Brengen symbolen ons verder?

Symptomen

In het blad Kerkinformatie (mei 1994), het officiële orgaan van de drie kerken die zich op het moment in staat van vereniging bevinden, vindt men een artikel waarboven staat: Rituelen maken het alledaagse bijzonder. Volgens dit artikel hebben drie functionarissen, werkzaam onder de jeugd in de Gereformeerde Kerken, gesignaleerd dat er'... in onze geïndividualiseerde samenleving een nieuwe behoefte aan vormen, rituelen en symbolen' bestaat, 'waarin het gevoel, de emotie, de geloofservaring kansen krijgen'. Ter illustratie hiervan staat naast de tekst een foto afgedrukt, waarop men een man en vrouw, gezeten aan de eettafel, samen met hun kinderen, over die tafel heen elkaar de hand ziet reiken. Op de voorpagina van hetzelfde nummer ziet men een meisje afgebeeld met een grote kaars in de hand, en op die kaars het kruis van Christus waarvoor aan weerszijden twee mensen geknield liggen.

Tweede bewijs. In het sinds vorig jaar verschenen tijdschrift Herademing, een tijdschrift voor spiritualiteit en mystiek, met een zeer brede redactie, van de russischorthodoxe monnik Serafim Snepvangers tot en met dr. W. op 't Hof te Nederhemert, vindt men in het eerste nummer (1993) het verhaal van een hervormde predikant die met zijn vrouw en hun vier kinderen elk jaar opnieuw als pelgrim een reis maakt naar Santiago de Compostela, een bedevaartplaats in Noord-West Spanje, waar volgens de legende de apostel Jacobus begraven zou liggen. Als symbool van hun reisdoel prijkt boven op het dak van hun huis een grote Sint Jacobsschelp. Op de foto naast de tekst zien wij het hele gezin afgebeeld. De predikant zelf draagt eenzelfde Jacobsschelp om zijn hals. Op de weg naar Santiago bezoekt het gezin in Frankrijk en Spanje kerken en oude gasthuizen, waar zij stempels halen als bewijs dat zij de pelgrimstocht helemaal hebben afgelegd. Er komen in Santiago als, zoals vorig jaar het geval was, 25 juli op een zondag valt, duizenden pelgrims die samen feestvieren. Ook het predikantsgezin uit ons land hoopte dit feest mee te maken.

Derde bewijs. De Commissie Dienstboek van het Samenwerkingsorgaan voor de eredienst van de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland publiceerde vorig jaar een aantal Orden van Dienst. Zij zijn vooral bestemd voor de Doopplechtigheid. Handelde men in de kerken naar het advies van deze Commissie, dan vonden de doopplechtigheden voortaan plaats in de Paasnacht, in elk geval op Pasen. Zo was het ook in de Oude Kerk, onder andere in de tijd van de kerkvader Augustinus, en blijkbaar wil men daarnaar terug. Er wordt vervolgens in deze Orden van Dienst gesproken over 'viering', een woord dat niet verwerpelijk is, maar dat toch wel als het zo exclusief gebruikt wordt, herinneringen aan 'Rome' oproept. Waar het ons nu echter vooral om te doen is, is dat ook hier het gebruik van symbolen en symbolische handelingen wordt ingevoerd. Gedoopte kinderen zou men met een kruisteken op het voorhoofd moeten bekruisigen, liefst met zalfolie. Tijdens de doopplechtigheid zou op een bepaald moment de gedoopte een wit doopkleed om de schouders moeten worden gelegd. Er zou de dopeling ook een brandende kaars in de handen moeten worden gegeven. In de Toelichting op deze nieuwe Orden van de hand van ds. J.H. Uytenbogaardt, secretaris van genoemd Samenwerkingsorgaan voor de Eredienst, lezen wij: 'Het ontsteken van een doopkaars is één van de verklarende handelingen die naar oud gebruik nu weer in vele gemeenten is ingeburgerd en in deze orden is opgenomen'. Wat verderop bepleit ds. Uytenbogaardt het instellen van het instituut van 'doop-dienaartjes': kinderen uit de gemeente die in de doopliturgie een vaste taak krijgen. We bemerken: Het blijft niet alleen bij een paar nieuwe symbolische handelingen, als vanzelf groeien daaruit nieuwe instituten.

Oorzaken

De vraag die na dit alles ons op de lippen komt is of er misschien ook oorzaken voor aan te wijzen zijn dat met name in onze tijd zich weer zo'n blijkbaar sterke behoefte aan symbolen en symbolische handelingen doet gevoelen. We menen daarop - puntsgewijs - het volgende te kunnen antwoorden:

1. We zullen in aanmerking moeten nemen dat er in onze tijd in het algemeen een sterke hang is naar vernieuwingen. Er is geen terrein meer te vinden waarop niet met vernieuwingen geëxperimenteerd wordt. Ook op kerkelijk erf, en dan niet alleen maar inzake de liturgie kunnen we dat constateren.

2. Allerlei nieuwe symbolische handelingen zouden, naar men meent, het gemeenschapshesef versterken. Men reikt letterlijk en figuurlijk elkaar de hand. Men beleeft samen eenzelfde gebeuren. Men wordt zich blijkbaar de schaduwzijden van het moderne individualiseringsproces bewust. Een mens alleen - met zijn eigen inzichten, eigen meningen, eigen levensstijl - dat is het toch ook niet! We hebben elkaar nodig, we kunnen niet zonder gemeenschap.

3. Men wil meer profiel geven aan het christelijke en kerkelijke leven. Opdat het des te hechter zal zijn. Symbolische handelingen lijken daartoe heel geschikt. Er komt bij dat men hoopt op die wijze de kerkverlating te kunnen afremmen.

4. Er is de invloed van oecumenische ervaringen. Er zijn kerken met een veel 'rijkere' liturgie dan de kerken van gereformeerde afkomst in ons land. We kunnen hierbij denken aan de rooms-katholieke kerk, maar ook -verder weg - aan de anglicaanse en de oosters-orthodoxe kerken. Niet voor niets grijpt men terug op allerlei gebruiken uit de Oude kerk, als bijvoorbeeld de viering van de doopplechtigheid in de Paasnacht.

5. In het maken van een pelgrimstocht naar Santiago zien wij een wonderlijke osmose van religie en toerisme. Het is een pleziertochtje en tegelijk heeft het een religieuze zin. Merkwaardig is dat men datzelfde verschijnsel ook op rooms-katholiek erf tegenkomt. Al vanouds, maar zeker ook tegenwoordig. Het gaat er op de bedevaarten gezellig aan toe, en het einddoel is vroom.

6. De zucht naar nieuwe symbolen past geheel in het moderne subjectivistische leefklimaat. Het gaat om gevoel, ervaringen en emoties. Men zegt dat ook met zoveel worden. Het heeft er alle schijn van dat de religie weer op haar terugtocht is. Maar: waar brengt zij ons?

Evaluatie

We komen nu tot een beoordeling. Als we terugzien op het verleden zullen we in de eerste plaats moeten constateren dat de Reformatie van de 16e eeuw een hele reeks 'ceremoniën' terzijde heeft geschoven. Waarom heeft ze dat gedaan? Ze hadden het geestelijke en kerkelijke leven overwoekerd. Dat waar het eigenlijk om gaat in de christelijke religie was bedolven geraakt onder een menigte 'inzettingen van mensen', waartegen reeds Christus zelf heeft gewaarschuwd (Mark. 7:7v). De eredienst versoberde, alles concentreerde zich vanaf nu op de prediking van het Woord Gods met de 'aanklevende bediening van de sacramenten'. Was die versobering een verarming? Niets is minder waar dan dat. Wat is rijker dan het Evangelie? In Christus liggen al de schatten der wijsheid en der kennis verborgen (Col. 2:3).

De symbolische handelingen moeten tot het uiterste beperkt blijven, opdat de aandacht niet van Christus en Zijn Evangelie wordt afgeleid. Als sacramenten hebben wij genoeg aan Doop en Avondmaal. Zij bieden een 'zichtbare verkondiging' van het Woord Gods. Ook daarin vinden we het Evangelie vertolkt. De christelijke eredienst is er niet voor om een kijkspel te zijn of om de zinnen te strelen. Het gaat erom dat het geloof wordt gewerkt en versterkt, en dat de gemeente wordt bekrachtigd tot het vervullen van haar roeping in deze wereld, en dat Gods Naam wordt verheerlijkt.

Het Woord Gods zèlf sticht gemeenschap, daarvoor hebben we een verruiming van symbolische handelingen niet nodig. We horen allen eenzelfde Woord en wij zingen, als antwoord daarop, als uit één mond God lof en dank. En tot in het leven van alledag toe mogen we elkaar kennen als verbonden in één Heere en één geloof.

Gevoel, ervaringen en emoties hebben hun recht van bestaan in de christelijke gemeente. Maar wat wordt ervaren? De vraag naar het 'wat' wordt in onze moderne liturgische ontwerpen zo goed als niet gesteld. Dan krijgt men een inhoudsloze spriritualiteit. Gods Woord, het Evangelie, Christus zèlf dient gestalte aan te nemen in ons hart en leven, dat is de 'ervaring' die bijbels gezien als enige legitiem mag heten. Dat gaat niet zonder gevoel en zonder emoties, maar die zijn de hoofdzaak niet. Als de liturgie zuiver is wijst zij altijd boven zichzelf uit, naar Christus die haar gaf.

Met wat nieuwe riten en symbolen redt men het kerkelijke leven niet. Men mag een poosje door het nieuwe bekoord worden, men mag in een zeker enthousiasme zich gedurende enige tijd eraan overgeven, op de duur slijt het af. Er is aan God en Zijn dienst een veel diepere binding nodig. Ritualisme heeft nog nooit de gemeente bijeen kunnen houden. Vormendienst ligt dan voor de hand, en die is het einde van het kerkelijke leven. Wij wijzen een betere weg: hóren en gehoorzamen. De apostelen liepen op hun zendingsreizen niet met kaarsen en voerden niet allerlei symbolische handelingen in, naast Doop en Avondmaal, maar brachten het Evangelie, en waar ze dat deden ontstonden nieuwe kerken, temidden van een heidense wereld, en kwam het leven in de dienst van God volop tot bloei.

Benthuizen, drs. K. Exalto

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen