Langs de kloof...

Kritiek van Vaticaan op paus

Zo heel vaak zul je niet lezen dat Vaticaanse medebewoners van de paus kritiek op zijn handel en wandel hebben. Toch las ik iets dergelijks in het bepaald niet paus-vijandige Oostenrijkse tijdschrift 'Alle Welt', een uitgave van Missio - de Pauselijke Missiewerken in Oostenrijk. Niet dat dit braaf-roomse blad zelf de pausen in het algemeen en Johannes Paulus II in het bijzonder kridsch volgt - ver van dat - maar eindredacteur magister Wolfgang Engelmaier geeft door wat hij elders hoorde. Het gaat om één der buitenlandse reizen van de kerkvorst. Die voerde hem ditmaal - op zijn liefst 93® pauselijke trip - naar Syrië, Malta en Griekenland, in het voetspoor van de grote zendingsreiziger Paulus. Zou de paus, die zich mede naar hem heeft genoemd, van deze apostel ook het verre reizen met missionaire doelen hebben geleerd? Hoe dan ook, ditmaal bad de paus om vergeving voor wat de kruisridders hadden misdaan in het Nabije Oosten. (Die waren overigens door een ambtsvoorganger van JP II op pad gestuurd, onder het motto 'God wil het'. Was die middeleeuwer op de Stoel van Petrus dan wèl feilbaar?).

De paus bezocht, op pantoffels uiteraard, ook een moskee in Damascus. Juist daarop richtte zich de kritiek van enigen binnen het Vaticaan. Zo'n moskee bezoeken, dat had nog geen paus eerder ooit gedaan. Maar de Poolse paus had een goed excuus. Want in die moskee vereerden moslims ook het gebeente van Johannes de Doper, die daar begraven zou liggen in een kleine tombe. Moslims vereren hem als 'Jahya, de zoon van Zacharias'.

Excuus voor de Kruisvaarders

Met dit spectaculair optreden wilde de paus de verkrampte relade van christenen en moslims losser maken, zo heet het. Maar nu vraagt men zich af: kun je in Europa als rooms-katholiek nog met goed fatsoen tégen de bouw van een moskee zijn als de paus zelf in zo'n tempel der islam ging bidden? Voor velen was, aldus Engelmaier, zoveel symboliek teveel. In de Italiaanse krant 'Corriere della Sera' werd betoogd dat binnen de Curie in het Vaticaan de mening de ronde deed dat de paus zich had vernederd en dat hij in de dialoog met de wereldgodsdiensten veel te ver gaat.

De publicist Vittorio Messiri, die in 1994 met de paus het boek schreef 'Over de drempel van de hoop' en die goed ingevoerd is in Vaticaanse kringen, gaf als de mening van de critici weer, dat de paus nu echt te ver is gegaan. De maat is vol; hij overdrijft, aldus Messiri. De conservatieve krachten binnen de Curie hadden ook moeite met de verontschuldigingen die de paus aanbood voor de Kruisvaarders, omdat die in 1204 Constantinopel (het huidige Turkse Istanbul) hadden verwoest en Grieks- Orthodoxe christenen hadden omgebracht.

Volgens de Vaticaanse critici maakte de paus het ditmaal wel erg bont: bidden in een moskee, de gehate Grieks- Orthodoxe kerk excuus aanbieden voor het gedrag van vroegere roomse Kruisridders en ook nog eens een vredesgebed in de verwoeste stad Kuneitra op de Golanhoogvlakte, dat hij in het Arabisch beëindigde met 'Salam!' (Vrede'): volgens Engelmaier is het juist een reis geweest in de beste tradities van Paulus, die immers ook vaak ongebaande en bepaald niet altijd rechte wagen gegaan is.

Dat klopt wel, ja. Maar mogen wij pater Engelmaier er even op wijzen, dat zo ongeveer de voornaamste straat in Paulus' leven wel genaamd was 'de Rechte', inderdaad de weg die de paus nu in Damascus ook betreden heeft. Maar reis 93 zou een pelgrimage zijn in het spoor van de grote voorgangers. Het werd een reis, zoals de voorgaande, vol politieke en kerkpolitieke signalen. En dan zodanige dat zijn Vaticaanse broeders daar niet erg blij mee zijn, zo zegt het pauselijke missieblad 'Alle Welt'.

Instituut Oosterse kerken jubileert

Nu we toch nabij het Midden-Oosten zijn nog even aandacht voor een niet pauselijk, maar wel katholiek instituut waar ze alles van de Oosterse kerken afweten. Dat is het Instituut voor Oosters Christendom, nauw verbonden met de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Dit IVOC bestond recent tien jaar maar het is in wezen veel ouder. Het zet een traditie voort van een soortgelijk instituut, decennialang geleid door de Paters Assumptionisten. Het houdt zich nu bezig met heel het Oosten en de kerken daar, dat wil zeggen Oost-Europa en de christenen in het Midden-Oosten.

Voor het Russisch christendom beschikte men vroeger over de publicaties van pater en hoogleraar Zacharias Anthonisse en nu over prof. Wil van den Bereken. De leider van het instituut is sinds vorig jaar de Vlaming prof. Herman G.B. Teule, die onlangs zijn ambt aanvaardde met een rede over middeleeuwse Syrische betrekkingen van christenen met moslims.

Teule is ook een van de redacteuren van het uitstekend verzorgde internationale tijdschrift 'Het Christelijke Oosten', dat nu aan zijn 53® jaargang bezig is. Het publiceert artikelen op hoog niveau in het Nederlands, maar ook in het Frans, Duits en Engels, en het bestrijkt heel de kerk en aanverwante thema's van Oost-Europa, de Balkan, het Midden-Oosten en van Oosterse christenen in de diaspora.

Hoofdredacteur Adelbert Davids (hoogleraar geschiedenis der kerkvaders en der vroege kerk in Nijmegen) gaat - opnieuw - uitvoerig in op het zogeheten 'Filioque': de vraag of de Heilige Geest van de Vader èn van de Zoon uitgaat. Sinds de negende eeuw bestaat hierover onenigheid tussen de Orthodoxie en de Romana. Keizer Karei de Grote probeerde dit 'en van de Zoon' officieel als belijdenisstuk ingevoerd te krijgen, maar de patriarch van Constantinopel, Photios, was er een verklaard tegenstander van. Hoe dan ook, 'Het Christelijk Oosten' is een heel boeiend en lijvig tijdschrift over kerk en geloof, denkers en theologen, van heel het Oosten, Russisch, Grieks, Syrisch, Palestijns, Armeens (nu 17 eeuwen Armeens christendom!) en zo meer. Maar echt gemakkelijk is het naar zijn aard niet. (Informatie via het IVOC, tel. 024-361 56 03).

Evangelischen op weg naar Rome?

Het is hier wel meer gesignaleerd: steeds meer toenadering tussen (bepaalde) protestantse kerken en groepen èn de Rooms-Katholieke Kerk lees je en zie je, ook waar dat vroeger niet mogelijk was. De Evangelische Omroep - minder evangelisch dan de naam aangeeft - gaf recent een paar voorzetjes door een r-k werknemer en een r-k lid in een bestuursorgaan te benoemen. Het is bekend dat die omroep ook heel wat behoudende rooms-katholieke luisteraars trekt, die de KRO veel te progressief vinden en die geen kans zien om een 'rechtse' roomse omroep de ether in te sturen. Dat de EO nu wel erg ver gaat in haar toenadering kon men onlangs enkele malen in het EO-blad 'Visie' zien. Daar werd namelijk een reclamefolder annex fondsenwerving bijgesloten van 'Memisa'. Nergens werd uitgelegd, dat dit de (pauselijke....) Medische Missie Samenwerking is, die zelf trouwens ook niet erg te koop loopt met de volop katholieke achtergrond.

Moetje dan in Visie zo'n goedbetaalde advertentiefolder weigeren? Dat weet ik niet. Maar ook in een redactioneel artikel waarin Memisa ter sprake kwam, werd op geen enkele wijze verwezen naar de achtergrond van deze roomse tegenhanger van diverse protestantse medische zendingsorganisaties. Of zouden ze dat op de redactie van dat programmablad zelf ook niet meer weten? Gelet op sommige 'jonge honden' die het daar nogal eens voor het zeggen lijken te hebben denk ik: nee, die hebben nooit van een 'kloof' gehoord en vinden alles wat christelijk heet even mooi en aardig.

Daar denkt de evangelische Zeeuwse Baptistenvoorganger- in-ruste- drs. K. van Berghem toch anders over. In een paar uitgaven in eigen beheer - willen Gideon of Medema er niet aan omdat hij in hun vlees snijdt? - laat hij zien dat er flinke verschuivingen aan de gang zijn in het evangelisch denken en theologiseren. In zijn waardevolle pogingen tot analyse van 'de verschuiving in het evangelische denken' wijdt hij ook een stuk aan 'Protestantse verschuiving richdng Katholicisme' en idem aan evangelische verschuiving in diezelfde richting.

Ook hij noemt de EO met name en komt met een aantal tamelijk onthutsende voorbeelden op de proppen. Een correspondende met de EO over hun vrijages met kardinaal Simonis en de oecumene van het hart liet zien dat Van Berghem in dit opzicht maar al te zeer gelijk heeft. Het door ds. Van Berghem opgesomde materiaal is helaas tamelijk overtuigend. !

Gelre stak Holland naar de kroon

Randstedelingen denken vaak dat de vaderiandse historie die van Holland en West-Friesland is, met misschien een beetje Sticht en Zeeland. Bewoners van het verre Oosten van Nederland, zeg maar voorbij Amersfoort, weten beter. Ooit was er een hertogdom Gelre dat zich uitstrekte van Limburg tot Groningen en flinke delen van het Westen van Duitsland (waar, nabij Kleef, nog immer de stad Geldern ligt).

Die Gelderse hertogen, onder wie de vermaarde Karei van Gelre en zijn, als schurk bekend geworden, maarschalk Maarten van Rossum, domineerden een enorm gebied en bedreigden zelfs Antwerpen. Zij waren de grote tegenstanders van de Bourgondiërs en de Habsburgers. Maar toen de Reformatie doorbrak en de Tachtigjarige Oorlog begon was het met Gelre's macht en bloei gedaan. Gelre had zijn Gouden Eeuw al honderd jaar eerder dan Holland; die glorietijd begon omstreeks 1500.

Museum Het Valkhof in Nijmegen heeft er een fraaie tentoonstelling aan gewijd. Die is nu te zien in het Stedelijk Museum van Zutphen en er is een lijvig, tweedelig boekwerk bij verschenen: een catalogus van de uitgestalde voorwerpen en een boek met zo'n vijftig Nederlandse en Duitse essays. Zij tonen het rijke hertogdom in al zijn facetten. En ook hoe het uiteenviel en hoe delen ervan, ongeveer de huidige provincie Gelderland, bij de Nederlandse (zeg nooit Hollandse; ik haat dat Hollando-centrisme in onze geschiedschrijving!) Republiek terechtkwam. Moeten we daar, eeuwen na dato, blij mee zijn? In elk geval is de glorie van Gelre niet aan Holland of Oranje te danken geweest. Dit jaar bestaat de Historische Vereniging Geldern en Omgeving 150 jaar. Dat is de aanleiding voor deze rijke expositie met handschriften, fraaie beelden, zilver en brons, miniaturen en noem maar op. Gelre was al grensoverschrijdend toen niemand ooit aan Euregio had gedacht. En het mooiste paleis van de Oranjes en van de Engelse koning William III staat, juist ja, in Gelre, op Het Loo, vlakbij het kasteel van roofridder Maarten van Rossum, de Cannenburch in Vaassen. Zo zijn Holland en Gelderland toch nauw verbonden...

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen