Publicaties over overgangen naar de "Ene Heilige"

Een destijds schokkende overgang was die van de Britse Anghcaanse geestehjke John Henry Newman, die het in de 19^ eeuw tot kardinaal van de paus bracht en die in "Apologie pro vita sua" (Verantwoording voor zijn leven) deze stap rechtvaardigde

Van Reformatie naar Rome
Velen zijn er na hem in de 20^ eeuw gevolgd, ook in ons land. Een paar namen in dit verband? Menigeen die in de jaren zestig in Utrecht studeerde kon daar de boeiende, maar moeilijke, colleges Middeleeuwse wijsbegeerte volgen van mevr. prof. dr. Cornelia J. de Vogel, een ietwat excentrieke dame, maar een "kei" in haar vakgebied, die ons de denkbeelden bijbracht van Pseudo-Dionysius of van "Vrouwe Vertroosting" van Boethius. Zij was van Nederlands Hervormd ook rooms-kathohek geworden. Zo ook de protestantse theoloog prof dr.H. van der Linde. Zijn broer was in Utrecht als Geref Bonder hoogleraar in de geschiedenis van het gereformeerd protestantisme (prof Simon van der Linde). Een andere broer, prof. J.M. van der Linde, was zendingswetenschapper, eveneens in Utrecht, vanwege de Herrnhutter Broedergemeente. H. van der Linde stapte over en werd hoogleraar aan de katholieke universiteit in Nijmegen. Bekend is ook de vorige bisschop van Rotterdam, mgr. drs. Philippe Bar. Ook hij was hervormd theoloog en hij vult nu zijn dagen in de bekende Benedictijner abdij van Chevetogne. Tot slot noem in in dit rijtje nog de nu bejaarde altzangeres Aafje Heynis, bekend en geliefd in de gereformeerde gezindte en daarbuiten. Mevr. Heynis is, toen ze weduwe geworden was, eveneens van de Ned. Hervormde kerk overgestapt naar de R-K kerk. Ze deed dat niet zozeer vanwege de leer, maar om de sfeer, de liturgie, de haar zozeer aansprekende vormen binnen de "Una Sancta" ("Ene Heilige", zoals de R-K kerk zich met een verwijzing naar het Apostolicum graag noemt). De opsomming is verre van volledig.

Van Rome naar Reformatie
Er is ook een keerzijde aan dit eenrichtingsverkeer op de weg naar Rome. Velen die in de pauselijke kerk grootgebracht werden keerden haar, op zeer uiteenlopende gronden soms, de rug toe en werden onder meer predikant in een der kerken van de Reformade in binnen- of buitenland. Zo was ds. H.J. Hegger ooit priester en professor in de wijsbegeerte. Veel ex-priesters ving hij op in Velp op De Wartburg, zoals de Italiaan Renato di Lorenzo en de Vlaming Toon Vanhuysse die nu predikant in Tongeren (België) is. Ook onze vereniging had twee ex-priesters als bestuurslid. Beiden zijn zij overleden: ds M.VJ de Craene was als Vlaming Gereformeerd predikant (in Middelburg-Sint Laurens) en de missionaris onder de Papoea's J.A. van der Velden werd Gereformeerd (Vrijgemaakt) voorganger. Anderen die uit "Rome" vertrokken sloegen een heel andere richting in: de Vlaming Guido De Vilder is nu Russisch-Orthodox bisschop Vader Gabriel voor Duitsland en de Benelux vanuit Maastricht. En de Vlaanse exroomse priester dr. J. Vercammen is nu Oud- Kathohek aartsbisschop van Utrecht.

De ex-priester dr. Hans Jansen was op diverse plaatsen Hervormd predikant en is nu nog bijstand in het pastoraat in Heeswijk-Dinther en bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Brussel, waar hij de relaties tussen de kerken en het jodendom vanaf de vroegste tijden onderricht. Ook deze opsomming is verre van volledig. Maar waarom deze lange inleiding? Omdat er kort na elkaar twee boeken zijn verschenen die beide gaan over, of geschreven zijn door, mensen die vanuit heel verschillende invalshoeken gekozen hebben voor de R-K kerk, van orthodoxgereformeerden tot wazige religieuze zoekers. De samenstellers van beide boeken hebben ook een keuze moeten maken. Enkele nogal in het nieuws tredende "neo-katholieken" vinden we hier niet terug. Dus niet de jonge schrijfster en filosofe Désanne van Brederode noch de romanschrijfster Vonne van der Meer en haar echtgenoot, de dichter Jan Willem Otten. Zij komen trouwens al in andere publicaties voor hun overgangen uit.

Neo-Katholieken
Ik doel op "Nieuwe Katholieken" van Arjan Broers, Jacques Maas, e.a. (uitg. Lannoo in Tielt, Belgie) en op "Het licht gezien" door Peter Nissen, Marjet Derks e.d. (uitg.Verloren, Hilversum). Beide boeken roepen oude herinneringen op. Tientallen jaren geleden was in ons land de pater - ik meen jezuiet - N.G.M. van Doornik actief. Hij gaf schriftelijke cursussen en schreef boeken over "Het geloof van de katholiek", later omgeduid als "Het kathohek geloof in hedendaagse gestalte", Van Doornik was om zo te zeggen missionaris in Nederland. Onder zijn supervisie zijn toen ook publicaties verschenen waarin roomse bekeerlingen uiteenzetten, waarom zij deze stap gezet hebben.

Anderen legden in aparte geschriften verantwoording af, zoals in de richting van de Reformatie datzelfde gebeurde in boeken van o.a. ds. Hegger, ds. De Craene en ds. Van der Velden. We laten deze getuigschriften naar en van "Rome" nu verder rusten en kijken naar de "nieuwe katholieken" in deze nieuwe uitgaven. Enigszins verwonderen zulke boeken je wel: in deze tijd van oecumene en wederzijds begrip zullen toch niet zoveel mensen de overstap maken. Je hoort toch niet meer zo vaak van "bekeringsgeschiedenissen richting "Rome"? Nu, dat valt (voor de Romana) mee of (voor de kerken der Hervorming) tegen. In elk geval vinden we in "Nieuwe Katholieken" vijftien zogeheten "bekeringsverhalen" van protestantse Nederlander die hun heil zochten in de "Ene Heilige", de H. Moederkerk. Hun motieven waren vaak zeer uiteenlopen en hun "staan" in de voor hen nieuwe kerk was (en is) dat ook. Ik heb ook de indruk, dat deze vijftien maar een kleine selectie zijn van wat er aan aanbod van deze grensoverschrijders is in ons land

"Nieuwe Katholieken" laat hen aan het woord waarom zij op latere leeftijd deze stap zetten en welke feiten de doorslag geven. De bekendste vaderlandse bekeerlinge, die zich tevens liet overdopen, staat niet in dit rijtje: prinses Irene van Oranje- Nassau, die zich nu mevrouw Van Lippe-Biesterfeld noemt. Maar ik heb de indruk dat zij de R-K kerk allang weer heeft ingeruild voor een soort heidense natuurmystiek; in de Kerk van Rome kan veel, ook als het op hele en halve ketterijen aankomt. Maar het vieren van de H. Communie is toch wel wat anders dan het communiceren met dolfijnen en met bomen in het park...

Zwakke argumenten
De vijftien getuigenissen zijn niet van heel bekende figuren uit de kerk, de pohtiek, de kunst of wat dan ook. Maar het zijn veelal ook geen ongeschoolde arbeiders of huisvrouwen zonder meer. Hun overgangen - het boek spreekt steeds van bekeringen - zijn voor een deel emotioneel, soms tamelijk onberedeneerd.. Ik vind ze niet overtuigend, maar dat ligt voor de hand: ik maakte zo'n keuze niet. Maar erg sterk vind ik hun verhalen en argumenten niet steeds. Dat waren ze van De Vogel en Van der Linde richting Rome en van Hegger richting Reformatie wel. Maar het zijn allemaal persoonlijke verhalen van een ommekeer en dan doen onze opvattingen als: "Wat een slappe redenering" of "Moet je nou daarom een kerk verlaten?" of "Jij tekent een karikatuur, schopt daar tegenaan en kiest vervolgens kritiekloos een nieuw geestelijk onderdak" er niet zoveel toe. Voor deze bekeerlingen is hun argumentatie voldoende. De vijftien vertellen niet alleen hun verhaal; die verhalen worden in dit boek ook geanalyseerd door acht auteurs, van wie de meesten werken aan de Katholieke Theologische Universiteit in Utrecht, de "gewone" universiteit aldaar, de Katholieke Universiteit van Nijmegen en in twee gevallen aan de Universiteit van Wurzburg in Duitsland. Het boek is dus geen kritiekloze bundel bekeringsgeschiedenissen, maar een psychologisch en sociologisch en partoraal onderzoek naar het hoe en waarom van deze persoonlijke keuzen.

Bekeringstypen
Na het Ten Geleide worden telkens drie bekeerlingen aan het woord gelaten. Daarna volgt dan een essay dat bol staat van vaktermen en dat ver verwijderd is van de ervaringsfeiten (zeg maar "bevinding") der schriftelijk ondervraagde grensovergangers. Zo bespreekt dr. Willem Putman in "Bekering als keuze: een dialogisch en dynamisch proces" de diverse "bekeringstypen", zoals het intellectuele, het mystieke, het ervaringsgerichte of het charismatische type. Ook het gevoel en de angst kunnen een kerkelijke overgang beïnvloeden. Er worden ook vier soorten kerkelijke overstappen beschreven: van geen geloofssysteem naar een geloofssysteem, van de ene religie naar de andere (bijv. christendom en boeddhisme), intern veranderen binnen hetzelfde geloofssysteem (dus binnen de protestantse kerk of de R-K kerk waartoe men al behoorde), en een verandering van persoonlijke levensorientatie (geloof in een goddelijke voorzienigheid). Voor de goede orde: met het begrip "bekering" (is: wedergeboorte) in de orthodox-protestantse betekenis van die term heeft deze wetenschappelijk geanalyseerde "bekering" niet veel van doen. Liever zou ik daarom spreken van overgang of wending. Andere bijdragen over deze getuigenissen belichten o.a. de "Verschillende motieven - dezelfde kerk" of "om de rituelen" of "Is catechese aan Nieuwe Katholieken mogelijk?" en, tot slot, "nieuwe Katholieken en de overgang naar een nieuw katholicisme". De getuigenissen zijn zeer uiteenlopend.

De getuigenissen zijn zeer uiteenlopend. Behoudend Rooms Neem bijvoorbeeld Els Dankers (1954), twee keer gescheiden, moeder van drie zonen, maatschappelijk werkster en ambtenaar. Ze is Hervormd opgevoed, maar voelde altijd dat ze "in een verkeerd nest was geboren". Ze is nu actief R-K, heeft volgens haarzelf God gevonden in een traditionele parochie en als haar zoons het huis uit zijn wil ze intreden in een klooster. Latijnse mis, gregoriaanse gezangen, een ouderwets-roomse sfeer, dat sprak haar aan, met de sacramenten Ze heeft het bij New Age gezocht, maar dat bezorgde haar kippenvel. En de Hervormde kerk vond ze hard en minder menselijk. De plaats van man en

Behoudend Rooms
Neem bijvoorbeeld Els Dankers (1954), twee keer gescheiden, moeder van drie zonen, maatschappelijk werkster en ambtenaar. Ze is Hervormd opgevoed, maar voelde altijd dat ze "in een verkeerd nest was geboren". Ze is nu actief R-K, heeft volgens haarzelf God gevonden in een traditionele parochie en als haar zoons het huis uit zijn wil ze intreden in een klooster. Latijnse mis, gregoriaanse gezangen, een ouderwets-roomse sfeer, dat sprak haar aan, met de sacramenten Ze heeft het bij New Age gezocht, maar dat bezorgde haar kippenvel. En de Hervormde kerk vond vrouw in de Romana en het zich onderwerpen aan autoriteit en aan de paus kostten haar geen moeite, terwijl ze haar moederschap aan Maria kon wijden. Kortom; in de R-K Kerk is Christus volgens Els werkelijk aanwezig. Voor mijn gevoel heeft ze heel wat oogkleppen op en is haar beeld van de kerk der hervorming vertekend door haar specifieke ervaringen. Dat ze doorslaat naar een zeer behoudende vorm van rooms-katholicisme zie je vaker. Een andere bekeerling behoort nu bij het zeer traditionele Contact Room-Katholieken, de rechtervleugel van de kerk die niets moet hebben van roomse nieuwlichterij zoals de Acht Mei Beweging of theologen als Edward Schillebeeckx, die het pauselijk gezag niet erkent.

"Bonder" en remonstrant
Jaap van Ebregt (1958) komt uit de rechterflank van de gereformeerde gezindte, groeide op in de Geref Bond en in de Alblasserwaard, maar brak daarmee reeds als schoUer. Hij koos voor de kritische, meer progressieve theologie: Acht Mei Beweging, Bevrijdingstheologie, feminisme. Van de streng hiërarchische kerkstructuur moet hij niet veel hebben; het vormsel vond hij een gek gebeuren en hij staat ver af van "meneer Simonis".

De omgedoopte remonstrantse Leo Fister daarentegen werd orthodox rooms, omdat hij niet wilde dat de kerk tegronde zou gaan door lieden als de progressieve (ex-) priester Huub Oosterhuis. Hij koos voor een "normale R-K kerk, waarvan de bisschoppen de kern zijn, het rijke Roomse leven het gezicht en waar abnormale zaken als homofihe worden afgewezen". Men ziet het: zo zingt elk zijn eigen hed

De Christelijke Gereformeerde Ate Kievits (1928) was o.a. Yogalerares. Haar man werd dertig jaar eerder dan zij rooms en zij heeft "lang geworsteld met de zwaarmoedige erfenis van een strenge chr. gereformeerde opvoeding", zoals ze zegt. De wegen van al deze bekeerlingen leidden naar Rome, maar voor sommigen is dat misschien geen eindstation.

Mevr. dr. C.J. Menken-Bekius schrijft in haar analyse: in de meeste gevallen is dit een voorlopig eindpunt van een lange zoektocht. Rituelen, sacramenten, de sfeer van de kerkdienst en kerkmuziek: daar kwamen heel wat bekeerlingen op af En waarom keerden ze de protestantse kerken de rug toe? Uit verdriet, boosheid, teleurstelling. Jaap van Ebregt vond het verschrikkelijk dat hij op zondag "niks mocht en drie keer naar de kerk moest, twee diensten en een zondagsschool". Anders dan bijvoorbeeld Maarten 't Hart of Jan Wolkers die ook op deze wijze wrokkig doen over het geloof van hun vaderen, zei Jaap kerk en geloof niet helemaal vaarwel, maar hij zocht het in een progressief kathohcisme.

Karikaturen
Henk IJssels was niet gelovig, werd door zijn eerste huwelijk Gereformeerd Vrijgemaakt, maar zijn vrouw bleek lesbisch. Hij hertrouwde met een roomse vrouw en is nu na aarzelingen lekenvoorganger in de R-K kerk Ook Marja Calsbeek was Chr. Gereformeerd, en ook zij komt met het verhaal - de karikatuur, zeg ik dan - van een onhoudbaar strenge kerk en opvoeding, terwijl ze bij "Rome" de echte warmte en betrokkenheid vond die ze in haar reformatorische kerk zo mistte. Een ander voelt zich aangetrokken door de wereldkerk met haar stabiliteit. Weer een ander was van huis uit ongelovig, maar zocht de spiritualiteit.

Soms is de logica ver te zoeken. Therese Meggelkamp (1946) werd vrij en vaag protestants opgevoed. Ze ging op zoek naar de waarheid en "wie oprecht de waarheid zoekt, komt bij de Ware Kerk van Christus terecht". Ze is actief in het strengroomse Contact Rooms-Katholieken en het Instituut voor Gezin, Huwelijk en Opvoeding. Ze is ongehuwd, maar "deelt haar woning met een emeritus- hulpbisschap". Ze bleef na de dood van haar moeder bij deze mgr. J., die haar pastoraal begeleidde en die steeds de oude Latijnse missen opdraagt. Die strekking kom je in deze verhalen vrij vaak tegen: on- of nauwelijks gelovigen bekeren zich tot een zeer strenge en oer-ouderwetse vorm van rooms-katholicisme. En anderen, die zich hevig afzetten tegen het strenge reformatorische milieu van hun jeugd, de Gereformeerde Bond, de Chr. Gereformeerde Kerken of welke dan ook, begeven zich blijmoedig en onkritisch onder het gezag van priester, bisschop en paus en ruilen de ("onbegrijpelijke") Statenvertaling en kanseltaal in voor het minstens zo onbegrijpelijke kerklatijn en voor riten en symbolen die nog veel traditioneler zijn dan de gebruiken in de kerken die ze de rug toekeerden.

Het licht aanschouwd
Dat geldt ook voor de figuren die aan het woord komen in het andere boek over nieuwe katholieken, "Het licht gezien". Dat bevat "BekeerUngen tot het Katholicisme in de twintigste eeuw!" en het is veel vlotter leesbaar. Het zijn niet primair wetenschappelijke analyses, al staan er ook een paar leerzame essays in over o.m. bekering en wetenschap, katholiek bekeringswerk in de 20^ eeuw (op weg naar de Una Sancta, de Ene heilige Kerk) en bekeerlingen in de tijd tussen de wereldoorlogen. Daarna komen in portretten of zelfportretten de bekeerlingen uit heden en (soms ver) verleden aan het woord. Levenden zoals Trouw-journaliste Monic Slingerland of de jonge voormalige gereformeerde filosoof prof Rudi te Velde, die nu "het subjectieve voorbij" is, of oud-bisschop Bär van Rotterdam, die "naar een groter huis ging". Maar ook de Jood Herman de Man, die katholiek werd, zoals ook de joodse Ottilie Schwarz en Francisca van Leer (die met elkaar wedijverden in het nog roomser zijn dan de paus), de ex-Hervormde mevr. prof C.J. de Vogel  met haar 'redehjke verantwoording van een persoonhjke keuze', de schrijver Frederik van Eeden en vele anderen komen ter sprake.

"Bekeerders"
Ijverige bekeerders waren de geleerde Grard Brom en de jezuiet pater Jac. van Ginneken. Maar sommigen hadden zo'n overtuiger niet nodig omdat ze zelf al tot een overgang hadden besloten. Hoe dat geschiedde wordt ook hier, met veel noten en Hteratuuropgaven, door de scribenten onthuld. Of ze ons overtuigen met de stap die ze deden? Dat is niet van belang, al vond ik Slingerlands verantwoording tamelijk naief. Interessant is het artikel van Rein Nauta over de bekering van kerkvader Augustinus vanuit het oude heidense Romeinse geloof.

Anders dan het eerstgenoemde boek bevat dit tweede tal van zwart-wit foto's. Het zijn boeken die elkaar prima aanvullen. Het ontderwerp is 'in'. Recent werd er in Amsterdam ook een dag aan deze nieuwe katholieken gewijd. Daar bleek overigens dat niet ieder in de R-K Kerk op deze binnenkomers zit te wachten, want die blijken er nogal eens eigenwijze en afwijkende ideeën op na te houden. (Denk slechts aan de schrijver Gerard Reve met zijn godslasterlijke opvattingen en zijn karikaturale Mariamystiek, v.As). Kortom, niet elke overgang naar Rome wordt daar gezien als een verrijking van de 'Ene Heilige

Soms bitterheid
Intussen is een kerkelijke overgang, zelfs binnen kerken van dezelfde gereformeerde gezindte, altijd een zaak die pijn doet, zo weten wij uit ervaring. De diepste argumenten van de één hoeven de anderen helemaal niet aan te spreken. En kerken zullen het er ook wel eens naar maken dat mensen hen verbitterd de rug toekeren. Persoonlijke keuzen moeten we respecteren.

Maar dit alles neemt niet weg dat wij op goede gronden blijven zeggen: deze bekeerlingen sloegen toch de verkeerde weg in. De Hervorming heeft zoveel vrijheid en geloofsschatten gebracht die niet kapot kunnen door het onhandig reageren van een dominee of ouderling. Die schatten van de Schrift alleen, genade alleen, het geloof alleen en vooral Christus alleen, die vindt men niet terug in het geloofssysteem dat Rooms-Kathoheke Kerk heet, met de paus aan de top en met riten, symbolen en besluiten die van dit: "vier keer alleen" afvoeren.

Mede n.a.v. "Nieuwe Katholieken'' door A. Broers e.a., paperback, 224 blz., met enquêteformulier Uitgave: Lannoo, Tieh (B) en Gorinchem, prijs f 42,50 . En: "Het Licht gezien" door Peter Nissen e.a., genaaid gebroch., 180 blz., zwart-wit foto's. Uitgave: Verloren, Hilversum, prijs ca. f39,—

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen