Geboekstaafd

Frankrijk en de hugenoten, Drie eeuwen onderdrukking en verzet, door Pierre van Enk. Uitgave van Boekencentrum, Zoetermeer, 2009. Gebonden. ISBN 978 90 2392 345 9. 629 Blz.; prijs: € 27,50.
Pierre van Enk was van 1957 tot 1977 journalist bij Trouw en van 1978 tot 1999 ambtenaar in Brussel. Daarna heeft hij zich verdiept in de geschiedenis van het Franse protestantisme. Hij beschrijft dat de strijd tussen de hugenoten en hun katholieke tegenstanders in Frankrijk vaak ingewikkelder van aard was dan vaak wordt beweerd.
In de Nederlandse geschiedschrijving komt de strijd er bekaaid van af. Over bepaalde episoden zijn geschriften gepubliceerd, zoals de Bartholomeüsnacht in 1572, waarin in Parijs een massaslachting werd aangericht onder protestanten. Men zoekt echter tevergeefs naar een geschrift dat het geheel overziet. Pierre van Enk vertelt het complete verhaal van de tragische gebeurtenissen die het land in de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw hebben verscheurd. Acht godsdienstoorlogen zetten Frankrijk in vuur en vlam.
Na decennia van verwoesting en geweld bracht het edict van Nantes (1598) een korte adempauze, maar onder Lodewijk XIV (de Zonnekoning) volgde weer een meedogenloze vervolging, vooral na 1685.
Uiteindelijk vluchtten de hugenoten massaal naar landen als Nederland, Groot-Brittannië, Duitsland, Zwitserland, Denemarken, Amerika en Zuid- Afrika. Gedreven door de begeerte om de gevolgen van Lodewijk XIV zo negatief mogelijk te schilderen, heeft de protestantse geschiedschrijving de getallen aanvankelijk zwaar overdreven. Men sprak van vijfhonderdduizend vluchtelingen. Tegenwoordige historici houden het op een getal tussen honderdzeventigduizend en tweehonderdduizend.
Vaak zijn de hugenoten geschilderd als slachtoffers van onrecht. Episodes waarin zij zelf een aandeel hebben geleverd in geweld en agressie, zijn onderbelicht gebleven. Gaspard de Coligny, geloofsheld en voorman van de hugenoten, wordt door Van Enk ook een massamoordenaar genoemd. Uit pure wraakzucht heeft hij in oktober 1569 in een kasteel 270 ongewapende boeren uit de Dordogne laten ombrengen.
Het boek bevat veel materiaal. Er zijn 14 hoofdstukken, gevolgd door een slothoofdstuk met verschillende conclusies. We treffen aan het einde van het boek enkele bijlagen aan. Er is een uitgebreide weergave van de geraadpleegde literatuur, waaruit blijkt dat Van Enk veel gebruik maakte van het werk van Franse geleerden. Het aantal voetnoten is helaas beperkt. Waarschijnlijk omdat de schrijver verlangt dat zijn boek door zoveel mogelijk mensen gelezen wordt.

Ds. J.H. Lammers, Ridderkerk

Is God terug? door dr. A. van de Beek. Uitgave van Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 2010. Paperback. ISBN 978 90 2114 266 1. 120 Blz.; prijs € 11,50
Je mag weer over God, religie en spiritualiteit spreken en je zou kunnen zeggen: God is terug. Dr. A. van de Beek zet achter deze bewering echter een vraagteken. ‘Als het om de herleving van omgang met de levende God gaat dan merk ik er niet zo veel van’ (12). Van de hand van de inmiddels emeritus-VU-professor verscheen een klein boekje.
Zoals we van hem gewend zijn, is het sprankelend, boeiend en oproeiend tegen de heersende opinie van gemak en vanzelfsprekendheid zonder tegendraads te willen zijn. In Is God terug? fulmineert hij tegen God als vriend, als louter inspiratiebron, over het al te menselijk spreken over God, geloof als zingeving en anders niets. In de kerk wordt teveel versimpeld.
Veelzeggend is de uitspraak: ‘over vergeving hoor je meer dan over zonde’ (75). Daarentegen voert Van de Beek een hartstochtelijk pleidooi voor reformatie (20): terug naar de vroegkerkelijke orthodoxie (70), bezinning op wat het christelijk leven in concreto inhoudt (80). En dit vanuit de grondhouding dat we niet van onszelf zijn, maar van Christus (83).
Predikanten moeten weer leren leiding te geven, de tucht moet weer worden toegepast en christenen moeten inzet, studie en betrokkenheid op de kerk tonen. De kerk moet meer schaapachtig worden.
Aan de vraag hoe de kerk dit weer kan bereiken, wordt weinig aandacht besteed. Ik hoop van harte dat Van de Beek naast zijn terechte kritiek op de kerk ook daar zijn licht uitgebreider over wil laten schijnen in een volgende publicatie.
Voor twee dingen ben ik bang na het lezen van dit pamflet: ‘links’ laat het rechts liggen met de gedachte het oude, achterhaalde rechtzinnige liedje wel te kennen; ‘rechts’ knikt instemmend en laat het boekje links liggen op de punten waar het voor haar kritisch wordt. Want ook dat liedje hebben ze meer gehoord…
Is het zurigheid die van de bladzijden afdruipt? Zeer zeker niet! Al is het maar vanwege het uitgangspunt waarmee het boekje eindigt: Hij is al gekomen, betalend met Zijn leven.

A. Alderliesten, Culemborg

Spreken over God. Een pastorale handreiking, doorde Generale Synode van de Protestantse Kerk in Nederland. Uitgave van Boekencentrum- Zoetermeer, 2011. Paperback. ISBN 978 90 2392 553 8. 54 Blz.; Prijs € 4,90.
Wie is God, of waar kom ik Hem tegen. Dat zijn geen vragen (meer) van de mensen ‘rond de kerk’, maar ook binnen de kerken. Tegenover een ‘God die niet bestaat’ wil de synode in deze handreiking stil staan bij het spreken over God.
Ik ga de publicatie niet bespreken, dat is voldoende in de kerkelijke bladen gedaan. Met alle ‘voors-en-tegens’. Van ‘niet duidelijk genoeg’ tot ‘té orthodox’. Ik weet van een groep studenten die het rapport hebben besproken. Ik zou dat van harte andere studenten willen aanraden. Spreek aan de hand van deze handreiking maar eens over: Hoe spreek ik over God (Bijbel, beelden, denkbeelden), over ervaren van God en het ‘niet ervaren’.
Lees er vooral ook iets van Klaas Hendrikse bij. Ik denk dat de PKN’ers dankbaar mogen zijn zo’n handreiking te kunnen (mogen) gebruiken voor gesprekken. Als eerste aanzet.
Want een nadere uiteenzetting betreft de publicatie Protestantse bronnen over God, (red. dr. J.M. van ’t Kruis, Boekencentrum-Zoetermeer, 2011. Paperback. ISBN 978 90 2392 554 5. 84 Blz.; € 11,90).
Hoe wordt in het Oude Testament over God gesproken, en in het Nieuwe Testament, hoe vanuit de gereformeerde traditie, en vanuit de Lutherse traditie. Afgesloten wordt met een korte beschouwing over ‘Het (systematisch) spreken over God gedurende de laatste eeuw’.

F. van Vliet jr., Rotterdam

Tribute to John Calvin: A Celebration of His Quincentenar, onder redactie van David W. Hall. Uitgave van Presbyterian & Reformed Publishing Co., Philipsburg, New Jersey (USA), 2010. Gebonden. ISBN 978 15 9638 096 7; 568 Blz.; prijs $35,99.
Rond het vijfhonderdste geboortejaar van Calvijn is op tal van wijzen aandacht aan de grote hervormer geschonken. Calvijn was een zeer veelzijdige persoonlijkheid, zodat het niet moeilijk valt steeds weer nieuwe facetten uit zijn denken naar voren te brengen of wat reeds bekend was, toch nog weer op iets andere wijze te presenteren. Niet alles van wat in het kader van herdenking van het geboortejaar van Calvijn verscheen is van dezelfde kwaliteit.
Een bundel die er duidelijk wat betreft niveau uitspringt, is Tribute to John Calvin: A Celebration of His Quincentenary. Drieëntwintig gerenommeerde kenners van Calvijn hebben aan deze bundel meegewerkt. Ik licht er een aantal zaken uit. In de bijdrage van George W. Knight III over Calvijns nieuwtestamentische commentaren komt naar voren dat de hervormer het evangelie naar Johannes en de brief aan de Romeinen als sleutel zag tot het verstaan van de gehele Schrift.
James Edwards McGoldrick laat zien hoe zeer Calvijn en Luther met elkaar overeenstemden in hun boodschap van de rechtvaardiging door het geloof en de daarmee verbonden tweeslag van wet en evangelie. Weliswaar heeft Calvijn breder dan Luther over de wet als regel van dankbaarheid gesproken. Echter, in zijn visie op de wet als kenbron van zonden en tuchtmeester tot Christus laat Calvijn geen ander geluid horen dan Luther.
In zijn verkiezingsleer vertolkt Calvijn dezelfde noties die wij bij Luther horen in het kader van de gebondenheid van de wil. Melanchton heeft hier Luther niet gevolgd en de latere luthersen zijn in diens spoor en niet in dat van Luther gegaan.
Terry L. Johnson belicht de betekenis van Calvijn voor de liturgie. De liturgische antwoorden door de gemeente in de misviering werden bij Calvijn vervangen door de gemeentezang. Deze is nadrukkelijk geen zaak van een koor maar van de gehele gemeente.
Calvijn wenste alleen berijmde Schriftgedeelten in de erediensten te laten zingen. Dan denken we uiteraard allereerst aan de Psalmen. Ook het Onze Vader en de Tien Geboden werden berijmd. Het enige lied dat niet op een Schriftpassage terugging en door Calvijn een plaats werd gegeven in de liturgie was de berijming van het Apostolicum.
In Nederland is niet in de laatste plaats onder invloed van Van Ruler het woord ‘theocratie’ gebruikt om Calvijns visie op de taak van de overheid te typeren. David W. Hall laat zien dat dit niet juist is. Theocratie betekent dat aan de kerk een (beslissende) taak wordt toegekend op het terrein van het regeren van de samenleving.
Echter, Calvijn heeft heel nadrukkelijk de taken van kerk en staat onderscheiden en beklemtoont dat de taak van de kerk geestelijk is. Weliswaar is voor Calvijn de gedachte van een neutrale overheid ondenkbaar, maar dat rechtvaardigt nog niet om in dat kader het woord ‘theocratie’ te gebruiken.

Dr. P. de Vries, Boven-Hardinxveld

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen