Luthers visie op de Heilige Doop

De auteur Wim van Beek is luthers predikant te Bodegraven en Woerden. Hij bracht in zijn boek negen teksten van Luther bijeen die hij schreef over de doop. We moeten dan denken aan preken van Luther, aan passages uit verhandelingen van Luther, en ook een dooplied. Het zijn de bekendste gedeelten van Luther over de doop, samengebracht in één lezenswaardige bundel. De gedeelten zijn chronologisch geordend, en omspannen de periode tussen 1519 en 1541. Zo vinden we een sermoen uit 1519, het Doopboekje van 1523/1526, de Grote en Kleine Catechismus uit 1529, drie preken uit 1525, 1534 en 1537 en een dooplied uit 1541. Dit zijn niet alle passages in het werk van Luther die over de doop gaan, maar de keuze is representatief. Daarmee hebben we na het lezen van dit boek een duidelijke voorstelling van Luthers ideeën over de doop. Allemaal door de auteur vertaald en van een inleiding en toelichting voorzien. De inleidingen belichten het ontstaan en de context van de vertaalde tekst, de toelichting bevat nadere uitleg van de teksten, maar het gaat er de auteur in de eerste plaats om Luther te laten spreken. We krijgen veel informatie over een aantal belangrijke en invloedrijke geschriften van Luther. Luther merkte op dat veel gedoopten in zijn tijd eigenlijk lichtvaardig met hun doop omgingen. Zij beseften de waarde van hun doop niet ten volle. Daarom heeft Luther zijn hele leven lang ernaar gestreefd om de rijke betekenis van de doop duidelijk te maken. Ook voor Luther persoonlijk was de doop een sacrament om het hele leven over te verwonderen.

Bemoediging
In de zekerheid van de doop ligt een bemoediging ten tijde van aanvechtingen. Zo weten we dat Luther een aanval van de duivel pareerde met de belijdenis baptizatus sum, ‘ik ben gedoopt’. Voor Luther was de betekenis van de doop anders dan in de Rooms- Katholieke Kerk van zijn dagen. Die kerk leerde dat met de bediening van de doop de genade wordt ingestort. De doop is onmisbaar om zalig te worden, omdat de doop het voertuig is van Gods genade. Ongedoopten kunnen volgens deze opvatting dan ook niet behouden worden, en zijn noodzakelijkerwijze verloren. Daarom werd in de Rooms-Katholieke Kerk de doop zo spoedig mogelijk bediend. Volgens Luther daarentegen wast de doop niet alleen de erfzonde af, zoals ook Rome leerde, maar krijgt de doop daarbij het karakter van een belofte. De belofte die de Heere doet, is die van de vergeving van de zonde en de vernieuwing van het leven. In de doop heeft God Zich met de dopeling verbonden om hem te troosten en te bemoedigen. Het hele leven lang blijft de belofte van de doop zijn werking en kracht houden. Vandaar de titel van het boek: Eens gegeven, blijft gegeven. Luthers doopvisie is gebaseerd op de strijd tegen twee fronten. Aan de ene kant was daar de roomskatholieke doopvisie, met de doop als sacrament van de ingestorte genade die de erfzonde opheft. Aan de andere kant waren er talrijke doperse stromingen, die leerden dat de kinderdoop van geen enkele waarde was, en de geloofsdoop voorstonden.

Doperse visie
Zij gingen zelfs ertoe over om hen die als kind reeds gedoopt waren, opnieuw te dopen. De doperse visie hield in dat met de doop de gelovige opgenomen werd in de ‘gemeente zonder vlek of rimpel’, en heilig diende te leven, rechtstreeks geleid door de Heilige Geest. In de rooms-katholieke overtuiging moest de mens door het genieten van de op de doop volgende sacramenten en het doen van goede werken, voldoende genade verzamelen om de hemel binnen te gaan. De mens werd aan het werk gezet om zijn zaligheid te verdienen.

In de doperse visie werd de wedergeboorte en de bekering van de mens zo in het middelpunt gesteld, dat de doop als een initiatie wordt tot de gemeenschap van ware gelovigen, waarbij onbekeerden worden uitgesloten. In beide visies staat uiteindelijk de mens zelf in het middelpunt, en niet de genade en de trouw van God, zoals beloofd in Zijn Woord. Luther wilde het beloftekarakter van de doop onderstrepen. De doop gaat van God uit, en heeft tot doel dat de gelovige zich richt op God. Gods belofte van het heil is zo vast en zeker, dat de gelovige ten tijde van bestrijdingen daaraan vast mag houden. De zekerheid ligt niet in de gelovige, maar in de beloften van God. Aldus Luther. De kinderen van de Heere bespeuren in hun eigen hart zoveel zonden en gebreken, dat er vaak twijfel en aanvechting is, of zij wel deel hebben aan Gods genade in Christus. Maar volgens Luther is het Woord van God zeker en krachtig, en wordt de inhoud van het Woord zo duidelijk onderstreept in het sacrament van de doop. De vastigheid ligt dus bij God en niet bij de mens. Luther verbindt het sacrament van de doop sterk met de verkondiging van het Woord. Zonder onderwijs uit het Woord leren we de betekenis van dit sacrament niet kennen. Doop en onderwijs gaan hand in hand.

Belang kinderdoop
Luther onderstreept het belang van de kinderdoop. In zijn tijd leerden allerlei radicale stromingen binnen het protestantisme dat de doop die men als kind in de Rooms-Katholieke Kerk ontvangen had, niet geldig zou zijn, omdat die bediend is in een valse kerk door een onwaardige bedienaar. Luther heeft daarentegen de kinderdoop sterk verdedigd. Dit boek draagt bij aan de waardering van de doop in het algemeen en de kinderdoop in het bijzonder. Van jongsaf aan heeft de Heere in de doop de zaligheid beloofd aan Zijn kinderen. Dat is een rijke pleitgrond. In onze tijd zien we een herleving van het radicale gedachtegoed uit de tijd van de reformatie. De volwassendoop wordt gepropageerd, soms als antwoord op en vernieuwing van de reeds ontvangen kinderdoop, soms als vervanging van de kinderdoop. De reformatoren, ook Luther, hebben niet gestreefd naar een zuivere en heilige gemeente van alleen wedergeboren christenen. Zij beseften dat de gemeente gemengd is: zowel bekeerden als onbekeerden maken er deel van uit. Wanneer we daarvan doordrongen zijn, is de doop een krachtig getuigenis van Gods opzoekende zondaarsliefde. Luther ziet de doop als een duidelijk kenmerk van alle christenen. In doop wordt de grote verandering afgebeeld, te weten de afsterving van de oude mens en de opstanding van de nieuwe mens. Om hiertoe te komen is geloof en bekering noodzakelijk. De doop beeldt Gods belofte om geloof en bekering te schenken af. Hierdoor is de doop een sacrament, een heilige zaak, een eedzwering van de Heere jegens Zijn kinderen. De gelovigen verstaan hun doop, in die zin dat zij de betekenis persoonlijk kennen. Luthers nadruk op de rechtvaardiging door het geloof alleen vinden we dan ook talloze keren in dit boek verwoord. Eens gegeven, blijft gegeven is een goede kennismaking met de theologie van Luther, want in de leer en de praktijk van de doop komen veel theologische thema’s samen. Het boek van Wim van Beek laat ons kennismaken met een belangrijk onderwerp uit de tijd van de reformatie, dat nog altijd actueel is.


N.a.v. Eens gegeven, blijft gegeven. De doop in de theologie van Maarten Luther, door Wim van Beek. Uitgave van Uitgeverij Kok, Kampen 2008. Paperback. Uitgegeven in samenwerking met Stichting Lutherse Uitgeverij & Boekhandel. ISBN 978 90 435 1552 8; 272 blz.; prijs € 29,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen