Boekbespreking

Titel : Melanchthon. Zijn betekenis voor het protestantisme Melanchthon en de Nederlanden in de 16e en 17e eeuw Auteur : dr. Herman J. Selderhuis
Uitgever : Theologische Universiteit Apeldoorn, 2001
Diversen : Paperback, 46 pag., deel 41 in de serie Apeldoornse Studies

Prof. dr. Selderhuis - Protestants Nederland mocht hem enkele jaren geleden als spreker op onze jaarvergadering welkom heten - publiceerde in 2001 als nr. 41 in de serie Apeldoornse Studies een paperback met de bovenstaande titel Het is een uitgave van de Theologische Universiteit Apeldoorn, in totaal 46 pagina's. In feite bevat dit boekje twee 'opstellen': eerst een eenvoudige levensbeschrijving van de fysiek kleine geleerde en een summier overzicht van zijn arbeid en betekenis voor de reformatie. Deel 2 biedt een wetenschappelijk onderzoek naar de verhouding tussen Melanchthon en onze Republiek in de Ue en 17e eeuw.

In het Voorwoord stelt de auteur dat Melanchthon in Nederland nogal onbekend is en vraagt zich af wat daarvan de oorzaak kan zijn. Het zou aan de ingewikkelde naam met een donkere betekenis kunnen liggen: zwarte aarde, of, dat lijkt me aannemelijker, aan het feit dat er onder andere wél calvinisten of lutheranen zijn, doch geen melanchthonisten. Uiteraard wil dat niet zeggen dat er geen aanhangers of navolgers waren. Na de dood van Melanchthon noemden die zich echter philippisten. Nederlandstalige levensbeschrijvingen van Melanchthon waren in feite altijd wel verkrijgbaar: denk aan het 17e-eeuwse werk van Abraham van den Corput, of het boeiende Philippus Melanchthon, van de Lutherkenner dr. W.J. Kooiman of mijn eenvoudige boekje voor een groter publiek Philippus Melanchthon. De levensweg van Luthers vriend, uit 1994. Selderhuis bespreekt eerst Philippus' afkomst en opleiding. Eén detailpuntje viel mij op: Selderhuis suggereert hier dat Philip Schwartzrdt zélf zijn familienaam 'latiniseerde'. Maar deze vertaling is in het Grieks en Kooiman (pag. 8) maakt duidelijk dat Philips oudoom Johannes Reuchlin hem als tiener die Griekse naam 'geschonken' heeft. De auteur maakt de grote betekenis van Melanchthon voor het lager onderwijs, de academie in Wittenberg en de kerk duidelijk. Zeer boeiend is de ontstaansgeschiedenis van de Loei Communes (waarschijnlijk het eerste reformatorische dogmatisch werk) en de inzet van deze reformator voor de belijdenisgeschriften van de lutherse kerken.

Het tweede deel van deze uitgave van Selderhuis is baanbrekend. Hij vindt het verbazingwekkend dat tot dusver niemand aandacht heeft besteed aan het thema Melanchthon en de Nederlanden. Welke invloeden heeft de Duitse geleerde concreet uitgeoefend? Spoedig werden zijn boeken hier bekend; sommige zijn zelfs vertaald. Op de index (lijst van verboden boeken) van Karei V stonden zelfs 'alle boeken van Philippus Melanchthon'. In diverse boekhandels waren ze te koop. Verder zaten studenten van Nederlandse stam in Wittenberg onder zijn gehoor. De indruk van de auteur is dat het calvinisme op den duur tal van navolgers van of geïnteresseerden in Melanchthons theologische visie heeft 'geabsorbeerd'. Later citeerden zowel remonstrantse als contraremonstrantse theologen uit zijn werk om hun gelijk te bewijzen.

De auteur noemt op pag. 40-41 Melanchthon ook van betekenis voor de ontwikkeling van het Nederlandse piëtisme. Hoewel zijn plaats in de Nadere Reformatie verder onderzocht moet worden, is duidelijk dat de visie van de Duitse geleerde op de verhouding tussen Wet en Evangelie invloed heeft uitgeoefend. Volgens Melanchton ging het om een chronologisc he volgorde, die volgens Selderhuis door meerder vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie beleden is. Dat is correct, maar ik citeer Selderhuis vervolgens: 'Evident is Melanchthons invloed via de Heidelbergse Catechismus wanneer de drieslag ellende, verlossing en dankbaarheid in de kringen van het Nederlandse piëtisme niet meer als een pedagogische orde maar als een chronologische, heilsordelijke volgorde wordt gezien'. Graag had ik van Selderhuis een iets uitvoeriger uitleg gekregen. Zagen gereformeerde theologen uit de periode van vóór de Nadere Reformatie (of het gereformeerd piëtisme) die volgorde dan als pedagogisch? Nee toch? Ursinus zélf presenteert in het Schat-Boeck deze volgorde als een chronologische, heilsordelijke drieslag en meent aan te sluiten bij de profeten
(pag. 13-15)!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen