Anabaptisme tegenwoordig

Zuiver is de scheidslijn niet: de Russische baptisten staan op de meeste punten veel dichter bij het oorspronkelijk anabaptisme dan de Nederlandse doopsgezinden die er ondanks hun vrijzinnigheid wel toe gerekend worden. Als we de rafelige randen van de beweging echter buiten beschouwing laten, gaat het om iets meer dan een miljoen mensen. Daarbij valt op dat er binnen de zeer heterogene doperse beweging door de eeuwen een zeer grote continuïteit valt waar te nemen. Nog steeds kennen de Hutterites geen persoonlijk bezit en nog steeds doen Amish en Old Order Mennonites aan voetwassing. Volgens godsdienstsocioloog Steve Bruce zijn deze groepen tot nog toe het best tegen secularisatie opgewassen gebleken. Vanwege de grote kloof die theologisch tussen wereld en gemeente bestond, is men gespitst op kwade invloeden die van buiten komen. Toch meent Bruce dat het vooral de hoge geboortecijfers binnen de gemeenschappen zijn die nog groei en numerieke stevigheid veroorzaken. Ook in deze gemeenschappen stroomt het water van boven naar beneden: van zwaar naar licht, van creationisme via intelligent design of andere tussenoplossingen naar darwinisme en tot in onkerkelijkheid en in deze tijd lijken deze processen ook daar steeds sneller te verlopen.

Wetticisme
Men kan deze conservatieve groepen in sommige gevallen wetticisme en een statisch werkelijkheidsbegrip verwijten, maar deze ‘moderne’ dopers maken zich evenmin als het merendeel van hun voorouders schuldig aan ‘overgeestelijkheid’. Hun behoudzucht uit zich eerder in een rücksichtloos biblicisme dan in een loskoppelen van Woord en Geest. Zal die behoudzucht hun behoud blijken? De kracht van het anabaptisme ligt niet in eerste instantie in het isolement maar in de notie dat de kerk meer dan in een gemeenschap van gelovigen, in ‘uit de wereld’ geroepen discipelen hoort te bestaan. Voor een anabaptist geldt Christus’ prediking van het Koninkrijk Gods als theologisch centrum en geloof en bekering zijn daarvan uitvloeisels.

Kroonjuwelen
De nadruk die Maarten Luther op een vooral anti-rooms gedacht Sola Fide vestigde, leidt in het huidige protestantisme dikwijls tot een oproep om spiritueel opnieuw geboren te worden, zonder dat de vruchten daarvan kenbaar hoeven te zijn. Een reactie daarop is dan weer het heiligingsstreven wat men onder jongeren dikwijls waarneemt, waarin de kroonjuwelen van de Reformatie als sneeuw voor de zon verdwenen zijn. Dat is niet ‘dopers’ zoals dr. W. van Vlastuin in zijn overigens scherpzinnig en zeer ‘to the point’ geschreven artikel ‘modern doperdom’ in het e-magazine Bitterlemon.eu beweert, maar eerder een halfslachtige reactie op een vorm van protestantisme die het doperdom niet serieus heeft genomen.

Onlosmakelijk begrepen
Zó Mattheüs 24: 13 preken “Maar wie volharden zal tot het einde, die zal behouden worden” dat niet de belofte de opdracht overschaduwt, dat niet de opdracht de belofte verduistert, maar dat belofte en opdracht onlosmakelijk begrepen, ervaren en toegepast worden, zó wilden de oude dopers het (en niet alleen zij!). Zó stierven martelaren in vrede en vreugde op het schavot, wetend van de vereniging van bruid en Bruidegom juist op die plaats. De eenheid van leer en leven kan geen hoog en edel ideaal zijn, maar bestaat alleen in het hier en nu...of in het geheel niet… Van vroege dopers werd gezegd dat zij gedurig baden, zongen, de Schrift bestudeerden en dat botste onophoudelijk met het ‘in de wereld’ leven. Was dat alleen wereldvlucht? De samenlevingsvormen die deze wijze van leven met zich meebracht, creëerden de huidige anabaptistische groepen en hun leefwijze. Een levende traditie garandeert echter niet altijd een levend geloof.

Vastgeroest of losgeslagen
Een baptist wierp het mij eens helder voor de voeten:”Jullie anabaptisten rijden óf in koetsjes rond en dragen jullie grootouders’ kleren óf jullie zijn pacifistische, postmoderne, antiglobalistische milieufanaten en wereldverbeteraars; er lijkt niets tussen te zitten”. Of schrijver dezes geheel aan dit Procrustesbed ontsnapt is, durft hij niet met stelligheid te beweren, maar wel meent hij dat deze uitspraak de huidige stand van zaken op het anabaptistisch erf goed weergeeft: vastgeroest of losgeslagen De existentialistische geloofshouding leidt tot een bijzonder soort ‘Entweder oder’ in haar toepassing. Terwijl het nog om een Tertium ging…

Nederlandse doopsgezinden liepen anderhalve eeuw geleden al voorop in de secularisatie van hun ‘praktisch geloof’. Veel Europese en Noord- Amerikaanse doopsgezinden volgen op enige afstand. Alleen bij hen die verschanst zijn in een al dan niet theologisch bepaald isolement, gaat deze beweging minder snel. Wat de bestendigheid en het anabaptistisch gehalte van de groeiende gemeenten voortkomend uit anabaptistisch missiewerk in de derde Wereld is, valt nog niet goed te zeggen.

Toekomst
De Nederlandse situatie is binnen de doperse wereld niet langer uniek. Voor de uitkomst van deze ontwikkeling valt te vrezen. Wordt er in het naoorlogse Nederland van veertig- of zelfs zestigduizend doopsgezinden gerept, tegenwoordig noemen nauwelijks achtduizend veelal (hoog)bejaarde en randkerkelijke zielen zich nog doopsgezind. Bij ons gaat het wel erg snel, maar ook in het geheel van de kerk in West-Europa valt een dergelijke trend waar te nemen. Valt er iets gezamenlijk te ondernemen? Zonder de populaire inclusieve praatjes dat we ten diepste allemaal hetzelfde geloven en dat het theologisch dus niet uitmaakt hoe we dat doen, staan we als protestanten (en katholieken?) wel voor dezelfde problemen. Het is te hopen dat we elkaar daarbij de komende decennia tot een hand en een voet kunnen zijn. Juist de zaken die wij als christenen niet gemeenschappelijk hebben, zouden hierin een sleutelrol kunnen spelen , de grote gemene delers van de Oecumene ten spijt.

Verrijkend
Voor wie zich verder in de materie van de anabaptisten en hun eigen ‘theologie’ wil verdiepen kan ik nog een boek aanbevelen: C. Arnold Snyder; Following in the footsteps of Christ, The Anabaptist Tradition, New York, 2004.
ISBN 1-57075-536-1. Mijn artikelen in Protestants Nederland kunnen voor het lezen van dit engelstalige boek als inleiding dienen. Voor mij was het inzichtelijk maken van mijn eigen traditie voor een publiek van andere herkomst verrijkend. Het is goed dat ik bovenstaand boek niet kende toen ik aan mijn artikelen begon; zo ben ik voor veelvuldig plagiaat en gemakzucht behoed.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen