John Newton, bekend om zijn levenslied 'Amazing grace'

Dit jaar staat John Newton meer in de belangstelling bij de liefhebbers van de Engelse kerkgeschiedenis dan bij romanschrijvers. Het is tweehonderd jaar geleden dat hij overleed. Tijdens herdenkingsbijeenkomsten worden verschillende facetten van zijn leven, theologie en werk belicht.
Wat is karakteristiek voor hem en zijn leven? Zijn 'epitaph' (grafschrift) die hij zelf heeft opgesteld geeft een beeld van zijn bekering en de drijfveren die hierop volgden:
'John Newton, geestelijke, eenmaal een ongelovige en losbandige, een slavendrijver in Afrika werd door de rijke genade van onze Heere en Zaligmaker, Jezus Christus, bewaard, vernieuwd, vergeven en voorbestemd om het geloof te prediken dat hij lange tijd had willen teniet doen'.
Dit beeld vind je terug in zijn autobiografie, gedichten en brieven. Zijn beroemde 'hymn' Amazing Grace verwoordt vooral de wonderlijke genade die de Engelse predikant aanraakte, toen hij zijn leven zocht te vergooien in een blinde drang om alles te doen wat de God van zijn opvoeding had verboden. Hij werd van een dienaar van het kwade veranderd in een dienaar van het Goddelijke Woord.

Radicale bekering
John Newton werd in 1725 in Wapping, een voorstad van Londen, geboren en groeide de eerste jaren van zijn leven op in het milieu van de 'Old Dissent', nazaten van de zeventiende -eeuwse puriteinen die buiten de Staatskerk stonden. Zijn moeder, die hem in de Bijbel onderwees, overleed toen hij nog geen zeven jaar oud was, waarna zijn vader hertrouwde. Zijn vader, kapitein op een koopmansschip, nam hem na zijn schooljaren mee naar zee. Tussen 1736 en 1742 maakte hij zes grote reizen, totdat zijn vader definitief aan wal ging wonen.
Door het ruige zeemansleven bleef van het nette, vormelijke leven van John weinig over. Door aan een zondige levenswijze toe te geven waren de aanslagen op zijn geweten zwaar, maar toch hielden de innerlijke waarschuwingen niet op. Het meisje van zijn dromen werd in 1750 zijn vrouw. Intussen was er veel gebeurd. Hij deserteerde op een schip en kwam in de boeien terecht. Met een slavenschip koerste hij van Afrika naar Amerika. De vreselijke ontberingen die de negers hier meemaakten, maakten een onuitwisbare indruk op hem.
In hoeverre hij met de mishandelingen meedeed, is niet precies bekend. Wel schrijft hij in zijn authentieke levensverhaal: 'Van die tijd gedroeg ik mij volslagen goddeloos' (...). Tk zal over dit gedeelte van mijn levensloop maar niet meer spreken. Dat het in eeuwige vergetelheid begraven worde.'
Een radicale bekering maakte een einde aan deze zwarte bladzijde. Het gebeurde tijdens een storm op de Atlantische Oceaan. Op 10 maart 1748 kwam de beslissende crisis van zijn leven, toen Hij de rechtvaardige en heilige God tegenover zich zag. Hij kwam in grote zielsnood. Wat hij als jongen van zijn moeder geleerd had, kwam hem voor de geest. Enkele bijbelgedeelten spraken hem direct aan. Hij beloofde de Heere de Schrift te gaan onderzoeken als hij gespaard zou blijven. Na vier weken kwam het zwaar beschadigde schip op de Ierse kust aan. Het duurde nog een tijd lang totdat het volle licht van de genade in zijn ziel opging.
Newton maakte zo een trapsgewijze bekering mee, eerst in nevelen gehuld maar uiteindelijk omgeven door de stralen van de Zon der gerechtigheid. Hij leerde het vonnis van de vloekende wet omhelzen en zijn oog slaan op de gekruisigde Christus. Tk werd eenvoudig in staat gesteld te kunnen hopen en geloven in een gekruisigde Borg. De last van de zonde werd van mijn ziel weggenomen (...).'

Predikant in de Church of England
Een nieuwe periode brak aan. Het leven op zee duurde nog enkele jaren. De beproevingen waren zwaar maar de lessen die hij daaruit leerde, wilde hij niet graag missen. In 1755 nam hij voorgoed afscheid van zijn zwerversbestaan op zee. In Liverpool vond hij werk en hier maakte hij kennis met de preken van de grote methodistenpredikant George Whitefield. Die had de open hemel gekozen tot zijn werkveld. Hij voelde zich erg door diens preken en eveneens die van Wesley aangesproken.
Hij voelde steeds sterker een drang om het Woord door te geven. Hierop volgden lessen in het Hebreeuws en Grieks en wendde hij zich in 1758 tot de aartsbisschop van York om geordend te worden. Dit werd hem geweigerd, maar in zes jaar later werd hij op aanbeveling van Lord Daftmouth (met wie hij correspondeerde over geestelijke 'topics') door de bisschop van Lincoln tot 'curate' (hulpprediker) van Olney, een dorpje in Buckinhamshire, geordend. Dartmouth was onder de indruk gekomen van zijn Authentic Narrative, waarin Newton zijn leven en bekering beschrijft.
Deze autobiografie kwam in hetzelfde jaar van de pers en maakte hem overal bekend. Zijn vriendenkring werd verbreed door contacten uit de kring van de methodisten en hun geestverwanten, zoals Henry Venn van Huddersfield en William Grimshaw van Haworth. Hij werd een regelmatige bezoeker van hun werkgebied in Yorkshire. Daar had een opwekking velen uit hun zondeslaap doen ontwaken. In 1767 vestigde de dichter William Cowper zich in Olney. Zijn huis was slechts door een kleine weide gescheiden van de pastorie van Newton. Tussenbeiden ontwikkelde zich een hechte geestelijke band. Cowper vergezelde de predikant op rondreizen en pastorale bezoeken.
Cowper werd getroffen door diepe depressies die hem soms aanzetten tot pogingen om suïcide te plegen. Newton was hem in deze crises tot grote steun. Sommigen leggen een verband tussen Cowper's zwakke psyche en Newton's calvinisme en geestelijke strijd. Deze vergelijking gaat niet in alle opzichten op. Zij herkenden elkaar niet alleen in hun zwaktes, maar ook in de overwinnende genade van God in Christus die door de diepten van strijd en aanvechting heen hun leven stempelde. Hun calvinisme had op hen geen deprimerende invloed, maar verschafte hen eerder een gezonde kijk op Gods soms onbegrijpelijke leiding in het leven.

Amazing grace
Cowper werd beroemd als dichter, maar ook Newton kreeg bekendheid door zijn 'hymns'. Deze bereiken niet het dichterlijke niveau van zijn vriend, maar vertolken op eenvoudige wijze Gods barmhartigheid en de reddende liefde van Christus tegenover verloren zondaren. Zij spraken de eenvoudigen aan. Nog steeds worden zijn 'Amazing Grace', 'Glorious things of Thee are spoken', 'How sweet the name of Jesus sounds' en andere liederen gezongen en gespeeld. Zijn Olney Hymns, de bundel liederen die in 1779 werd uitgegeven, vond een plaats onder de bekende 'hymns' van Charles Wesley en anderen.
Deze liederen hebben vooral tijdens geestelijke opwekkingen troost gegeven aan harten die verlangden naar de kennis van en gemeenschap met Christus. Zij zijn bevindelijk getoonzet en vertolken de spiritualiteit die onder de methodisten en aanverwante groepen gevonden werd. Behalve Newtons liederen werden zijn brieven en preken bekend. De bundels brieven 'Omicron' en 'Cardiphonia' hebben antwoord en leiding gegeven aan zielen die met geestelijke problemen hebben te worstelen. In Nederland werd hij bekend door verschillende vertalingen. In 1767 verscheen zijn autobiografie, waarop vele uitgaven, vooral van zijn brieven, volgden.
Newton nam in 1780 een benoeming aan van de anglicaanse parochie St Mary Woolnoth in Londen. Hier had hij gelegenheid om door zijn indringende preken nog meer harten te bereiken. In die tijd kreeg hij veel invloed op jonge 'Evangelicals', zoals Charles Simeon en William Wilberforce. Met zijn bekende collega William Romaine onderhield hij een goed contact, evenals met Richard Cecil die later Newton's leven heeft beschreven. Zijn invloed onder invloedrijke politici en vermogende kooplieden die zich vanuit christelijke filantropie inzetten voor de oplossing van sociale problemen was groot.
Vooral Wilberforce vroeg hem om raad in de strijd tot afschaffing van de slavernij. Newton liet in 1787 zijn Thoughts upon the African Slave-Trade in druk verschijnen. Hij kon uit ervaring spreken over de vreselijke folteringen en misstanden die onder het slavenvolk voorkwamen. Het is 'een zaak waar mijn hart nu nog van huivert', zo merkte hij op. Zijn 'Gedachten over den Afrikaanschen slavenhandel' kwam een jaar later van de Hollandse pers.
Op 31 december 1807 eindigde het bewogen en werkzame leven van John Newton. Zijn jeugdjaren waren verre van vlekkeloos en de herinnering daaraan maakte hem nederig. Zijn geheugen was wel minder geworden en begon hem in de steek te laten. Een ding bleef vaststaan, wat hij op zijn sterfbed beleed: 'Ik weet nog steeds dat ik een groot zondaar ben en dat Jezus een groot Zaligmaker is'. Eigenlijk is dit het thema dat vooral in zijn 'Hymns' tot uitdrukking komt!

Spiritualiteit
Newtons spiritualiteit sluit nauw aan bij die van hef Engelse methodisme in de achttiende eeuw. Deze stroming die zich voornamelijk binnen de Staatskerk aftekende, kenmerkte zich door een sterk bevindelijke toonzetting in de beschrijving van het proces van bekering en minder nadruk op dogmatische aspecten. Zij was een reactie op de rationele theologie van die dagen. Veel preken waren zo beredenerend en afstandelijk dat zij over de hoorders heen gingen. De bijbelse noties van zonde en van genade werden erin gemist. De orthodoxe prediking, vooral onder de Dissenters (de denominaties buiten de Staatskerk) miste het directe appèl op het hart en het geven van antwoord op wezenlijke levensvragen.
Een belangrijk deel van de bevolking leefde daarbij losbandig wat zich vooral uitte in drankmisbruik. Exponenten van de nieuwe methodische bewegingen, zoals de volkspredikers John en Charles Wesley en George Whitefield wisten het hart van het volk te raken. Of beter gezegd de Heilige Geest zegende hun prediking overvloedig. De nieuwe bekeerlingen werden opgevangen in godsdienstige gezelschappen met het oog om hun geloof te verdiepen en handen en voeten te geven.
In dit geestelijke klimaat voelde Newton zich thuis. Hij zocht in prediking en pastoraat praktisch te zijn. Via zijn brieven van rijke geestelijke inhoud gaf hij antwoord op 'zielsvragen'. Het gaat meest over de crisis om tot geloof te komen en de geestelijke strijd die hierop volgt. Voor de belangstellende lezer bieden zijn brievenbundels een schat van geestelijke informatie, ook als het gaat over leerstellige zaken. Zij zijn, evenals zijn preken, bedauwd met een rijke spiritualiteit die bij de postmoderne christen als achterhaald kan overkomen.
De kennis van verlorenheid en zondeschuld, evenals de bevinding van Gods genade in Christus is ook nu broodnodig. Newton gebruikt woorden die het hart raken en niet over het hart heengaan. Hij bepaalde zijn hoorders bij hun zondig bestaan en bij de noodzaak van wedergeboorte en geloof. Niet in rationele zin, zonder enige diepgang, maar met een klem die aanstuurt op de kennis van het hart.
Zijn theologische accenten ademen een zekere mildheid. Newton is geen scherpslijper en zeker geen 'Hypercalvinist' die door smalle legalistische grenzen het evangelie krachteloos maakt. Maar ook geen vrijdenkend theoloog die de grenzen van godsopenbaring zo verflauwt en verbreedt dat het bijbelse karakter van de 'nauwe weg' wordt afgevlakt.
Zijn theologie is evenwichtig en wars van extreme accenten. Hij beleed de eeuwige verkiezing, maar dan niet als blokkade voor de boodschap van de verzoening. De reikwijdte van het offer van Christus strekt zich naar zijn gedachte uit over de gehele wereld. In dit opzicht volgde hij de lijn van bekende predikers in de Engelse Staatskerk, zoals J.C. Ryle. Zij konden zich beroepen op de visie van de Engelse afgevaardigden, die zoals bleek tijdens de Nationale Synode van Dordrecht (1618-1619) deze ruime opvattingen ook huldigden!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen