Pauselijk eerherstel van Luther aan de vooravond van het Lutherjaar 2017?

Vijf eeuwen na die kloeke daad zullen lutheranen èn aanhangers van andere protestantse confessies met gemengde gevoelens terugblikken. Zij zullen al dan niet binnen de Lutherse Wereldfederatie, zeker niet meer alle 95 thesen voor vast en bondig houden. Zoals ook het gedachtegoed van Johannes Calvijn voor vele interpretaties vatbaar bleek, zo gingen en gaan nog ook velen met Luther aan de haal. In Nazi-Duitsland was Luther vooral de volksnationalist die men misbruikte als een grove antisemiet. In de DDR-tijd was hij een revolutionaire volksheld, die in de traditie van Marx en Engels kon worden ingepast. Gemakshalve moesten (kerk-)historici in het Duitse Oosten dan wel zijn houding tegenover de rebellerende boeren onder Florian Geijer en de Zwickauers met hun doperse en dweperige ‘Naherwartung’ verdonkeremanen.

Musicalheld Martin L.
Hoe dit ook zij, in de Duitse pers trof ik de laatste tijd nogal wat Luther-activiteiten aan, ook zonder een directe verwijzing naar het Lutherjaar 2017. Zo wordt in het kader van de vijftiende ‘Dom-Stufen-Festspiele’ op de trappen van de Dom in Erfurt en de pal ernaast staande grote St. Severuskerk – Luthers en Roomskatholiek broederlijk tesamen – voor het eerst de musical ‘Martin L.’ opgevoerd. Dat gebeurt van 5 tot 20 juli van dit jaar. De musical van de Noorse auteur Oeystein Wiik en zijn landgenoot en componist Giste Kverndokk had elders, zegt Theater Erfurt, al veel succes. De jonge man Luther staat in de musical centraal. Hij geniet nog geen faam als stellingenschrijver en wordt vooral belicht als student in Erfurt en vandaaruit worden in spel en muziek zijn voornaamste levensperioden uitgebeeld. Over het theologische en kerkhistorische gehalte van ‘Martin L.- De musical’ valt nog weinig te zeggen. Men zou het leven en werken van de man uit Lutherstadt Wittenberg wellicht eerder als drama betitelen dan als musical of bijspel, dunkt me. In deze Domkerk werd Luther ooit tot priester gewijd.

M.L.-stichting
De stad van de Slotkapel is een van de diverse Luthersteden in het Oosten van Duitsland, zoals ook Erfurt en Eisenach (met de Wartburg) dat zijn. Maar Wittenberg is, meen ik, wel de enige stad die ook officieel en geografisch nu voluit Lutherstadt Wittenberg heet, zoals andere steden vooral Bad voor hun eigenlijke naam mogen plaatsen: Bad Bentheim, Bad Ems, Bad Arolsen, enz. Welnu, in Wittenberg is op 10 november – Luthers geboortedag – vorig jaar in de refter van Luthers augustijnerklooster, nu Lutherhuis Wittenberg, de Internationale Maarten Luther Stichting (IMLS) opgericht. Het was niet zo maar de zoveelste naar Luther genoemde organisatie en de oprichters zijn niet de eersten de besten. Betrokkenen op die 524e verjaardag van de reformator waren ondermeer de plaatsvervangende ministerpresident van de vrijstaat Thüringen, Frau Bergit Diezel; een staatssecretaris van de deelstaat Saksen- Anhalt; de vroegere ambassadeur van de Verenigde Staten in Duitsland, John Chr. Kornblum. en vele Lutherse bisschoppen en vertegenwoordigers van de Martin-Luther-Bund, kerkprovincies en de in Genève zetelende Lutherse Wereldfederatie. De stichting heeft haar officiële zetel in Eisenach en haar werkplek in Erfurt. Waarom niet in Wittenberg, zo kan men zich afvragen.

Luther-brevier voor elke dag
Een van de eerste daden van de nieuwe IMLS werd al gepresenteerd op de oprichtingsvergadering: een tweetalig (Duits-Engels) Luther-brevier, met korte meditatieve teksten van Luther voor elke dag van het jaar. Samensteller is Kirchenrat dr. Thomas A. Seidel, bestuurslid van de IMLS. Hij heeft voor elke dag een bijbeltekst met de uitleg ervan door Luther geselecteerd en in hedendaags Duits en Engels uitgegeven. De parallel met de ‘Losungen’van de Herrnhutters is opmerkelijk. De traditie van zulke Luther-citaten is op zich niet nieuw: al sinds de Baroktijd werden verzamelingen van Luther-teksten overgeleverd, ze werden vaak ‘schatkistjes’ genoemd. Redacteur Ulrich Schacht zorgde voor bewerking van de verouderde taal en grammatica. Als uitgangspunt voor de bijbelteksten werd de Luther-bijbel in de gereviseerde uitgave van 1984 gebruikt. De Engelse versie is gebaseerd op de King James Bible. Deze Engelse overzetting moet Luthers kernachtige Schriftuitleg wereldwijd bekend maken. Heel wat lutherse kerken in de beide Amerika’s, Zuidelijk Afrika (Namibië) en elders kunnen met de Duitse oertekst niet veel meer aanvangen. Daarom is een Engelse editie heel praktisch. Het boek is verschenen bij Wartburg Verlag. Of er mettertijd ook een Nederlandse editie van het Luther-brevier wordt uitgebracht, is mij niet bekend. Misschien is dit een idee voor een christelijke uitgever in samenwerking met de Lutheranen in de Protestantse Kerk, waarvan zij deel uitmaken?

Luther nog geen roomse heilige…
Voorts: Heft de huidige Duitse paus Benedictus XVI nog vóór 31 oktober 2017 de banvloek op, die zijn verre voorganger Leo X in 1520 over de augustijner monnik uitsprak? Er is wat rumoer over deze vraag ontstaan. De Britse krant ‘The Times’, doorgaans goed geïnformeerd, kwam met dat bericht aan de hand van een uitspraak van Benedictus’ rechterhand, de eveneens Duitse kardinaal Walter Kasper. Deze kardinaal is de leider van het Vaticaanse departement voor de bevordering der eenheid onder christenen en het is niet geheel ondenkbaar dat de Duitse paus en idem kardinaal voorzichtig met een ‘revaluatie’ van hun landgenoot zullen komen. De paus, de geleerde dogmaticus dr. Jospeh Ratzinger uit Beieren, zou al hebben betoogd dat Luther niet zozeer een ketter en splijtzwam was, maar iemand die vooral corrupte en kwade praktijken in de kerk rond 1500 aan de kaak wilde stellen. Dat die kwade praktijken er toen volop waren, hebben ook latere pausen al erkend, te beginnen met de Nederlandse, uit Utrecht afkomstige paus Adrianus VI, de leermeester van de jonge keizer Karel V. Zonder al te veel gezichtsverlies kan Benedictus terugnemen wat Leo X en anderen foutief over Luther hebben uitgesproken. Enfin, we wachten vol interesse af wat de paus verder zegt over eerherstel van de kerkhervormer.

Hij heeft tenslotte ook meegewerkt aan de rehabilitatie van de Italiaanse ketterse wetenschapper Galileo Galileï, die volhield dat de aarde niet het onbeweeglijk centrum van het heelal is: “En toch beweegt zij”. Galileï krijgt op termijn een (pauselijk) standbeeld in Rome. Nu, dan ook maar een beeld met de markante kop van Luther op het Sint Pietersplein? Zover is het nog niet!

‘Wolkje als eens mans hand’
Overigens, als niet alleen de praktisch verdwenen aflaat, maar ook allerlei andere feilen en misstanden in de Romana niet worden afgeschaft – Luther ging in zijn verzet tegen Rome dieper dan alleen maar het hekelen van aflaten en corrupte pausen! – dan heeft eerherstel weinig zin. Dat vindt althans dr. W. van Vlastuin (hersteld hervormd) in een commentaar op dit eerherstel, onlangs in het dagblad Trouw. Maar hij wil het gebaar van de paus wel zien als “een wolkje als eens mans hand”. Voor alle duidelijkheid: Op een pauselijke zaligverklaring van Maarten Luther op 31 oktober 2017 zit, althans dat vermoed ik, niemand te wachten.

Luther: Thüringer stadsgids
Intussen zijn de regionale en stedelijke VVVkantoren in Luthers landpalen volop actief voor 2017, maar ook voor de jaarlijkse Luther-herdenkingen en –feesten. Een kleine greep: Erfurt en Eisenach, beide in Thüringen, beroemen zich erop dat de familie en de reformator in hun omgeving woonde en werkte. Wittenberg, nu in de deelstaat Saksen-Anhalt, doet hetzelfde. Een als monnik Luther verklede stadsgids wijst in Erfurt de weg naar ‘zijn’ kerk en ‘zijn’ Augustijnenklooster en ‘zijn’ drukkerij. De gids, Hans- Peter Ahr, toont de Luther-Bijbel-expositie en de monnikscel in het klooster. Vanaf september dit jaar draait het ‘Luther- Reformatie decennium’ in al deze streken, met talrijke activiteiten. Daaronder zijn de nagebootste ‘staties’ van zijn leven: scholing, kloosterling, boeteling enz., uitlopend op de ‘Thesen’-aanslag in oktober 1517. Vele Luther-klonen zullen dit jaar de straten bevolken, ondermeer om in Wittenberg zijn bruiloftsfeest van 13 juni 1525 met Katharina van Bora over te doen. Dit Luther-bruiloftsfeest wordt trouwens elk jaar in juni, drie dagen lang, op de oorspronkelijke locaties gevierd. Wat minder sober dus dan de fles Calvijnwijn, waarmee het Instituut voor Reformatie-onderzoek van prof.dr. H.J. Selderhuis aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn alvast het Calvijnjaar opende. Maar Calvijn en Selderhuis waren/zijn geen Bourgondiërs; Luther wel….

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen