Je hebt katholieken en christenen

De nu 67-jarige kardinaal dr. Adrianus Johannes Simonis werd in Lisse geboren. Hij studeerde onder andere aan het grootseminarie Warmond van het bisdom Haarlem. In 1957 volgde de priesterwijding. Daarna studeerde hij verder aan het pauselijk bijbelinstituut in Rome. Hij promoveerde in 1966 cum laude met een dissertatie over het evangelie van Johannes. Eind 1970 benoemde paus Paulus VI hem tot bisschop van Rotterdam. Bij zijn wijding koos monseigneur Simonis als wapenspreuk ‘ut cognosant Te’: ‘Dat zij U mogen kennen’. Dit naar een woord uit het Johannes-evangelie. In 1983 werd hij benoemd tot aartsbisschop van Utrecht. Hij was daarmee de 69-ste opvolger van Sint Willebrord, de Iers-Engelse monnik die in 695 tot bisschop der Friezen werd benoemd, met als zetel Utrecht. Sinds kardinaalaartsbisschop De Jong is het de gewoonte dat de Utrechtse bisschoppen in latere instantie ook kardinaal worden. Dat gebeurde bij Simonis in 1985.

Terug naar de ongedeelde kerk
Wat vindt de kardinaal van de huidige verhouding Rome-Reformatie? ‘Die kloof is diep, hoor’, zegt hij. ‘Je kunt er niet zomaar overheen springen. Het hart van het katholicisme is dat het Woord vlees geworden is, terwijl bij protestanten het Woord als het ware woord geworden is. Dat uit zich in de sacramentaliteit en daardoor krijg je een wezenlijk verschil in de opvatting over de eucharistieviering. Anderzijds is het ook zo dat we beide naar de kloof toegekomen zijn en elkaar daaroverheen kunnen bereiken. We hebben veel meer gemeen dan ons scheidt’.

Hoe moet die kloof ooit overbrugd worden? Simonis: ‘Alleen door de Heilige Geest! Door er in alle nederigheid voortdurend voor te bidden. Dan zou het wonder kunnen plaatvinden. Een andere mogelijkheid - en die is nog onvoldoende uitgeprobeerd - is dat we als protestanten en rooms-katholieken terugkeren naar de ongedeelde kerk, de tijd van de kerkvaders. Als theologen meer zouden studeren op de eerste vier eeuwen van het christendom, zou er heel wat kunnen gebeuren. Want wat de kerkvaders toen hebben gezegd, is helemaal voortgekomen uit de Schrift’.

Vervloekte afgoderij?
Hoewel het in protestantse kerken bijna niet meer genoemd wordt, staat in de Heidelbergse Catechismus (vraag 80) dat de misviering een vervloekte afgoderij is. Hoe komt zo’n felle uitdrukking in de Rooms Katholieke Kerk aan? Simonis: ‘Objectief gezien is zo’n kwalificatie natuurlijk uitermate grievend en ik denk dat weinig doorgewinterde protestanten haar na zullen zeggen. Mede door dit citaat uit de Heidelbergse Catechismus is er in Nederland een avondmaalstraditie ontstaan, die ook ten opzichte van andere protestantse kerken en de anglicaanse/ orthodoxe traditie, nogal afwijkt. Het gebruik om slechts vier keer per jaar het avondmaal te vieren, vind ik nogal schraal. Bovendien wordt het ten onrechte theologisch verdedigd. Het is namelijk onstaan in de tijd dat er gewoon niet voldoende voorgangers waren om elke zondag avondmaal te vieren. Om toch iedere gemeente gelijk te behandelen is daar die ‘vier keer per jaar’ - regeling uitgekomen. Ik vind het overigens merkwaardig dat, waar de katholieke kerk wel dingen heeft afgezworen en schuld heeft bekend ten aanzien van eenzijdige elementen, van protestantse zijde de term ‘vervloekte afgoderij’ nog nooit is teruggenomen. Ik had graag gezien dat dat werd gedaan. Maar dan krijg je natuurlijk de vraag wie dat moet doen, want je heb in protestantse kerken geen eenhoofdige leiding. Bovendien zal er hierover eenstemmigheid moeten zijn’.

Transsubstantiatie
Van de bisschop mag de term transsubstantiatie vervallen. ‘Dat neemt niet weg dat in de eerste eeuwen van het christendom steeds gesproken is over verandering van brood en wijn in het lichaam en bloed van Christus. Dat is een vertaald soort filosofie van Thomas van Aquino. Maar je moet de werkelijkheid die daaronder ligt, de verandering in het lichaam van Christus, absoluut handhaven’. Ook in fysieke zin? ‘Ja, maar dan moet je die term goed opvatten en wel in de zin van: ‘het lichaam van de verheerlijkte Heer’. Dat is een ‘geestelijk lichaam’ en dus meer dan het lichaam van Jezus op aarde’.

Samen avondmaal vieren
Waarom kunnen katholieken en protestanten niet samen avondmaal vieren? Volgens de reformatorische opvatting kan dat wel, volgens de rooms-katholieke kerk niet. Simonis: ‘Veel protestanten zouden het samen avondmaal vieren zien als een stap op weg naar eenheid; voor katholieken is het het sluitstuk van de eenheid. In de katholieke visie is de eucharistie de sacramentele verzinnebeelding van de kerk als Lichaam van Christus. Het gaat dus om de communio. We vieren wat we zijn: één Lichaam. Je kunt niet ter communie gaan, als je niet deel uitmaakt van de communio die de Rooms Katholieke Kerk is. Dat geldt voor protestanten, maar ook voor katholieken die tijdelijk of permanent buiten de communio leven’.

Schrift en taditie
De protestantse kerken kennen alleen het gezag van de Bijbel als het woord van God. De Rooms Katholieke Kerk heeft daarnaast de traditie. Simonis, kort en krachtig: ‘De Schrift komt uit de traditie voort en zo moet men volgens de Katholieke Kerk de Schrift ook lezen. Eerst was er de traditie en toen pas de Schrift. Zonder traditie is er geen Schrift. Er bestaat geen spanning tussen beide. Eeuwenlang zijn er onderling teksten doorgegeven en die zijn een keer op schrift gezet. Dat geldt voor het Oude en Nieuwe Testament. De van kaft-tot-kaft-stelling in het protestantisme is een karikatuur van de werkelijkheid.
De traditie handelt op basis van het gezag van de Heilige Schrift. Om de Heilige Schrift gezaghebbend te laten zijn, heb je duiding nodig. Dat gebeurt in de reformatie door exegeten en theologen en in de katholieke traditie door het bisschoppelijk leergezag. Het geloof in de traditie is een bijbels geloof, want het berust op Christus’ beloften van de Heilige Geest aan de kerk. ‘Tegen de traditie zijn’ is eigenlijk zeggen dat de Heilige Geest de kerk heeft verlaten. Ook in de reformatie is er sprake van traditie. Denk maar aan het gezag van de kerkvaders als Calvijn en Luther. En ook de drie Formulieren van Enigheid (onder andere de Heidelbergse Catechismus) zijn bronnen van traditie, niet van de Schrift’.

Reformatorische invloed
Volgens de kardinaal is de Rooms Katholieke Kerk in Nederland, maar ook de gehele wereldkerk, zeker door de Reformatie beïnvloed. Hij hoort dat met name van buitenlanders. De katholieke cultuur in ons land is beïnvloed door de dominante protestantse cultuur. Simonis: ‘er is wel eens gesproken van calvinistische katholieken. Die waren streng in de leer. Je kunt ook zeggen dat de Nederlandse volksaard en cultuur zowel een bepaalde vorm van protestantisme als van katholicisme heeft voortgebracht. Verder moet ook niet voorbij gegaan worden aan de invloed van de waarnemers tijdens het tweede Vaticaans Concilie. Dankzij hun inbreng is er in de Katholieke Kerk meer waardering en aandacht gekomen voor het Woord Gods. Sinds genoemd Concilie is de hele Bijbel in drie jaargangen verdeeld en wordt er gedurende drie jaar in de hele wereld over hetzelfde bijbelgedeelte gepreekt. Het Concilie heeft tevens als gevolg gehad dat de katholieke kerk in zijn liturgische vormen wat soberder is geworden. De franje is er wat af. Anderzijds is de Nederlandse reformatie sterk beïnvloed door de Nederlandse (katholieke) Moderne Devotie. Overigens zijn er ook verschillen tusen katholieken van boven en van beneden de grote rivieren’.

Primitief
De invloed van de Rooms Katholieke Kerk op de reformatie is van meer recente datum. ‘Lange tijd is in protestants Nederland de Rooms Katholieke Kerk toch gezien als een meer primitieve vorm van christendom. Zo van: je hebt katholieken en christenen. Veel protestanten realiseren zich bovendien niet dat de Rooms Katholieke Kerk nog steeds de grootste kerk in Nederland is. Je kunt je dan ook afvragen waarom Nederland een protestantse natie wordt genoemd. Toch zie ik ook positieve zaken: meer openheid - met name op het gebied van de liturgie (dominees in kazuifelachtige kleding in plaats van toga’s, frequenter vieren van het Avondmaal) en een herwaardering van Maria. Bovendien werd onlangs het idee geopperd eens na te denken over protestantse bisschoppen als herkenbare kerkleiders. Maar veel belangrijker vind ik dat de Rooms Katholieke Kerk momenteel ook theologisch serieuzer wordt genomen en de vooroordelen zijn bijgesteld. Wat verder opvalt is dat dominees tegenwoordig wel spreken van ‘mijn parochie’, terwijl priesters het nu hebben over ‘mijn gemeente’.
Dat het protestantisme zo diep geworteld is in Nederland, heeft volgens Simonis te maken met de Nederlandse volksaard. Nederlanders denken vaak in zwart-wit tegenstellingen: de schrift öf de traditie, het geloof öf de werken. Typisch zuidelijk is volgens hem: geloof èn traditie, geloof èn de werken. Een Italiaan is bijvoorbeeld anders. Die zou in een bepaald geval kunnen zeggen: ‘Als het niet waar is, is het aardig gevonden’. Nederlanders zeggen daarentegen: ‘Als het niet waar is, is het vals’.

Maria-verering
Groot twistpunt is natuurlijk van oudsher de Mariaverering. Is daar een bijbels argument voor? “Jazeker, de Heilige Schrift zelf: ‘Van nu af aan zullen alle geslachten mij zalig spreken, omdat ik uitverkoren ben tot de Moeder Gods’. Dat zegt Maria in haar lofzang, uit dankbaarheid voor Gods genade. In de boodschap van de engel aan Maria valt in feite hezelfde te horen. We spreken de engel na, bijbelser kan het niet. Bovendien zijn er veel teksten uit de exegese van het Johannes-evangelie, toen de zondenloze Maria bij het kruis stond”.
Zondenloos? “Ja, want zij is vol van genade, en zalig is toch zonder zonde? De bijbelse passages over Maria zijn in de Reformatie lange tijd genegeerd. Het ‘wees-gegroet’ is helemaal een bijbels gebed. De theologische reflectie rondom Maria heeft in alle twintig eeuwen christendom een plaats gehad. Maria als de Moeder Gods is een dogma van de ongedeelde kerk. De plaats van Maria in het geloofsleven van mensen is hiervan een aspect. Dat heeft niet alleen te maken met de visie op de bijzondere plaats van Maria in de heilsgeschiedenis, maar ook meer in het algemeen met het katholieke omgaan met de overledenen’.

Paus Simonis?
Zoals bekend wordt de paus uit de kardinalen gekozen. Het is al weer even geleden, dat er witte rook uit de schoorsteen van het Vaticaan opsteeg. Theoretisch bestaat dus de kans dat kardinaal Simonis nog eens tot paus gekozen wordt. Wat zou u doen als u tot het pausschap geroepen zou worden? ‘Maakt u zich niet ongerust; het is slechts een theoretische kans’. Iets serieuzer: ‘Dan zou ik in de voetsporen van deze paus doorgaan. Verder zou ik de onvoorstelbare hoeveelheid documenten, encyclieken en wat niet al, uit gaan werken. Je kunt gerust spreken van een lawine, waardoor in de loop der tijd veel is ondergesneeuwd’. (Overigens heeft de kardinaal mij toegezegd een uitnodiging te sturen als het ooit mocht gebeuren! BK).

Roomse humor
Rooms-katholieken gaan veel gemakkelijker om met humor uit de Bijbel en grapjes over de hemel dan bijvoorbeeld gereformeerden. De kardinaal beaamt dat en vertelt hoe hij eens de vraag kreeg voorgelegd of hij ooit bang was geweest. Hij antwoordde met een anekdote. Eens vloog hij tijdens een hevig onweer met een collega in een vliegtuig boven New York. Hij vroeg zijn collega waaraan deze dacht. Zijn medepriester stelde voor samen te bidden. Zij sloegen hun brevier (gebedenboek) open en lazen als de eerste psalm 94 (bij ons psalm 95, BK): ‘Laat ons nu ter aarde vallen om U te aanbidden!’ Simonis: ‘Humor is inderdaad een typisch katholiek verschijnsel. Dat heeft te maken met een meer vertrouwelijk en intiem omgaan met het hemelse. Bij protestanten is dat anders. Zij hebben van huis uit een geweldige verering meegekregen voor de Majesteit Gods en daar hebben ze ook hele goede papieren voor. In kringen van de reformatie is de afstand tussen de zondige kleinheid van de mensen en de grootheid van God zo groot geworden, dat er voor humor geen plaats meer kan zijn. Zoals je in wereldse zin ook niet zo snel een grap tegen de koningin zult vertellen. Maar deze majesteitelijke God heeft Zijn liefde voor mensen getoond in Christus en Die ging met zijn discipelen en met kinderen op een warme en barmhartige wijze om. En Jezus zal, ook al staat dat niet in de bijbel, heus wel eens met zijn apostelen vriendschappelijk zijn omgegaan. Als katholieken hebben wij toch dat zware niet zo; wij praten dan ook van onze lieve Heer. Dat doen protestanten niet. Anderzijds kan dit ook wel eens te ver doorschieten en lijkt het er soms wel eens op dat God niet meer is dan een speelkameraadje’.

Zondagsviering
Op zondagmorgen naar de mis, daarna het café in en ’s middags naar het voetbalveld. Dat is en was het beeld dat protestanten hebben van de Rooms-katholieke zondagsviering. In gereformeerde kringen is de zondagsviering nogal eens een probleem en voorwerp van heftige discussies. Hoe zit dat bij rooms-katholieken?
‘De invoering van de zondag als christelijke feestdag is ontstaan door een besluit van de toenmalige Romeinse keizer. Deze dag lag voor de hand, vanuit de chronologie van de Goede Week: Op vrijdag werd Christus gekruisigd, op zaterdag lag Hij in het graf en in de nacht van zaterdag op zondag is Hij verrezen. Om deze reden én om de dag te onderscheiden van de Joodse sabbatsviering is de zondag er gekomen. Helemaal spontaan is het ontstaan van de zondag in de traditie van het christendom dus niet.
De Reformatie heeft een zondagsheiliging ingevoerd, die gelijkenis vertoont met de Joodse sabbatspraktijk. Dat zou kunnen komen door een meer Oud-Testamentische oriëntatie, door het lezen van de strenge sabbatswetten in het Oude Testament. Dat kennen katholieken niet zozeer. Wij zijn, mede door de latijnse cultuur, wat meer gericht op vreugde en genieten. Het samen bezig zijn met sport, of het sociaal vertoeven in een café, is overigens niet zozeer een gebrek aan eerbied voor de zondag als bijzondere dag. Het is een andere invulling van dat bijzondere karakter ervan, namelijk als een dag om aandacht te besteden aan medemensen. In dat verband wijs ik ook op de gevaren van de 24-uurs-economie. De prijs die daarvoor betaald wordt, is dat in katholieke kring de zondag minder wordt gezien als een dag voor studie, bezinning en gebed.

Overigens heb ik altijd de grootste bewondering voor de wijze van zondagsviering in protestantse kringen. Maar de vraag blijft, of er voor hen wel een Nieuw-Testamentische beleving van de rustdag gekomen is. Met de dag der verrijzing is er een nieuwe schepping gekomen. Wij hebben de vreugde van de verrijzenis gehad, welaan, vier die dan ook’.

Onbehoorlijk vrijzinnig
Hoe kijkt u tegen de Gereformeerde kerken aan? ‘Daar kan ik heel kort over zijn. Ik vind dat er in de kerken der Reformatie een onbehoorlijke dosis vrijzinnigheid is binnengeslopen. Ik denk daarbij aan het feit dat in sommige kringen de godheid van Christus geloochend wordt, en op de kwestie van verlossing en verzoening. Dat zijn uitermate belangrijke zaken. Gaat het nu werkelijk om aards of om hemels heil? Evenals in onze Rooms Katholieke Kerk vind je in de Gereformeerde kerken nogal wat binnenwerelds denken. Misschien waren we vroeger te eenzijdig op de hemel gericht, nu vindt je van die oriëntatie veel te weinig terug’. Ziet u ook nog goede kanten aan de gereformeerde kerken? ‘Natuurlijk wel. Ze kenden over het algemeen de Bijbel veel beter; ze hadden een behoorlijke gebedscultuur, en waren ook van hart tot hart met de Heer verbonden. Ze probeerden dit ook altijd in hun levenswandel uit te stralen’. U praat in verleden tijd. ‘Die elementen kom ik ook nu nog wel tegen’.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen