Islamitische bijdrage aan onze cultuur?

Een aantal christelijke en islamitische auteurs boog zich over een antwoord. Het resulteerde in het boekje Islam in Nederland - theologische bijdragen in tijden van secularisering.1 Het uitgangspunt van het boekje is dat de Europese cultuur baat heeft bij de inbreng vanuit de islamitische traditie (20). Waarop deze uitgangspositie stoelt, wordt er niet bij verteld.
Erik Borgman, hoogleraar Theologie van de religie, in het bijzonder het christendom' te Tilburg opent met een theologische analyse van de secularisering. Hij schetst vooral de ruimte die nodig is om de islam in het politieke en publieke debat een plaats te geven. Die ruimte ligt vooral in het democratisch bestel waarin de moslimgemeenschap een politiek woordje mee kan spreken.
Verder moeten seculieren meer oog krijgen voor de belangen van religie. De Rooms-Katholieke Kerk, zo vervolgt Borgman, moet er het uitgangspunt in nemen dat 'niet alleen de waarheid rechten heeft'. Met een beroep op het Tweede Vaticaans Concilie: ook dwalingen mogen worden genoemd. De islam kan zelfs het best worden benaderd als dialoogpartner in het zoeken naar waarheid (52).
De vraag öf de islam een bijdrage kan leveren en zo ja, welke, is hiermee echter nog niet aan de orde gekomen. Hoe luidt het antwoord vanuit islamitische hoek?

Interne huishouding
Het is te vroeg om vast te stellen dat een islamitische bijdrage geleverd kan worden aan de Nederlandse cultuur, stelt Mohamed Ajouaou, de in 2011 verkozen 'beste moslimtheoloog 2001-2011' (121). Eerst moet de interne huishouding op orde worden gebracht (122). Dit met inachtneming van een brede context, waaronder dus de Nederlandse cultuur. Daarbij is het van groot belang dat de rol van de imam duidelijk wordt.
De imam moet de islamitische gemeenschap leiden. Dat houdt vooral het leiden van de salat (de gebeden) in. Ook heeft hij een vormende en opvoedkundige, maar a-politieke taak. Door het begrip umma (gemeenschap) breed op te vatten als de samenleving en niet alleen de moslimgemeenschap, wordt de imam ook verantwoordelijk voor de samenleving.
De moslimgeestelijke hoeft niet zozeer loyaal te zijn, als wel loyaliteit te tonen. Dat betekent bijvoorbeeld wel samenwerken met wereldlijke gezagsdragers, maar hen ook van constructieve kritiek voorzien.
Overigens, zo besluit Ajouaou het hoofdstuk, staat het niet ter discussie of de islam een plek heeft of past binnen de Nederlandse samenleving. "Het gaat om die plek de vorm te geven die hij verdient zoals elke andere religie of levensbeschouwing die bij Nederland hoort, niet meer en niet minder" (147).
De situatie is dus vooralsnog andersom: de Nederlandse cultuur levert een bijdrage aan de ontwikkeling van de islam die zonder discussie een plek in de Nederlandse samenleving verdient, maar waarvan nog steeds niet duidelijk is of en hoe deze tot stand kan komen.

Rol voor moskee
Mogelijke concrete bijdragen die door andere auteurs worden genoemd zijn: een belangrijkere rol voor de moskee binnen de Nederlandse samenleving als ontmoetingsplaats, het aanwenden van de zakat (aalmoezen) voor Nederlandse projecten in plaats van armenzorg in landen van herkomst.
Verder wordt met regelmaat de bal bij 'de Nederlandse samenleving' neergelegd die eerst ruimte moet gunnen aan moslims om hun betrokkenheid op de cultuur te kunnen tonen, te bewijzen. Ten aanzien van de interne huishouding worden de volgende condities gesteld waaraan moet worden voldaan om te kunnen komen tot een bijdrage.
1. Uit de vele interpretatiemethodieken moet meer worden gekozen voor de hermeneutische interpretatie van de Koran, stelt Abdelilah Ljamai. Geen interpretatie naar de letter, maar naar de geest. De historische ontstaanscontext wordt meegewogen, maar de tekst moet vooral binnen de nieuwe, westerse context worden geïnterpreteerd (110). De rol van de imam en andere geleerden wordt bij deze conditie onderstreept, omdat verondersteld is dat de massa niet in staat is de Koran te interpreteren (114).
2. Veel moslims worstelen niet alleen met de interpretatie van de heilige islamitische teksten, maar ook met de toepassing op onder meer het ethische vlak van de meest elementaire islamitische concepten zoals goed en kwaad, recht en onrecht (181).

Culturele verschillen
Binnen de islam bestaan nog steeds culturele verschillen. Dat bewijst, aldus Sajidah Abdus Satter, dat meerdere visies naast elkaar kunnen bestaan (191). Als bewijslast draagt zij de situatie in delen van Afrika, India en Java aan. Boeiend is de korte beschrijving van de islamisering van door de islam veroverde gebieden.
"Het instellen van de jizya, de speciale belasting die werd opgelegd aan niet moslims, omdat zij volgens de islamitische wet niet dienstplichtig waren, werkte beschermend naar die groeperingen, zodat in veel gevallen de plaatselijke pre-islamitische religies met rust werden gelaten. Als gevolg daarvan is de bevolking van de meeste moslimlanden gemengd gebleven."
Als voorbeelden noemt Satter: kopten in Egypte, joden en christenen in het Moorse Spanje en hindoes in Noord-India. Inderdaad: Egypte, op de Open Doorsranglijst van vervolgde christenen op de 15e plaats. Niet in het minst doordat sinds het begin van de Arabische Lente zeker 100.000 christenen het land hebben moeten verlaten, vanwege intimidatie en aanvallen op christenen door moslimfundamentalisten. Hoezo bescherming van niet-moslims?
En is dit alleen iets van recente tijden? Een staaltje 'bescherming' uit de 13e eeuw:
In de dagen van Sultan al-Malik as-Salih Nadschm al-Din Aiyub (1240-1249) ging een moslim naar de markt van Caïro. Hij droeg een schuldbrief met het bedrag zelf dat hij een soldaat schuldig was.
Het document was opgesteld, maar de handtekeningen van getuigen ontbraken nog. De man ontmoette twee christenen. Ze droegen brede gordels en gewaden met wijde mouwen, net zoals deze werden gedragen door moslims van de hogere klasse. De moslim zag hen aan voor notabelen en gaf hun het document om te ondertekenen.
Hun optreden was voor de moslim echter een bespotting. Dit werd gemeld aan de Sultan al-Malik as-Salih. Hij beval de christenen af te ranselen en hen te dwingen de gordel en andere herkenningstekens van niet-moslims te dragen en hen te vernederen door hen een lagere rang toe te wijzen, omdat zij Allah vernederd hadden.

Sociale ethiek
Sajidah Abdus Satter, secretaris van de Nederlandse moslimraad, heeft echter meer te vertellen. Haar concrete idee bij de maatschappelijke waarde van een godsdienst is dat deze vooral ligt op het terrein van de sociale ethiek en het uitdragen van ethische principes. "In het geval van de islam is de kern van de boodschap zonder twijfel het concept van de ene God, in Wie alle mensen met elkaar verbonden zijn" (196).
Moslims streven barmhartigheid en gerechtigheid na. De islam is van oorsprong sprankelend, vitaal en flexibel en speelt in op de menselijke behoeften en mogelijkheden. "Onzelfzuchtigheid en consideratie met anderen sluiten aan bij de christelijke waarden en ook onkerkelijken waarderen die" (213).

Drijfveren
Dit laatste is zeker wel aanleiding om niet per definitie een antithetische houding in te nemen ten opzichte van de islam. Toch is de grote vraag die blijft hangen: hoe is het mogelijk dat een religie met een geschiedenis van zo'n veertien eeuwen waarin forse expansie heeft plaatsgevonden zo'n onduidelijke en verdeelde visie en houding aanneemt ten aanzien van cultuurparticipatie?
Met welke drijfveren en via welke kanalen heeft de grootschalige verbreiding van de islam dan plaatsgevonden? Heeft de islam wel werkelijk potentie om constructief deel te nemen aan de Nederlandse cultuur? Europa krimpt op het wereldtoneel. Zowel economisch, politiek, demografisch als qua betekenis.
Krimpt de islam mee en zal de islamisering niet verder ontwikkelen, omdat de moslims hun huishoudboekje maar niet op orde krijgen? Of zijn de ontwikkelingen in Egypte door de eeuwen heen een teken aan de wand? De visie van de moslims die een bijdrage aan Islam in Nederland hebben geleverd overtuigt niet.
Heeft oud-minister Vogelaar de islam goed ingeschat, overgewaardeerd of ondergewaardeerd? De toekomst zal het leren. Een toekomst waarvan we nu in ieder geval wel zeker weten dat wie op de hoge God, de Vader van onze Here Jezus Christus, vertrouwt, zeker niet op zand bouwt!

1 Mohamed Ajouaou, Erik Borgman, Pim Valkenburg (red.), Islam in Nederland - theologische bijdragen in tijden van secularisering, Amsterdam 2011

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen