Columba en het Schotse eiland lona

Eén van hen was Patrick, de Ier over wie ik in de komende tijd nog iets hoop te publiceren. Pas nadat de kerk zich hier gevestigd had, werden vandaar evangelisten uitgezonden naar de landen aan de Noordzee. De meeste zendelingen hadden hun opleiding in een klooster genoten.

Het Christendom in West-Europa
Het kloosterleven op zich is ontstaan in de woestijnen van het Nabije Oosten. Antonius (251-356) streed in stille afzondering tegen het kwaad, en vormde een voorbeeld voor anderen. In het geval dat kluizenaars met geestverwanten gingen samenleven, ontstond een klooster. De monnik Pachomius ontwierp als eerste regels voor zo'n samenleving. Toen Athanasius (de bisschop die we kennen van de geloofsbelijdenis uit 333) door keizer Constantijn de Grote naar Trier werd verbannen, beschreef hij het leven van Antonius. Hij stimuleerde daarmee het vormen van christelijke kloostergemeenschappen in Europa.

De eerste zendelingen
Een belangrijk man voor de vestiging van de kerk op de Britse eilanden was Ninian. Hij was de zoon van rijke ouders en groeide op aan de Solway Firth (rond 360). Als jongeman reisde hij naar Rome en werd door de paus benoemd tot bisschop. Op zijn terugweg door Frankrijk heeft hij Martinus van Tours ontmoet en kwam zeer onder de indruk van het monnikenleven.
Terug in Schotland stichtte hij een klooster in Whithorn in Galloway. Mogelijk heeft de Ierse heilige Patrick bij hem gestudeerd. Ninian schreef ook een catechismus en de studie hiervan moest ertoe leiden dat ieder tot de conclusie kwam dat men 'het eeuwige woord van God kon zien in elk plantje, elk insect, elke vogel en elk dier en iedere man en vrouw'. Ook andere monniken kennen we nog van naam. Denk aan Finnian, de evangelist van Wales, of Ciaran, die het christendom op Aran verkondigde, of Kevin. Meestal trok zo'n evangelist er met een groepje van twaalf volgelingen opuit, hetgeen aan de apostelen herinnerde. Zij waren moedig en gehard, niet voor een kleintje vervaard. En er waren talrijke ontberingen.

De Ierse en Schotse kloosters werden zo centra van het christelijk leven en de uitvalbasis voor dit zendingswerk. Bekend is dat de eerste evangeliepredikers in de Nederlanden - Willibrord en Bonifatius - ook afkomstig waren uit het latere Groot-Brittannië. Maar een zendeling van buitengewoon grote betekenis werd toch wel de Ier Columba, die een kloostergemeenschap stichtte op een klein eilandje ten westen van de Schotse kust, lona, één van de zogenaamde Hebriden eilanden. Wie daar eenmaal een bezoek bracht, vergeet de indrukken nooit!

Columba
Columba was een Kelt en zijn Keltische naam, Columcille, betekent 'Duif van de kerk'. Hij is in 521 geboren te Donegal in Ierland, waar hij in het klooster Moville bij Srangford Lough een voortreffelijke opvoeding en scholing kreeg. Geen wonder: hij was van hoge adel en had koning van Ierland kunnen worden als hij de roep van de kerk niet beantwoord had. Bij zijn geboorte zou een engel aan zijn moeder hebben verkondigd dat haar zoon niet in betekenis onder zou doen voor Gods belangrijkste profeten. Later studeerde hij in Clonard, waar hij de bekende, hierboven genoemde, Finnian leerde kennen. Toen Columba ongeveer 40 jaar was, reisde hij door geheel Ierland en stichtte waar mogelijk centra voor monniken. De Schotse eilanden vergat hij niet. Maar hoe gevaarlijk was het om met kleine scheepjes, al zeilend en roeiend, de woeste zeeën te bevaren! Echter, deze zachtaardige, vriendelijke man werd de geestelijke leidsman van velen. Hij was een groot geleerde, maar wist als zeeman blijkbaar ook van wanten.
Kenmerkend voor de Keltische kerk, zoals die zich op de Britse eilanden vestigde, was dat die geen centraal leiderschap kende. De paus, die zich in de landen rond de Middellandse Zee, in de loop der eeuwen als het hoofd van de kerk ging stellen, had hier geen invloed. Een ander kenmerk van de Keltische kerk is de bijzondere aandacht voor de Bijbel. Dagelijks werd in de kloosters uit de Schrift gelezen en hief men de psalmen aan. Bewaard gebleven manuscripten bewijzen de grote liefde voor het woord. De profeten van het Oude Testament en de boeken van Mozes werden net zo zeer bestudeerd en overgeschreven als de evangeliën of de brieven!
Van het "paradepaardje" in de bibliotheek van het Trinity College in Dublin, het zogenaamde Book of Kells, wordt aangenomen dat het rond 800 op Iona geschreven werd. Het bevat de vier evangeliën en de tekst is, vergeleken met de Griekse grondtaal, uitstekend vertaald, terwijl de illustraties een lust voor het oog zijn. Ook kennen we nog een geschrift met de naam Catach of Columba. Dit is het alleroudste Ierse perkament met de tekst van de Psalmen. Volgens de overlevering heeft Columba het zelf nog meegenomen toen hij in 563 naar Iona vertrok. Toen hij daar landde, leefden hier heidense Druïden, die mensenoffers brachten aan hun afgoden.

Columba onderkende dus ook het belang van kloosters als centra voor studie en evangelisatie. Volgens zijn biograaf Adamman was Columba's zendingsijver buitengewoon groot en vertrok hij uit zijn land met het doel zoveel mogelijk zielen te winnen voor Christus. Andere bronnen suggereren trouwens meer een vlucht uit Ierland, na een conflict, maar er deed zich over hem in later tijd wel enige legendevorming voor. Zo trachtte men te verklaren waarom hij voor het eiland Iona koos: daar kon hij de Ierse kust niet meer zien! Maar hoe het ook zij, de reis van Columba naar het kleine eilandje Iona is een historisch feit. Ook dat hij een zekere Aidan als koning van Schotland bevestigde, die tot de rechtstreekse voorvaders van koningin Elisabeth II gerekend kan worden. Maar tot het rijk der fabelen verwijzen we het verhaal dat hij op één van zijn tochten het monster van Loch Ness versloeg. Louter bij het vernemen van zijn stem moet het dier er met de staart tussen de poten vandoor zijn gegaan. Of ooit teruggekomen is?

De eerste gemeenschap van Iona
De regels die Columba zelf ontwierp voor de samenleving op Iona stonden model voor die van andere Keltische kloostergemeenschappen. Het belangrijkste uitgangspunt was dat de monniken alleen voor God leven, gedurig in gebed behoren te zijn, maar ook gastvrijheid moeten verlenen aan iedereen. Hun gesprekken moesten bijvoorkeur over God en de Heilige Schrift gaan. Elke vorm van luxe (wat moest je daar in die primitieve tijd onder verstaan?) werd op dit koude, winderige en afgelegen eiland uitgebannen; gegeten werd er alleen als men grote honger had en geslapen als men vermoeid of uitgeput geraakt was.

De monniken ondersteunden elkaar bij het zware werk. Slechts enkelen, de ouderen, werden aangewezen om de dienst in de kloosterkerk te leiden, te studeren of de gewijde geschriften te kopiëren. De werkende broeders hielden zich bezig met de visvangst en de landbouw. Als er zich een nieuweling kwam melden, moest deze zich door middel van studie voorbereiden op zijn roeping. In de 8ste eeuw noteerde Bede, de kroniekschrijver van Iona, dat de monniken op het eiland konden worden gekarakteriseerd door een zuiver leven, liefde tot God en trouw aan de kloosterregels.

Uitgebreide invloed
Toen de gemeenschap groeide, nam ook de invloed toe. Zelfs koningen en prinsen zochten Columba op om bij hem goede raad in te winnen. Koninklijke en adellijke zonen werden naar Iona gestuurd om goed onderwijs te ontvangen, leerzame geschriften te lezen, rechtspraak te leren kennen en iets over de kunsten. Een 'dependance' van het klooster verrees op Holy Island, voor de kust van Northumberland. Hier beoefenden de monniken met even veel liefde de kalligrafie, waarvan de resultaten in het British Museum getoond worden. Over Columba is bekend dat hij in de week voor zijn sterven nog Psalm 23 overschreef. Bij zijn overlijden liet Columba de voorheen altijd onder elkaar strijdende Schotse koningen achter in een rijk vol vrede.
Columba's biograaf (en opvolger) abt Adamman vermeldt dat deze in de week voorafgaande aan zijn sterven het gehele eiland is rondgereisd. Hij zegende ieder die hij ontmoette en sprak hen moed in. Toen hij bij een bepaalde weg liep, kwam zijn favoriete paard naar hem toe, dat zijn hoofd op de borst van de man legde. Het dier voorvoelde kennelijk de dood van Columba. Toen zijn helper het dier weg wilde drijven, verbood Columba dat en sprak: 'Jij bent een mens met een redelijk verstand, maar jij weet niets meer over mijn vertrek van de aarde dan hetgeen ik je heb verteld. Dit stomme dier, dat geen verstand heeft, is door de Schepper Zelf voorgelicht over mijn aanstaand vertrek'. Er wordt verteld dat Columba gestorven is bij het altaar van de kerk. Op zijn gezicht was grote vreugde te zien en hij had zijn hand uitgestrekt om te zegenen. In juni 597 is hij overleden.

In de tijd dat Columba stierf, arriveerde Augustinus (niet die uit Noord- Afrika!) in het zuiden van Engeland en evangeliseerde in Canterbury en omgeving. Hij stond onder de invloed van Rome, terwijl het Ierse christendom een veel onafhankelijker positie wilde bekleden. Dat leidde uiteindelijk tot botsingen. In 664 werd in de kloosterkerk van Whitby aan de oostkust van Engeland een synode gehouden, die een oplossing moest bieden voor de geschillen tussen het Ierse en het Roomse christendom. Wilfrid, de abt van Ripon, een vurig aanhanger van de Romeinse traditie, wist afspraken te ontfutselen die tot de overheersing door Rome leidden, tot ongenoegen van de monniken van Iona en andere kloosters, die in de Ierse traditie stonden. En toen de Schotse koning David I in 1144 "beschermheer" van de Ierse kerk werd, was het met de betrekkelijke zelfstandigheid voorgoed gedaan...

Verwoest en herbouwd
Op den duur was er voor Iona zélf geen vrede weggelegd, want na 794 landden hier woeste vikingen. Zij kwamen nog enkele malen terug. In 806 en vernielden de woestelingen de fraaie kloostergemeenschap grondig. Er werden 68 monniken om het leven gebracht, naar men zegt op de plaats die nu Martelarenbaai heet. De weinige monniken die de gruwelijkheden hadden overleefd, keerden terug naar Kells in Ierland en namen de geschriften met zich mee. Vandaar de naam Book of Kells, voor één van hun belangrijkste documenten! Ook de abt, Blaithmac, werd vermoord.

Een keerpunt in de geschiedenis was het jaar 1074, toen koningin Margareth, echtgenote van koning Malcolm van Schotland, met de herbouw liet beginnen. Er verrees een houten kerk en de nonnen die nu hier kwamen, behoorden tot de vrouwenorde van St. Augustinus. Iona werd onder het gezag van Rome gesteld. In 1203 begon een gering aantal monniken met de bouw van een stenen kerk, waarvoor het hout en de stenen zijn gebruikt van het klooster dat Columba in 563 gesticht heeft. Vanaf de 13^e eeuw is Iona een abdij van de benedictijnen monniken. Maar het grootste deel van de gebouwen verrees tussen in de jaren 1421 en 1465, onder de bezielende leiding van abt Dominicus. De abten van Iona ontvingen in 1247 van paus Innocentius IV het grote voorrecht om een mijter te mogen dragen. De laatste abt van het klooster was John Mackinnon. De weelde was intussen toegenomen; al spoedig na de dood van Columba zouden er gouden en zilveren voorwerpen aanwezig geweest zijn.

De reformatie deed in verwoestende kracht niet onder voor die der Noormannen: het klooster werd nagenoeg met de grond gelijk gemaakt en van de 360 stenen kruisen die in de achtste eeuw zijn uitgehakt en her en der op het eiland stonden, bleven er maar drie gespaard. De kostbare, eeuwenoude bibliotheek met belangrijke boeken en handschriften werd verbrand.

Pas in 1899 begon men, op aandrang van de hertog van Argyll, met de herbouw. Hij en zijn vrouw zijn in de kerk begraven. De kerk is opgetrokken uit rood graniet, dat hier volop aan te treffen is. Alles is uiterst sober. In 1967 vond een grote restauratie plaats.
In 1938 heeft ds. George MacLeod uit Glasgow het initiatief genomen om op het eilandje een oecumenische groepering te stichten. Het klooster fungeert nu als bezinningsoord en vestiging van de zogenaamde Iona-gemeenschap.

Op het eiland, dat ongeveer 12 vierkante kilometer groot is, wonen 200 mensen, in alle rust. Zelfs het autoverkeer wordt hier uitgebannen. Het eiland is vrij vlak; de hoogste top Dun I is 332 voet hoog. Die biedt een schitterend uitzicht over Iona, de omliggende eilanden en de zee. Vanaf de 19^e eeuw bezoeken toeristen het eiland, waaronder ook al "onze" Isaac Da Costa.

Natuurlijk worden er plaatsen aangewezen die met Columba te maken zouden hebben: de plaats van zijn lijkkist, zijn kloostercel e.d..Volgens de overlevering werd hij in de kapel van St. Oran op het eiland begraven, waar ook ongeveer 60 koningen van Schotland, Ierland en Noorwegen zijn bijgezet.

Oran was een van de belangrijkste volgelingen van Columba, die bij hun aankomst gezegd zou hebben dat hij levend begraven wilde worden op het eiland, als een reinigingsoffer voor alle afgoderij. En zo gebeurde het. Maar na drie dagen werd hij toch weer levend opgegraven...
Al met al is Iona nog steeds wat het in Columba's dagen was, een oord van rust en bezinning op het woord van God. Van de vele vogels die hier in zomer en winter verblijven, herinnert het grote aantal duiven nog aan dé duif uit Ierland, Columba.

Volgens sommigen is ook de profetie van Columba vervuld, die hij in liedvorm weergaf:

Iona of my heart,
Iona of my love,
Instead of monks' voices
Shall be the lowing of cattle;
But ere the world come tot an end.
Iona shall be as it was.

dr. C.R. van den Berg te Zwijndrecht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen