Juliana van Stolberg

Dat ligt in tamelijk nauwe dalen, tussen hoge heuvels en heeft eigenlijk geen uitbreidingsmogelijk heden. Stolberg telt nu circa 1500 inwoners en dat is ongeveer evenveel als in de tijd dat de "beroemdste Stolberger ooit" ter wereld kwam: Juliana van Stolberg. Inderdaad, de moeder van onze "vader des vaderlands" aanschouwde hier in 1506 het eerste levenslicht. Dit jaar dus vijfhonderd jaar geleden.

Een Julianaherdenking

Stolberg heeft er alle moeite voor gedaan om "op de kaart te komen", zoals men tegenwoordig vaak zegt als een gemeente belangstelling wil trekken. Het hele jaar door wandelt er een struise jongedame in kleding rond die aan de Middeleeuwen moet herinneren, de oude vakwerkhuizen (waaronder nog 18 uit Juliana' s eeuw) kregen een opknapbeurt en op cultureel en culinair gebied is er eveneens het nodige georganiseerd. Op zaterdag 23 september was het gróót feest, toen prinses Juliana van Stolberg, het twaalfjarige dochtertje van vorst Jost Christian, het familiehoofd van het Haus zu Stolberg- Stolberg, een standbeeld mocht onthullen van de belangrijkste vrouw uit haar familiegeschiedenis. Ze fungeerde zelf als model. Dit "Juhana-Denkmal" stelt Juliana voor op ongeveer dertienjarige leeftijd. Natuurlijk presenteerde de schutterij saluutschoten en ook het geluid van de hoornblazers weerkaatste tegen de bergen. Ons Wilhelmus werd gezongen en het Oranjebitter vloeide rijkelijk. Aan taarten was geen gebrek. De Nederlandse historica Reinildis van Ditzhuyzen presenteerde haar nieuwste publicatie, vanzelfsprekend over de vrouw die centraal staat: Deine Getreuive Muter Allezeit, juliana von Stolberg 1506-1580. Als hoofdsponsor werd de Eru-kaasfabriek bereid gevonden, want per slot van rekening blijven wij bij onze oosterburen "kaaskoppen"! Maar het eerste programmapunt was een kerkdienst, die voor en door de familie was belegd. Spijtig dat er geen vertegenwoordiger van het Oranjehuis aanwezig was, zo vinden de Stolbergers. Maar het belang van de herdenking werd klaarblijkelijk erkend door de aanwezigheid van een vertegenwoordiger van de Nederlandse ambassade.

Juliana's familie

Het grafelijk, sinds 1890 vorstelijk, geslacht Stolberg was al in de 12de eeuw bekend en heette aanvankelijk Stalberg. In 1429 erfden de Stolbergers Wernigerode. In de 15de en de 16de eeuw werd de familie zeer belangrijk. Het geslacht was ook "reichsunmittelbar", dat wil zeggen: het stond direct onder de keizer, niet onder een andere vorst. Zoals bij andere adellijke geslachten gebeurde, splitste de stamboom zich in de loop der eeuwen in diverse "zijtakken". De familie had er drie: Stolberg und Wernigerode, Stolberg-Wernigerode en Stolberg-Stolberg. De Stolbergs vochten regelmatig een familievete uit, in tegenstelling tot de Nassaus, die naar buiten doorgaans als een eenheid optraden.. Juliana's vader heette Botho III, Graf zu Stolberg. Hij was geheimraad van de keizers Maximiliaan en Karei V en als zodanig was Botho 111 vaak ver van zijn vuur- en haardstede verwijderd. Hij kwam in 1498 bijvoorbeeld in het Friese Sneek. Voor zijn goede diensten kreeg hij van de keizer in 1518 de hoogste berg van de Harz in bezit, de Broeken (1141 meter). Hier waren delfstoffen als lood, koper- en zelfs zilvererts voorhanden. Zo'n bezit bevorderde vanzelfsprekend de rijkdom van het geslacht. Botho III trouwde met Anna von Eppstein-Königstein, de erfdochter van het Rheinland en vol trots kon hij zeggen: "Vom Harz bis an den Rhein, ist mein!" Anna was hun oudste dochter; zij werd op jeugdige leeftijd reeds abdis te Quedlinburg, doch niet nadat Botho de paus voor diens bewilliging veel geld had moeten betalen. Anna was als abdis ook Reichsfürstin en bleef 58 jaar abdis. In tegenstelling tot haar zuster Juliana bleef zij dus rooms. Er waren meer zusters: één was met een Von Wied gehuwd, een ander met een Waldeck-Pyrmont, geslachten die in de loop der eeuwen vaker met Oranje-Nassaus huwden. Juliana van Stolberg is op 15 februari, de vooravond van de Heilige Juliana, geboren. Vandaar de naamgeving. Haar huisonderwijzer en hofkapelaan was Tileman Platner, die nog bij Luther in Wittenberg gestudeerd had. Hieruit blijkt wel de "ligging"van de familie. In feite luthers, doch niet al te "provocerend" in verband met de keuze van de keizer en andere vorsten in de omgeving, die nog het "oude geloof" aanhingen.

Juliana's huwelijk

Juliana hield van de Harz en kwam er later ook nog graag. Maar toen ze 12 jaar was, vertrok zij voor haar verdere opvoeding naar het kasteel van een rijke oom, Eberhard von Königstein. Dit was in die eeuw voor vorstenkinderen zeer normaal. Hun opvoeding werd meestal voltooid aan het hof van familie of goede relaties. Bovendien: in het Rheinland waren meer huwelijkspartners voorhanden dan in de Harz! Toen zij 17 jaar was, werd Philips II van Hanau- Münzenberg (1501-1529) haar eerste echtgenoot. Bij de bruiloft werd op het slot Hanau bij Frankfort een groot diner aangericht. Het feest duurde enkele dagen, aangezien de familieleden van ver moesten komen, met een groot gevolg. Het was anders de moeite niet! Uit haar eerste huwelijk zijn vier kinderen bekend. De oudste, Philips III, stierf toen hij nog maar 35 was. Hij werd nauwelijks ouder dan zijn vader, want Juliana's eerste echtgenoot stierf op 27-jarige leeftijd. Willem de Rijke van Nassau (1487-1559), een weduwnaar en de voogd van haar kinderen, werd uiteindelijk haar tweede echtgenoot. Ook zijn broer Hendrik III van Nassau-Breda was een tijdje kandidaat. Het tweede huwelijk werd in Siegen gesloten. Vervolgens woonde Juliana bijna 50 jaar op de Dillenburg. Willem en Juliana waren aanhangers van de leer van Maarten Luther. Maar hun oudste zoon Willem, de "vader des vaderlands", is nog katholiek gedoopt. Ook de kinderen van Willem en Juliana gingen voor verdere opvoeding naar andere hoven. Zo verbleef Willem aan het hof van keizer Karei V in Brussel. Op de Dillenburg kwam een hofschool, waar eveneens een bastaard van haar man, Godfried, werd opgeleid. Ook prins Maurits is op de Dillenburg opgegroeid. Juliana werd nog moeder toen zij zelf al grootmoeder was. Zij had 17 kinderen, hetgeen niet bijzonder was voor die tijd. Wel viel op dat zij, op twee na, niet op jeugdige leeftijd stierven, want de kindersterfte was groot. Ten tijde van haar overlijden had Juliana 160 klein- en achterkleinkinderen en in 1650 konden meer dan 1200 nakomelingen van haar geteld! Alle vorsten- en koningshuizen in Europa stammen zelfs van Juliana van Stolberg af.

Een gelovige vrouw

Juliana koos dus bewust voor het lutheranisme. Maarten Luther was een oudere tijdgenoot. Haar man, Willem de Rijke, en haar zwager, Hendrik III van Nassau-Breda, hebben de reformator nog persoonlijk ontmoet op de rijksdag van Worms. Juliana was een wijze, sterke vrouw. Veel leed heeft zij moeten verwerken. Dat onze Willem van Oranje vermoord is, heeft zij niet meer mee gemaakt, maar wel dat drie andere zonen sneuvelden. Het lichaam van graaf Adolf is na de slag bij Heiligerlee in 1568 nooit teruggevonden. In 1574 stierven de graven Hendrik en Lodewijk op de Mokerhei. Ook hun stoffelijk overschot bleef zoek, alhoewel sommigen beweerden Lodewijk na de slag nog gezien te hebben. Juliana leefde daardoor maanden in onzekerheid. Juliana had een grote invloed op haar kinderen, doch zette die nooit op tegen koning Filips 11. Zij maakten hun eigen keuze, onafhankelijk van hun moeder, hoewel die hen wel altijd heeft gesteund. Van haar zijn relatief veel brieven bewaard gebleven. Niet zo verwonderlijk natuurlijk als je kinderen over een groot deel van het Duitse rijk en naburige landen verspreid wonen. De ondertekening was stereotiep: Deine getreue Muter allezeit. Alleen de brieven aan haar lievelingsbroer werden ondertekend met "Deine Maid". Iets formeler richtte zij tot haar zoon Willem, want die was per slot van rekening een prins en stond dus in rang boven haar! Van Juliana zijn twee portretten bekend, leder zal wel eens de afbeelding gezien hebben van de oudere Juliana in weduwekleding. Die was zwart, met een beetje wit of paars. De omhulling van het hoofd betekende een afkeer van de wereld. Opvallend is het figuurtje dat (wel wat onduidelijk) op haar borst is afgebeeld. Sommigen zien er een aapje in, anderen een hondje of een overwonnen duiveltje. Het zal waarschijnlijk een hondje zijn, het symbool van dynastieke belangrijkheid. Van het tweede portret, waarvan een kopie op de werkkamer van koningin Juliana hing, is de juiste verblijfplaats inmiddels niet meer bekend. Men vermoedt dat het in bezit is van een Franse particulier. Gravin JuUana was in ieder geval tweemaal in de Nederlanden. Zij bezocht Breda, waar haar zoon Willem naar haar mening een beetje té luxueus leefde; ze was ook op Huis Bergh, waar haar dochter Maria na haar huwelijk was gaan wonen. Wellicht was zij ook in Buren. Daar wordt in ieder geval een contract bewaard met haar handtekening. Opmerkelijk is dat zij na de dood van haar man op de Dillenburg bleef wonen, terwijl haar zoon Jan daar als graaf resideerde. Zij ging niet, zoals gebruikelijk, naar een "Witwensitz", een verblijf voor de weduwe van de overleden vorst. Graaf Jan was vurig calvinistisch. Mede door zijn invloed werd Juliana dat eveneens.

Niet vergeten

In Stolberg werd Juliana in de 19de eeuw "herontdekt", hetgeen iets later in de Nederlanden gebeurde. De Utrechtse neerlandicus dr. W.G. Brill schreef in 1868, naar aanleiding de bekende uitgave van de Oranjecorrespondentie, verzameld en uitgegeven door Groen Prinsterer, een artikel over Juliana van Stolberg. De titel luidde De stammoeder der Oranje-Nassaus. Een gevolg daarvan was dat dr. Eduard Jacobs, de Stolbergse archivaris, ook aan het werk ging. Hij verzamelde en onderzocht meters archiefstukken. In 1888 kwam zijn boek uit, jidiana von Stolberg, Ahnfrau des Hauses Nassau-Oranien. In die tijd bevorderde dat boek de nationalistische gevoelens van de Stolbergers zeer. Een tante van onze koningin Emma kreeg dit boek onder ogen en lichtte Emma in. Ook Emma en haar dochter Wilhelmina hadden veel belangstelling voor geschiedenis. Het boek was voor koningin Wilhelmina de directe aanleiding om haar dochter Juliana te noemen. Wilhelmina verbleef en schilderde in 1932 op het slot Wernigerode. De aanleiding voor haar verblijf was een heel bijzondere. Er werd toen op gezinspeeld dat haar dochter Juliana zou kunnen huwen met een Stolberg. De cirkel zou dan weer rond zijn: een prinses van Oranje-Nassau met een vorst van Stolberg! Drie heren kwamen volgens de almanak in aanmerking, zo meende Wilhelmina. Dus er moest eens omzichtig kennis gemaakt worden. Maar Otto van Stolberg- Wernigerode, de eerste kandidaat, was 16 jaar ouder dan Juliana en had zijn zinnen gezet op een Baltische barones. De tweede, Wolff Heinrich, vorst van Stolberg-Stolberg - de vader van de huidige vorst - kwam hierdoor zelfs in de problemen, omdat hij met een burgermeisje wilde trouwen. Dat was zijn familie toen nog niet bekend. Hij verscheen niet op een voor Juliana georganiseerd bal, hetgeen min of meer een belediging was. De derde kandidaat heette Ludwig-Christian en was ongeveer even oud als Juliana. Zij hebben zelfs nader kennisgemaakt, maar het werd allemaal niets...

Stolberg na de Tweede Wereldoorlog

Vorst Jost Christian moest in 1945 - hij was toen vijf jaar - vluchten. Het familieslot en andere bezittingen werden verbeurd verklaard. Dit deel van Duitsland kwam in de DDR te liggen. Na de komst van het communisme liep het mis in de Harz. De communisten stelden geen belang in de geschiedenis van Stolberg. Alleen de in Stolberg geboren Thomas Münzer werd er herdacht. De communisten schilderden deze tijdgenoot en aanvankelijke medestrijder van Luther als een vroege voorloper van het communisme af, omdat hij de boerenopstand leidde. Het slot fungeerde na 1945 als vakantie inrichting, maar werd schromelijk verwaarloosd. Na de Wende van 1989 bleek het uitgewoond en het heeft toen bijna negen jaar leeggestaan. Nadat een projectontwikkelaar er uiteindelijk ook geen weg mee wist, werd het slot eigendom van de Duitse Monumentenzorg. Een deskundige restauratie kost miljoenen. Daar wordt nu intensief aan gewerkt, maar een passende bestemming is toch nog niet gevonden. Uiteindelijk wemelt het in Duitsland van de kastelen! Wel is duidelijk dat als de restauratie over circa tien jaar voltooid is de vorstelijke familie een gedeelte mag bewonen. Dan heeft Stolberg opnieuw een nauwe binding met het voorouderlijk vorstenhuis en weet het vorstenhuis zich weer "onder ons". Wie weet: misschien brengen de huidige Oranjes dan nog wel eens een bezoek aan het slot van Juliana van Stolberg, de in 1506 te Stolberg geboren stammoeder van het Huis Oranje-Nassau!

Dit artikel werd u aangeboden door: Protestants Nederland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen