken, moest het IJzeren Gordijn passeren: die sinistere grens van prikkeldraad, mijnenvelden en wachtposten. Daar, in Erfurt, Wittenberg en op de Wartburg leefde Luther! Maar: deze bakermat van de Reformatie was na de oorlog in communistische handen gevallen. Symbohscher kan 't niet: tegenover de slotkapel van Wittenberg staat een Russisch monument. Hoe verging het nu het protestantisme achter het IJzeren Gordijn? We kiezen twee kerken uit: de Lutherse in de D.D.R. en de Calvinistische in Hongarije (en Roemenië). Om historische redenen: Luther en Calvijn; de bakermat en de verste voorpost van de Reformatie in Oost-Europa; resp. de enige protestantse meerderheidskerk en de grootste protestantse minderheidskerk; maar ook om aktuele redenen: bij de grote omkeer van 1989 kwamen dominees van deze kerken in het wereldnieuws. We bezien dan deze kerken in drie fasen: Koude Oorlog (1948 e.v.), Vreedzame Coëxistentie (1958 e.v.), Grote Wending (1978 e.v.)

Fase 1: De Koude Oorlog
a. R.K. bisschop enige Calvinist?
Nu is de grootste kerk in Oost-Europa de R.K. kerk (in Polen, maar ook in Tsjecho-Slowakije en Hongarije meerderheidskerk). En de eerste frontale botsing vond dan ook plaats met de R.K. kerk en wel in Hongarije. Toen de primaat Mindzenty in 1946 tot kardinaal werd verheven, voorspelde paus Pius XII: 'Onder de 32 zult gij de eerste zijn, die het martelaarschap ervaart...'. Bij de enige vrije verkiezingen in dat land hadden de communisten verloren - dank zij een bisschoppelijke brief: een Christen kan zijn stem niet geven aan nieuwe onderdrukking. Maar de communisten grepen toch de macht, wilden het confessionele onderwijs gelijkschakelen. De kardinaal verzette zich heftig. Tevergeefs. Hij werd wegens hoogverraad veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. In de cel troostten hem het brevier en de psalmen. De paus zag in vervulling gaan: sla de herder en de schapen zullen verstrooid worden... Vredespriesters collaboreerden... En de protestanten in Hongarije? Hun oude leider Ravasz had Mindzenty gesteund, maar moest aftreden. Nieuwe leiders kwamen naar voren, die het régime begroetten, m.n. Berecky. Dat kan in een protestantse kerk makkelijker, vond de kardinaal. De Hervormde synode sprak zich uit voor de nieuwe samenleving (1948). Zij nam het verwijt, - zei Barth - dat de enige echte Calvinist in Hongarije een R.K. bisschop is! De vraag rijst: was Rome principiëler jegens het communisme dan de Reformatie?! Dan zelfs de Calvinistische Reformatie?

Waar bleef het Calvinistische verzet? Net als in Nederland is de Hongaarse Reformatie van meetaf verbonden geweest met een onafhankelijkheidsstrijd en meer dan bij ons heeft Hongarije nadien ook opstanden gekend: van Bocskay (1608), Rakoczy (1703-1711) en Kossuth (1848). De opstand van Kossuth wordt jaarlijks herdacht en Kossuth was een zoon van de Reformatie. Maar deze opstanden waren altijd gericht tegen de R.K. Habsburgers in Wenen. Men was liever Turks dan Paaps. En Berecky zag in de communistische machtsovername een oordeel van God over het pro-Duitse verleden (verbond met Hitier in 1940, die Transsylvanië grotendeels teruggaf!) en het feodalisme (grootgrondbezit, arme boeren). Hongarije was dus dubbel fout geweest. Vandaar dit Godsgericht. Berecky beriep zich op Jeremia: 'bidt voor de vrede van de stad, waarheen gij in ballingschap gevoerd zijt'. In Tsjecho-Slowakije vond iets dergelijks plaats: ook hier belandde de R.K. primaat in de cel en pleitte de protestantse Hromadka voor de nieuwe orde i.v.m. de schuld van de kerk inzake het sociale vraagstuk. (Maar wij laten dit land buiten beschouwing, omdat hier een ander type reformatie meespeelt, de radicale van Huss, en omdat het protestantisme hier nog sterker in de minderheid is.) Maar in Duitsland lag dat anders.

b. De goede belijdenis achter het IJzeren gordijn
Kerkelijke leiders van de Evangelische Kerk in Duitsland schreven in 1948 een brief aan de Russische maarschalk, dat de Evangelische Kerk zich eens en voor al gebonden wist aan de synode van Barmen. De Barmer Thesen! M.n. these 3: 'Wij verwerpen de valse leer dat de kerk de gestalte van haar boodschap en haar kerkorde mag overlaten aan wereldbeschouwelijke en politieke overtuigingen.' Deze Barmer Thesen waren in 1934 gericht tegen de Deutsche Christen, dus tegen het nationaal-socialisme, maar ze waren zo algemeen geformuleerd dat ze ook ingezet konden worden tegen het communisme! Anders dan de Hongaars-hervormde kerk had de Evangelische Kerk in Duitsland al een kerkstrijd achter de rug. Ook zij besefte Gods oordeel over het oorlogsverleden: maar zij had die schuld beleden in Stuttgart en later in Darmstadt nog dieper: de kerk had zich aan conservatieve machten verbonden en aan de eigengerechtigheid van het nationalisme bezondigd (Iwand!). Maar dit schuldgevoel leidde er niet toe, dat men zich nu overgaf aan de nieuwe ideologie. Barmen werd herhaald! Een nieuwe kerkstrijd ontstond ook hier over de jeugd t.o. F.D.I. (tot '53). Bisschop Dibelius verklaarde de Jugendweihe onverenigbaar met de kerkelijke confirmatie (1955). Duizenden weigerachtige leerlingen werden van school gestuurd. Ik noem dit: de goede belijdenis achter het IJzeren Gordijn. Ik hoor iets van Luther: hier sta ik...

Fase 2: vreedzame coëxistentie
Intussen stierf Stahn ('53). En Chroetsjev begon met destalinisatie, vreedzame coëxistentie. Polen werd vrijer, Hongarije kwam in opstand. Destalinisatie had nl. wel zijn grenzen: niet uit het Warschaupakt treden (en: geen herleving van de godsdienst). Na de Cubacrisis kwam er toch een kernstop-akkoord (1963) tussen Oost en West. Bij de Hongaarse opstand waren de vroegere kerkelijke leiders éven terug, maar toen de opstand werd neergeslagen verdwenen zij weer. Kadar eiste nu (1957) dat de kerkelijke benoemingen door de staat goedgekeurd moesten worden. Dat gaf meegaande protestantse bisschoppen: Barhta, Kaldy enz. (Wat in de D.D.R. nooit gebeurd is!). Maar Kadar begon na de normahsatie geleidelijk toch met liberalisatie: vrijer reizen '(vanaf 1960!) (ook anders dan in de D.D.R. dus!), privé-bedrijfjes ('61), economische hervormingen. Het enige Oostblokland met meer welvaart en vrijheid (Goulash-communisme)! In Rome ging ook een andere wind waaien: Johannes XXIII riep het Tweede Vaticaanse Concilie bijeen: openheid naar protestanten, joden, Grieks-Orthodoxen! Het Vaticaan begon ook met een nieuwe 'Oost-politiek'. De Heilige Stoel nam als eerste kontakt op met Hongarije. Casaroli ging in 1963 naar Boedapest om de betrekkingen te normaliseren. (Kardinaal Mindzenty, gevlucht naar de Amerikaanse ambassade, werd buiten beschouwing gelaten, werd naar Rome genodigd, ging eindelijk in 1971, maar moest zwijgen. Toen hij zijn mémoires wilde publiceren moest hij zijn ambt neerleggen, ja, werd hij door de paus uit het ambt gezet! (1974). Hij stierf eenzaam en verbannen). Nieuwe pausen zochten dus het compromis. Rome erkende nu de communistische staat! Een compromis-figuur, Lakai, werd de nieuwe primaat.

a.Het Hongaarse model?
Na de opstand in Hongarije was er bij de Hervormden een 'kerkelijke opstand' ontstaan: waarom had de kerk gezwegen onder het stalinisme? Waarom was Jeremia onze profeet en niet Jesaja, die de bevrijding profeteerde? Oud-bisschop Berecky: omdat God het zo zegt...! Zijn opvolger verdedigde de voorganger: dit pionierswerk werd niet door mensen, maar door God goedgekeurd. De Hervormde Synode kwam in 1967 met een Wegwijzing n.a.v. 400 jaar Hervormde kerk. 'Onze erfenis en onze opgave: de reformatie'. Deze kerk herhaalt hierin de belijdenis van het sola gratia, sola fide, sola scriptura, soli Deo gloria, ook tegenover het nieuwe Rome. Kerkelijk was men behoudend: geen vrouw in het ambt. Maar politiek accepteerde men het régime. Er staat geschreven + er is geschied! In de Lutherse kerk was intussen de zgn. Theologie van de Dienst ontworpen: de kerk koos niet voor oppositie, noch voor conformisme, noch voor een ghetto, noch voor restauratie, maar voor de dienst. 'Ik ben onder u als één die dient', zei Jezus immers. De ontwerper, bisschop Kaldy, zat zelfs in het parlement en wees op de mooie resultaten van de samenwerking. Dit Lutherse initiatief werd overgenomen door de Calvinisten. Samen ontwierp men een studiedocument in 1968: God Zelf hielp Zijn kerk de nauwe poort van de boete door te gaan. Ja, men sprak van een Hongaars model voor anderen! Men verdedigde dit model tijdens de Assemblee van de Wereldraad in Uppsala, 1968, Het buitenland verwachtte profetische kritiek, maar de profeten van het 0,T, zijn niet het enige voorbeeld en zij kritiseerden het verbondsvolk. Kritiek is nodig in zgn. Christelijke, kapitahstische landen. Bij de Russische inval in Praag, 1968, constateerde de Hongaarse Oecumenische Raad in een verklaring, dat de meeste kerken in het buitenland nog steeds anticommunistisch zijn. . . Als zelfs Hromadka gebroken is, is bisschop Toth van Hongarije bereid de leiding van de Praagse Vredesconferentie over te nemen. Toth wees openlijk de 'derde weg' van de Wereldraad af: men moet kiezen voor het socialisme.

Het Hongaarse model houdt ook dit in, dat de communistische staat meer dan elders een bijdrage van de kerk verwacht: op zedelijk gebied, op cultureel gebied, enz. Of het grondvlak zo gelukkig was met de leiders? De R.K. kerk kreeg een basisbeweging, van een pacifistische priester, Bulanyi. In de protestantse kerken vertrokken velen naar de vrije kerken. En naar de onafhankelijke vredesbeweging. Oost-Europa-kenner Hebly kontrasteert het 'Hongaarse model' met de houding van de Evangelische kerk in de D.D.R., m.n. van bisschop Krusche: die wil ook kerk-in-het-socialisme zijn, maar zonder de ideologie! Het Hongaarse model? Geef ons maar het Duitse!

b. Goede herderachter Berlijnse muur
Oostduitse kerken beriepen zich dus op de Barmer Thesen, zagen wij al. In 1948, in 1958, in 1968 weer. Maar was de opsteller van deze Thesen het daar zelf mee eens? Stond Karl Barth daar achter? Hij had in 1948 al de Hongaarse weg een smalle weg genoemd, maar een weg met beloften. Hij had bij de Hongaarse opstand gezwegen. Hij schreef in 1958 aan een predikant in de D.D.R.: 'Gelooft u in Gods vrije genade? Natuuurlijk doet u dat. Dan moet u het bij u heersende systeem (en dat van ons evenzeer) in zijn beslissende onmacht doorzien, die juist in zijn wetticisme bestaat'. Primair is dat wij nog eens met het A.B.C. van het geloof beginnen. Dus: het régime accepteren zonder de ideologie ervan. Inderdaad kwam nu aan de kerkstrijd een eind. De Evangelische Kerk accepteerde Jugendweihe (de R.K. kerk niet!) Maar toen kwam de muur in Berlijn, 1961. De Oostduitse kerkleiding kwam nu met Tien Artikelen: 'Wij handelen in ongeloof als wij.. .' en dan volgt de fout van de vereenzelviging van het socialisme met het Christelijk geloof, blijkbaar gericht tegen de CDU als handlanger van de SED. Maar Barth vond dit stuk te negatief: te pessimistisch. Hij miste er de Christelijke hoop in en de Christelijke roeping. Een groep rond ds. Schönherr was het hierin met Barth eens. En toen de Evangelische Kerk in Duitsland door de muur in tweeën ging, werd Shönherr de nieuwe leider van de Oostduitse kerk. Hij was leerling van Bonhoeffer geweest en benadrukte de Navolging van Christus. Hij ontwierp de formule: kerk-insocialisme. Niet tegen, niet vóór, maar in! Een kerk die vrijgemaakt is tot getuigenis en dienst in de nu eenmaal gegeven situatie. Door de nieuwe 'Ost-politik' van Willy Brandt, 1970 e.v., kwam er niet alleen ontspanning tussen Oost en West, maar ook tussen kerk en staat: wederzijdse erkenning. Maar de ideologische druk bleef en de diskriminatie van Christenen ook, m.n. van jongeren. En vooral: het gevangenisgevoel achter de muur. In die situatie betoonde zich nu m.n. bisschop Krusche een goede herder. Bisschop Krusche was in 1954 vrijwillig uit West- Duitsland teruggekeerd naar de D.D.R. De kerk daar had een beroep op gevluchte theologen gedaan. Krusche zag dus af van een carrière in het vrije Westen. Hij was gepromoveerd in Heidelberg op de leer van de Heilige Geest bij Calvijn. Hij koos voor de D.D.R. bepaald niet uit sympathie voor het communisme, integendeel! Maar uit solidariteit met de verdrukte kerk! Predikanten en hun gezinnen hadden het zeker toen bepaald niet makkelijk. Ze mochten als enigen vertrekken. Wat hem bewogen heeft? Krusche komt uit de gemeenschapsbeweging, waar zijn vader prediker was: de Gnadauer Gemeinschaft, een Piëtistische stroming binnen de Evangelische Kerk; hij sympathiseerde ook met de Belijdende Kerk in de Hitlertijd. Zijn handen waren in de oorlog invalide geworden. Krusche werd predikant in Dresden in de Opstandingskerk aldaar, en direkteur aan het Predigerseminar van de Lutherse kerk in Saksen, en docent aan het Theologisch Seminarie in Leipzig. Een benoeming tot hoogleraar in Heidelberg heeft hij niet aanvaard (1965). Hij is m.i. het type van de goede herder die zijn leven stelt voor de schapen. En zo heeft hij vele herders in de D.D.R. helpen opleiden! (Intussen was in 1961 de muur gebouwd in Berlijn: vluchten was nu helemaal niet meer mogelijk. Samen synode houden evenmin. De Oostduitse kerk had zich al van de Westduitse moeten distantiëren over haar verdrag met de Bondsrepubliek. Nu vond Ulbricht dat de staatsgrens ook kerkelijke grens moest worden. Zo ging de Evangelische Kerk in Duitsland in tweeën. De regionale synode Oost besloot in 1968 tot een eigen kerkverband: de Bond van Evangelische Kerken in de D.D.R. Grondslag werd: de Barmer Thesen! Men bleef bij de goede belijdenis.) Krusche werd bisschop van Saksen, 1968, en gaf aan deze kerk geestelijke leiding. Hij pleitte voor een kerk in het socialisme. Hij protesteerde bij de staat als jongeren diskriminatie ondergingen om hun geloof. Hij moedigde in een kanselboodschap ouders aan te staan op hun grondwettelijke rechten. Spreekt met de leraren, maakt uw kinderen niet onzeker door vrees en berusting! Hij sprak van een ideologische diaspora-situatie, maar waarin blijft gelden dat Christus Heere is. Hij keurde het streng af, als predikanten naar het vrije en rijkere Westen vluchtten: welk een verwarring moet dat geven in een gemeente. Zij prediken immers, dat niets ons scheiden kan van de liefde van Christus. Krusche predikte de verzoening tegen de verduiveling van de tegenstander. Hij wilde op gehoorafstand komen van de communistische tegenstanders. Hij is tegen een zwijgende kerk. Christenen kunnen hetzelfde doen als niet-christenen, maar dat hoeft niet en dan nog hebben ze hun eigen motivering, en heeft het Evangelie zijn eigen criteria en inhouden. Krusche wees bewust de eis van een aantal collaborerende predikanten af, om de nieuwe Oostduitse kerk ideologisch in het socialisme te funderen.

Fase 3
De grote wending (1978/1985 e.v.)
a. R.K. motor
Een eerste 'wending' kwam al in 1978 toen een Pool tot paus werd gekozen: Johannes Paulus II. Een paus uit het Oost-blok. Een paus die het communisme al te goed kende. Wojtyla was kritischer geweest dan zijn baas, kardinaal Wyszynski! De Poolse paus draaide nu de compromis-politiek van CasaroU terug. Hongarije stond niet langer model. Het konflikt met Tsjecho-Slowakije was nog niet opgelost. Daar had de kerk bijna al zijn bisschoppen verloren. De staat wilde vredespriesters op deze posten, de kerk niet. Tomasek streed een eenzame strijd. De nieuwe paus stelde zich achter hem! Enerzijds kan men zeggen: zo'n pauskeus was mogegelijk dank zij de voorafgaande ontspanningspolitiek (Hongaarse model, Ostpolitik, Helsinki '75, Gierek bij Paulus VI in'76!, Graham naar Oost-Europa!). Anderzijds kon zo'n pauskeuze ook een bedreiging worden van die ontspanningspolitiek: na harmoniemodel weer het konflikt-model! De keus van een Pool tot paus stimuleerde de oppositie in Polen enorm. Kenners zijn het er over eens, dat daardoor de vakbond Sohdariteit is ontstaan! (1980). Een vakbond, die zich zelfs met de politiek ging bemoeien en daarom buiten de wet werd gesteld, maar ondergronds levend bleef, en in 1985 - na amnestie - zijn eerste lustrum vierde. Een tweede 'wending' kwam in 1985, toen in Rusland Gorbatsjov aan de macht kwam en het roer omgooide: openheid en hervorming predikte! Gorbatsjov liet - intern - Sacharov vrij, sloot - extern - een wapenakkoord met president Reagan van de KS. en trok zich terug uit Afghanistan! Wat betekende glasnost en perestroika nu voor Oost- Europa? In Polen werd Solidariteit weer erkend! En de oppositie werd zelfs in de regering opgenomen. In Hongarije kwam ook een wending: Nagy werd herbegraven, er ontstond een meerpartijenstelsel, de communistische partij werd zelfs opgeheven, de volksrepubliek werd de republiek Hongarije o.l.v. Grósz. Zij opende in de zomer van 1989 de grens met Oostenrijk, waardoor duizenden Oostduitse vakantiegangers naar het Westen konden vluchten: de grootste exodus sinds de muur! Het veertigjarig jubileum van de D.D.R. liep uit op een massademonstratie tegen het régime-Honecker. Gorbatsjov vond ook hier hervormingen nodig en verklaarde niet te zullen ingrijpen: de Brezjnew-doctrine was vervallen! Oosteuropese volken mochten hun eigen gang gaan! Een hervormer werd premier. De muur in Berlijn ging open. Er kwam vrij reizen. Er kwamen vrije verkiezingen. Tsjecho-Slowakije volgde. Welke rol speelde nu de kerk, het protestantisme?

b. Evangelische dienst
Tegenover de beshssende rol van de paus in Polen, steekt de afwezige rol van de Hongaarse kerken schril af. (Of was de hberahsatie mede te danken aan hun medewerking?!) Maar in de D.D.R. speelde de Evangelische Kerk een beshssende rol: hier begonnen in kerkgebouwen uit gebessamenkomsten de massademonstraties, want deze kerk had al eerder gepleit voor hervorming van het socialisme, m.n. voor vrijheid en rechtszekerheid; zij had allang dissidenten onderdak verleend. De Evangelische Kerk in de D.D.R. had haar goede diensten verleend aan het volk, zij verleende nu haar goede diensten bij de wending: gebed, onderdak, onderhandelingen om geweld te voorkomen. Op een spandoek stond: 'Kirche, wir danken dir'. De dissidente ds. Eppelman, pacifist, werd minister. De R.K. kerk in de D.D.R., zeer klein, had zich onder het régime veel meer afzijdig gehouden en vond dat de Evangelische Kerk zich te veel aanpaste. Een R.K. herderlijk schrijven van 1989 gaat voorbij aan de rol die de Evangelische kerk bij de voorbereiding van de wending had gespeeld. En terwijl de zeer geëngageerde Evangelische kerk haar plaatsvervangende rol in de politiek aan de nieuwe partijen overlaat, engageert de R.K, kerk zich juist nu pohtiek en wel in negatieve zin! (Garstecki), De samenwerking tussen beide kerken tijdens het
conciliair proces vervalt wel, nu de gezamenlijke vijand is weggevallen. Bij de verkiezingen won eigenlijk de C,D,U. van Kohl: snelle vereniging, D-Mark, voortrekkers in de steek gelaten! De linkse ds. Albani was teleurgesteld: Neues Forum was slechts een splinterpartij, zelfs de populaire Hans Modrow of Willy Brandt konden het niet winnen van Kohl. En de kerken liepen hier weer leeg. Bisschop Krusche vond dat de Bondsrepubliek 'ons gevoel van eigenwaarde afneemt' en dat de kerk de grondprincipes van het sociahsme moet behouden.

c. Calvinistisch verzet
Stelde de Hervormde kerkleiding in Hongarije teleur, in Hongaars Roemenië begon de revolutie tegen Ceausescu met een hervormd predikant, ds, Tökes, De kerk hier in Transsylvanië is levendiger dan die in Hongarije, Veel jongeren doen geloofsbelijdens. De Catechismus van Heidelberg is in ere en leeft. Maar slechts weinigen van de predikanten hebben zich verzet: zo'n tien van de zeven honderd. Zij verzetten zich met name tegen de ontruiming van de Hongaarse dorpen in Roemenië: een aanslag op de Hongaarse cultuur en kerk! Ds, Tökes tekende een petitie tegen dit plan. Deze petitie werd voorgelezen door de Hongaarse radio. Hierin werd de Roemeense regering beschuldigd van de schending van mensenrechten. Ds. Tökes liet ook Hongaarse dichters in de kerkdiensten gedichten voorlezen: zo legde hij een relatie tussen de kerk en het verzet. Tökes kwam in konflikt met de kerkleiding, bisschop Papp die in het parlement zat en het ontruimingsplan goedkeurde, die samen met de Roemeens-Orthodoxe kerk Ceausescu nog hemelhoog had geprezen! Zo werd Tökes voortdurend bedreigd door de Sekuritate. De Hongaarse zusterkerk protesteerde bij de kerkleiding in Roemenië en verzocht de Wereldraad en de W.A.R.C. hetzelfde te doen, maar werd daarin diep teleurgesteld. Papp wilde Tökes overplaatsen. Om arrestatie te voorkomen sloot zijn gemeente op 15 dec. een cordon rond de pastorie en de kerk. Eerst waren er Hongaren op de been, 's avonds sloten duizenden Roemenen zich bij hen aan. Zij riepen: weg met Ceausescu. Zij riepen ds. Tökes maar die bleef binnen. Toen trok de massa naar het centrum van de stad. De politie verscheen, 's Nachts werd Tökes in zijn kerk gearresteerd en naar zijn verbanningsoord gebracht. 'De revolutie heeft mij gered', zei hij achteraf. Wat bezielde Tökes? Bij zijn afscheid preekte hij over 2 Tim. 4 : 7, de goede strijd. Achteraf verklaarde hij: 'Wij kunnen het niet maken Christus te verkondigen en intussen te liegen; te spreken van Zijn kruis en intussen niet bereid te zijn tot het brengen van het kleinste offer'. Hij handelde in het geloof van Hebr. 11:1, niet wetende waar hij komen zou. Gods kracht werd in zwakheid volbracht (2 Cor. 12:9) en hij dankt daarvoor de Heilige Geest, en Gods genade. Zijn bisschop, Papp dus, die vluchtte, noemde achteraf de revolutie ongeoorloofd, met de Bijbel en Calvijn in de hand: er was z.i. voldoende godsdienstvriheid onder het régime. Het is een spannende vraag of Calvijns Institutie, met zijn voorwaardelijk recht van opstand Papp dan wel Tökes gelijk geeft. Tökes heeft overigens geen revolutie ontketend, al zegt hij achteraf zijn kerk te willen winnen voor deze revolutie. Zijn verzet komt m.i. vooral voort uit een Bijbels gestempeld rechtsgevoel, meer uit Hongaarse weerstand tegen Roemeense dictatuur dan Christelijke weerstand tegen communistische ideologie. Zo echt als zijn geloofsovertuiging en rechtsgevoel is, zo weinig theologisch gefundeerd is zijn verzet. Maar dominees hadden onder het régime ook geen boekenkast. Of Tökes op de hoogte was van en hoe hij dacht over het Hongaarse model en de Hongaarse theologie-van-de-dienst is mij niet bekend. Oud-Calvinistisch en modern-westers verzet gaan hand-in-hand. Tökes c.s. is diep teleurgesteld over de houding van de Wereldraad van Kerken, die tot in Moskou - 1989 - naar Papp luisterde, maar ook in die van Billy Graham, die zich niet in het Hongaars liet vertalen. Anders dan in de D.D.R. neemt het kerkbezoek in Roemenië nu juist toe (zoals ook in de Baltische staten!). De kerken herleven, zoals ook de E.A. en de Y.M.C.A. Men wil ook de voormalige Christelijke scholen en ziekenhuizen terughebben. Zo heeft ds. Tökes zijn kerk en volk een goede dienst bewezen vanuit zijn geloof en rechtsgevoel. Zelfs China is bang (vervolging van huisgemeenten!). Samenvatting: priesterlijke en koninklijke trekken bij de Duitse Evangelische dienst.

Toepassing
De hulporganisaties vanuit de Geref. Gezindte in Nederland hebben prachtig werk verricht, zij hebben i.t.t. 'valse' oecumene een ware oecumene opgebouwd, die nu niet afgebouwd, maar juist uitgebouwd moet worden, kerkelijk en theologisch. Wat is goede belijdenis, goede herder, goede dienst nu? Kontakten met gemeenten in de D.D.R. juist aanhalen. Als b.v. ds. Tökes in september naar Nederland komt, moeten wij niet toelaten dat het I.K.V. hem annexeert, maar zou de liefde tot de Heidelbergse Catechismus hem moeten brengen tot de Geref. Gezindte
in Nederland.

Wat kunnen wij veel leren van de beproefde kerk der Reformatie daar, en mogelijk kunnen zij iets leren van de rijke erfenis hier.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen