Bijzondere kerkgebouwen, deel 3

Waalse vluchtelingen
Opvallend is dat het Frans tijdens de erediensten van hun verre nazaten de voertaal blééf, hoewel die in het dagelijks leven het Nederlands gingen spreken. Hun kerken - de Waalse Kerken - vormen nu een afzonderlijke classis binnen de Nederlandse Hervormde Kerk, de Waalse Reünie genaamd, maar van 1578 tot 1816 vormden zij zelfs een eigen synode. In totaal telt ons land nog dertien, meest kleine, Waalse gemeentes in bijvoorbeeld Dordrecht, Den Haag en Delft.

De Waalse gemeentes waren aanvankelijk van grote betekenis voor het gereformeerd protestantisme in Nederland. Vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden hebben in het noorden de theologische inzichten van Calvijn verbreid. De eerste gereformeerde synoden die samenkwamen in 1571 en 1578 - waren zelfs tweetalig omdat de meeste vluchtelingen alleen het Frans beheersten. Vandaar dat ze hun eigen kerken institueerden. Over het gebouw van de Waalse Kerk van Delft gaat dit artikel.

Het kerkgebouw in Delft
Zoals diverse kerkgebouwen die uit de Middeleeuwen stammen, was de Waalse Kerk van die stad vroeger een kloosterkerk, en wel de kapel van het Sint Agatha-klooster. Het gebouw is tussen 1430 en 1480 verrezen. De zusters richtten het klooster rond 1400 op. De kloostergemeenschap werd gevestigd in het pand dat nu het museum De Prinsenhof herbergt. In 1525 bouwde men er de sacristie bij, die nu als consistoriekamer wordt gebruikt. De kerk is een fraai gebouw in renaissancestijl.

De hofkapel van prins Willem I
Toen het convent in 1572 aan Willem van Oranje ter bewoning werd afgestaan, ging de kapel als hofkapel fungeren. De prins wilde de nonnen niet zomaar verjagen; zij mochten blijven wonen in de zuidelijke vleugel, waarin nu het museum Nusantara gevestigd is. In 1576 ontving Louise Juliana, het eerste kind uit het huwelijk van Willem van Oranje met Charlotte de Bourbon, in de voormalige kloosterkerk het teken van de heilige Doop. Frederik Hendrik, de zoon uit zijn vierde huwelijk met Louise de Coligny, werd echter in de Nieuwe Kerk van Delft gedoopt.

Een Waals kerkgebouw
Na een tijdje alleen als hofkapel te hebben gefungeerd, werd het gebouw in gebruik genomen door de Waalse gemeente van Delft, die in 1585 werd geïnstitueerd. Ruim tien jaar eerder kreeg de stad Middelburg als eerste een Waalse Kerk. De gemeente van Delft kon gebruik gaan maken van de hofkapel van prins Willem van Oranje, die vanaf 1573 tot zijn dood in 1584 doorgaans hier de diensten bijwoonde. Dat gold ook voor enkele van Willem's kinderen, zoals de prinsessen Maria en Anna. De prins beschikte over een tweetal hofpredikers: l'Oyseleur de Villiers en Jean Taffin. Om beurten gingen zij in de Franstalige diensten voor. De eerste predikant van de Waalse gemeente was Pierre Moreau. Zijn grafsteen is nog in deze kerk te zien. Bezat het kerkgebouw in de rooms-katholieke tijd natuurlijk een altaar en waren er ruimten in de muur voor heiligenbeelden, voor de bezoekers vallen nu echter de fraaie kansel en het Bätzorgel op.

Een vorstelijk graf
In de periode 1950-1962 werd de Waalse Kerk op vakkundige wijze gerestaureerd. Daarbij zijn twee zijbeuken uit 1650 verwijderd. Een bijzondere vondst was een grafsteen met de wapens van Nassau en het Portugese koningshuis. Dat de fraaie grafsteen met wapens in de Franse tijd niet vernield werd, is te danken aan het feit dat er toen banken op waren geplaatst. Wie werden daar begraven? Dat waren enkele kleinkinderen van Prins Willem: Don Emanuel van Portugal en vier van zijn zusters, die hier allen gedoopt waren. Hun ouders waren prinses Emilia van Nassau en Don Emanuel sr., een Portugese prins. Emilia was Willems dochter uit zijn tweede huwelijk met Anna van Saksen. Prins Maurits was haar broer. Emanuel jr. is op twaalfjarige leeftijd naar Frankrijk gezonden om bij zijn oom Christoffel een roomse opvoeding te krijgen. In dit land oefende prins Emanuel van 1619 tot 1623 de functie van gouverneur van het prinsdom Orange uit. Vervolgens trad hij in de Orde der Ongeschoeide Carmeheten, waar hij later priester werd. Zijn moeder onterfde hem uit protest. Maar in 1634 is hij in Delft weer lid van de Waalse gemeente geworden. In 163 wist de Spaanse vijand hem bij een belegering in Gelre gevangen te nemen en naar Brussel te ontvoeren, waar hij weer kloosterling werd. In 1643 ontsnapte hij en zwoer in de Waalse Kerk van Delft het roomse geloof af en werd benoemd tot kolonel in het leger van de Republiek. Emanuel stond bij Frederik Hendrik zeer in de gunst. Op 27 oktober 1666 stierf hij na een avontuurlijk leven en is in de Waalse Kerk van Delft begraven in een fraai graf dat zijn zusters, Emilia Louise, Anna Louise, Eleonora Mauritia en Sabina Delphica, hebben laten delven. Later werden ook zij daar begraven. Het graf van hun moeder Emilia, de dochter van Willem I, vindt men niet in Delft, maar in de Saint Pierre van Genève, waar Calvijn ooit het Woord had bediend.

Een bijzondere dienst
Op zondag 3 oktober 1574 was Willem van Oranje in de kerk voor een dienst, die 's middags om twee uur begon.

Waarschijnlijk was ds. Jean Taffin de voorganger. Tijdens de eredienst ging de deur open. Een man, bezweet en onder het stof, trad binnen en liep op de prins toe. Hij overhandigde Oranje een briefje, die het met kennelijk genoegen las. ledereen in de kerk begreep dat het een bijzondere mededeling bevatte. De predikant bekortte de dienst en mocht van de prins het bericht van de kansel voorlezen. Het was inderdaad groot nieuws dat deze ijlbode bracht: Leiden was na en langdurig bezet vrij! Ongetwijfeld heeft de dienstdoende predikant een danklied te zingen opgegeven en werd God voor de redding gedankt. Het was een bijzondere ure in de Waalse kerk!

Een bewaard gebleven brief
De prins schreef de Leidse magistraat direct een brief terug, die bewaard gebleven is. De tekst luidt aldus:

De Prince, etc.
Eersame, discrete, lieve besundere, Nademael de Stadt van Leyden vier maenden belegert is geweest met een groot getal der vianden beseitende alle oirten ende wegen datter gheene hope noch apparentie (waarschijnlijkheid) en was om de selve te secoureren, (veilig te stellen) soe heeft het ten laetsten Godt almachtich belieft te aenschouwen met sijn oighen van bermherticheyt d'ellende ende miserie sijns volcx, Ende hebbende eenen subiten (plotselinge) schrick onder onse vianden gesonden daerdeur (waardoor) sy alle de meeste ende sterckxte schanssen gequeten ende gabondonneert (opgegeven) hebben, is eyntelick dese dach den derden octobris te neghen uuyren voormiddach den admirai Boisot met alle syn schuyten en de de vicuaillie (proviant) daer toe geprepareert binnen de Stadt Leyden gecomen ende blijdelick van allen den armen getrouwen burgeren aldaer ontfangen geweest, 't welck wij nyet en hebben willen nalaeten UI. Van stonden aen te verwittighen om te participeren in de ghemene blijschap die uyt dien geresen is. Ende opdat ghyluyden aldaer de Heere Godt moecht loven ende dancken van alle sijne ontallicke (talloze) weldaden, die Hij dagelex tonswaerts (tot ons) is streckende, Biddende hiermede den selven Almachtigen Godt dat Hij Wieden gespaere etc. Wij sij geadverteert dat een groot deel na de garnisoene die in Brabant tot nu toe gelegen hebben als nu opgetrocken sijn ende naementlijken naer Bommel comen, waeraff indien ghijlieden eenige tijdinge hebt, suit ons met al de neerstichheyt overschryven opdat wij daer inne mogen versien (voorzien).

Geschreven tot Delft den III den octobris 1574

De historicus Bor zegt: 'Desen brief werd de Prince op den voorsz. 3 Oktober ten twee uren in de predicatie sittende gebracht, en was hem ongetwijffelt een anderen tijdinge dan hij der mssagen ontfangen. En liet terstond als dese zyn predicatie in François gedaen was, de brief openbaerlyck van de predicant lesen, en den Heere met vrolijken en vurige harten danken'.

Literatuur
1) Bezoekersgidsje Waalse Kerk te Delft

2) G. Groen van Prinsterer, Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau, Leiden 1835-1847,
V, pag. 75- 76.

3) J.L.J. van de Kamp, Emanuel van Portugal en Emilia van Nassau, Assen 1980

4) S. van der Linde, Jean Taffin. Hofprediker en raadsheer van Willem van Oranje, Amsterdam, 1982.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen