Het huwelijk als sacrament

Nicolas Poussin leefde in Rome en vertegenwoordigde in zijn schilderijen het rooms-katholieke standpunt. Hij probeerde te illustreren dat de zeven sacramenten voortkomen uit tradities van de allervroegste periode van het christendom en gebaseerd zijn op teksten en handelingen uit de Bijbel.

Het sacrament
In de protestantse kerken geldt het huwelijk niet als sacrament. Dat is niet omdat de protestantse Kerk geen belang hecht aan het huwelijk, maar omdat zowel Maarten Luther als Johannes Calvijn van mening was dat het huwelijk is gebaseerd op menselijke gewoontes en tradities, die geen sacramentele fundering hebben die door Christus is ingesteld. In de Rooms-Katholieke Kerk ziet – en zag – men dit anders. Al in het tweede hoofdstuk van het bijbelboek Genesis voegt God man en vrouw samen tot één lichaam. Op dat moment was het niet nodig om van deze verbintenis een sacrament te maken, want de zonde was nog niet in de wereld en de mens had dus geen behoefte aan verlossing. Pas na de zondeval en de ‘verwording’ van het huwelijk (polygamie, echtscheiding, vrouwenhandel) werd met Christus’ komst het doel van het huwelijk hersteld. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de eerste regels van Mattheüs 19. Daar zegt Christus tegen de Farizeeën: ‘Hebt u niet gelezen dat de Schepper de mens bij het begin mannelijk en vrouwelijk heeft gemaakt? Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één worden; ze zijn dan niet langer twee, maar één. Wat God heeft verbonden, mag een mens niet scheiden.’ ´Toen vroegen ze Hem: ‘Waarom heeft Mozes dan voorgeschreven haar een scheidingsbrief te geven en haar zo te verstoten?’ Hij antwoordde: ‘Omdat u harteloos en koppig bent, daarom heeft Mozes u toegestaan uw vrouw te verstoten. Maar dat is niet vanaf het begin zo geweest.’

Goddelijke genade
In de rooms-katholieke visie is het huwelijk echter meer dan alleen een band tussen man en vrouw die door God is ingesteld en door Christus bevestigd. Het is ook een sacrament, dat goddelijke genade verleent en de gehuwden kracht en offerbereidheid schenkt. Wanneer heeft Christus dit sacramentele karakter van het huwelijk ingesteld? Het antwoord op deze vraag is niet gemakkelijk te geven, want nergens in de bijbel wordt beschreven hoe of bij welke gelegenheid Christus dat deed. Volgens sommigen was dit toen Christus de Farizeeën toesprak over het huwelijk. Volgens anderen stelde hij het huwelijk in als sacrament toen hij de bruiloft in Kana heiligde met zijn aanwezigheid en daar zijn eerste wonder verrichtte. Volgens weer anderen – zoals Paus Leo de Grote (440 – 461) – deed hij het in de periode tussen zijn wederopstanding en hemelvaart, toen hij ook andere sacramenten instelde. In ieder geval beroept de Rooms-Katholieke Kerk zich hier op ‘de traditie’, net als in andere gevallen die we in de vorige afleveringen hebben gezien. Het feit dat al sinds het begin van het christendom het huwelijk als sacrament is beschouwd, is voor de roomsen een voldoende argument om aan te nemen dat het door Christus Zelf is ingesteld. Zo gebruikt de apostel Paulus al het woord sacrament (‘geheimenis’) in de context van een discussie over het huwelijk in zijn brief aan de Efeziërs (5: 32) en lijken passages uit de geschriften van kerkvaders als Augustinus, Ambrosius en Tertullianus erop te wijzen dat al in de vierde eeuw het huwelijk als een sacrament werd beschouwd.

Poussins schilderij
In de vorige afleveringen hebben we gezien dat Poussin probeerde bijbelse gebeurtenissen uit te beelden, die illustreren dat Christus zelf de sacramenten heeft ingesteld. Voor het sacrament van het huwelijk was een dergelijke gebeurtenis echter moeilijk te vinden. Waarom Poussin niet de bruiloft in Kana heeft uitgebeeld, is niet helemaal duidelijk. Volgens de besluiten van het Concilie van Trente (1545 – 1564) was het namelijk de wonderbaarlijke verandering van water in wijn tijdens deze bruiloft die aan het huwelijk het karakter van een sacrament verleent. Poussin heeft daarentegen een niet-bijbelse gebeurtenis geïllustreerd: het huwelijk van Jozef en Maria. Weliswaar valt uit de bijbeltekst op te maken dat zij op enig moment met elkaar zijn getrouwd, maar hoe en wanneer staat nergens beschreven. Een nog groter probleem voor deze gebeurtenis is, dat het plaatsvond vóórdat Christus was geboren. Hoe kan het dan gelden als instelling van het sacrament? Misschien heeft Poussin het huwelijk van Jozef en Maria gekozen, omdat het gold als voorbeeld van een kuise en zuivere echtverbintenis, die door God is gewild als een soort herhaling van de verbintenis van Adam en Eva. In het midden van Poussins schilderij schuift een priester een ring aan de hand van Maria.*) De priester is niet gekleed in katholieke priesterkleding, wat aangeeft dat de gebeurtenis plaatsvindt vóór de stichting van de Kerk.

Kuisheid
De stok met bloemen in Jozefs hand is een echo van het verhaal van de bloeiende staf van Aäron (Numeri 17: 16 – 23) en duidt aan dat Jozef, net als Aäron, een uitverkoren persoon is. Dat de bloemen lelies zijn, verwijst naar zijn kuisheid. Achter Maria is een aantal vrouwen weergegeven, die niet individuele personen uitbeelden, maar de diverse stadia van het leven van een vrouw symboliseren. Helemaal links staan een paar meisjes die nog ongehuwd zijn. Pal naast de zuil op de voorgrond staat een vrouw met een naakt jongetje dat om eten vraagt. Zij staat symbool voor de vrouw, die al getrouwd is en kinderen heeft. Achter Maria staat haar moeder, die volgens de traditie Anna heette. Zij verbeeldt de toekomstige grootmoeder.

In dit schilderij lijkt Poussin niet zozeer te hebben weergegeven dat het huwelijk door Christus als sacrament is ingesteld. Veeleer heeft hij tot uitdrukking willen brengen dat het huwelijk een heilige instelling is, die trouw en zuiverheid vereist, en die is gericht op voortplanting en de instandhouding van het leven. Misschien heeft hij wel juist voor de niet-bijbelse gebeurtenis van het huwelijk van Maria en Jozef gekozen, omdat hij aan de hand daarvan de idealen en het wezen van het huwelijk beter tot uitdrukking kon brengen.



*) Het feit dat Maria en Jozef niet elkaar de rechterhand geven, zoals de gewoonte was bij een huwelijk, roept de vraag op of het hier misschien niet gaat om hun verloving in plaats van hun huwelijk. Volgens Lucas 1: 27 waren Maria en Jozef immers in ondertrouw toen de engel aan Maria verscheen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen