Heilige taal of heilig Boek?

Het stond er zo achteloos in een ingezonden stuk in een dagblad: verander niets aan de heilige taal van de Statenvertaling. Een bezorgde reactie op de Jongerenbijbel in de Herziene Statenvertaling (HSV). De vraag is: is de taal heilig of het Boek?
In de Rooms-Katholieke Kerk is een gelijkwaardige discussie gevoerd rond het gebruik van het Latijn in de mis en het vasthouden aan de Vulgaat, de Latijnse vertaling van de Bijbel uit de Middeleeuwen.
Tijdens het Concilie van Trente (1545–1563), het scherpe afwijzende antwoord op de Reformatie, ontstonden ingrijpende meningsverschillen over de Bijbel in de volkstaal. De bisschoppen en theologen, de meeste van hen humanistisch getraind, voelden aan dat de Vulgaat, destijds de gezaghebbende en enige door de roomse kerk goedgekeurde vertaling, revisie behoefde. Er stonden immers vele onzorgvuldigheden in. Maar wat was de alternatieve tekst en door wie zou die tot stand moeten komen?
Uiteindelijk kwam men tot het besluit dat anoniem gedrukte Bijbels verboden waren en dat slechts één door de kerk goedgekeurde Bijbelvertaling, de Vulgaat, betrouwbaar werd geacht voor gebruik in prediking en onderwijs. De rest, ook protestantse edities, zouden zwijgend gedoogd worden. De Vulgaat mocht echter niet opnieuw gedrukt worden totdat het grondig gecorrigeerd (emendatissime) zou worden, wat (pas) gebeurde in 1592.
Trente sprak uit dat het toelaten van “de heilige Bijbel in de volkstaal over en zonder onderscheid” meer schade als nut doet tegen de “lichtzinnigheid” van de mensen. Naast de Latijnse Vulgaat waren er perikopen en bloemlezingen uit de Bijbel in omloop. Hoewel het officieel niet verboden was, bleef de Rooms-Katholieke Kerk echter huiverig om leken de Bijbel te laten lezen.
Pas in 1548 verscheen een Nederlandse vertaling van de Vulgaat. Een Leuvense hoogleraar wees in 1530 nog het lezen van de Bijbel door het volk van de hand: de gewone gelovigen moesten tevreden zijn met de catechese en exempelen uit het leven van Christus en de heiligen.
De discussie over de Bijbel herhaalde zich in die over de vertaling van de mis in de volkstaal. Eeuwenlang werd die in het Latijn opgevoerd, totdat het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) de mogelijkheid opende om deze in de volkstaal te brengen. Paus Paulus VI sprak zich in 1969 ten gunste uit van de volkstaal in de mis in plaats van het Latijn.
“Voor iemand die de schoonheid, de kracht en de uitdrukkingsvolle sacraliteit van het Latijn kent, betekent de vervanging ervan door de volkstaal zeker een offer: we verliezen de taal van de voorbije christelijke eeuwen.”
Maar, zo vroeg hij: “Is het begrijpen van de gebeden niet belangrijker dan de oude zijden kleding waarin zij gehuld zijn? Heeft de deelname van het volk geen grotere waarde, dit moderne volk dat gewend is aan duidelijke en begrijpelijke woorden, zoals men die uit de gesprekken van alledag kent?”
Het zijn dezelfde discussies die nu rond de Herziene Statenvertaling spelen. De ene groep handhaaft de ‘deftige’ en vertrouwde taal waarin hij opgegroeid is en waarin hij zijn geloof heeft leren verwoorden. De andere groep, meest jongeren maar evengoed ouderen, voelen zich steeds meer vervreemd van de zeventiende-eeuwse taal. De vraag luidt: Moeten we de ‘heiligheid’ van een 17-de-eeuwse taal opgeven ten gunste van begrijpelijkheid van een nieuwe vertaling?
Ook in rooms-katholieke kringen was er in de jaren zestig van de vorige eeuw verzet tegen de invoering van de volkstaal in de mis. Niet alleen uit conservatieve hoek, maar vooral ook van de kant van verlichte groepen intellectuelen en humanisten! Zij waren beducht voor de teloorgang van het culturele erfgoed dat met verdwijning van het Latijn gepaard zou gaan.
Toch spelen hier oneigenlijke argumenten een rol. Is het nu om de vorm te doen of om de inhoud? We moeten vasthouden aan het feit dat het Boek der boeken wel heilig is, maar niet de vertaling. Integendeel, juist Gods Woord moet steeds opnieuw overgebracht worden in de taal van de tijd, zodat de boodschap werkelijk ingang vindt.
Dat recht gedaan moet worden aan het heilig karakter van de Schrift, is vanzelfsprekend. Daarom zal ook naar elke vertaling kritisch gekeken moeten worden. Maar doel is dat de boodschap van de Bijbel werkelijk mensen bereikt. En dat onnodige belemmeringen daarom weggenomen moeten worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen