DE CATECHISMUSPREKEN VAN HERMANNUS FERRÉ

Terecht staat daar de naam van Brinkman naast die van Ferré. De preken zijn van Ferré, maar wie de eerste druk onder ogen krijgt, komt onder de indruk van het werk dat Brinkman heeft verricht om de preken toegankelijk en leesbaar te maken.

Brinkman kon dat vanwege de geestelijke verbondenheid met zijn vriend en ambtsbroeder. Hij heft zich de moeite ook willen getroosten omdat de weduwe van zijn vriend daar zo sterk op had aangedrongen.

Het boek

Wanneer we eerst aandacht geven aan de indeling van het boek, valt het op dat de stof is verdeeld over 54 hoofdstukken. Dat is het aantal preken dat Ferré in Dreischor heeft gehouden bij de behandeling van de Catechismus. De Heidelberger telt 52 zondagen, onderverdeeld in 129 vragen en antwoorden.

Het ligt voor de hand dat Ferré meer dan eens het hele leerboek heeft behandeld. Mogelijk hebben we hier dus de neerslag van zijn laatste rondgang, die getuigt van gerijpte kennis. Ferré heeft tijdens die behandeling de zondagen 19 en 21 beide in twee preken behandeld. Zo komen we op een totaal van 54 preken.

De preken zelf zijn alle volgens hetzelfde schema opgezet. Eerst lezen we (het gedeelte van) de zondag die aan de beurt van behandeling is. Daarna volgt een Woord uit de Heilige Schrift, dat volgens de schrijver centraal staat in de betreffende zondagsafdeling. Daarna komt dan de preek, die steeds volgens eenzelfde schema is opgezet.

De preken

De preken beginnen met een Voorafspraak, waarin kort aan de orde komt wat de inhoud is van de betreffende zondag. Zo laat de voorafspraak bij Zondag 1 de nadruk vallen op het feit dat de enige troost bestaat in het hoogste goed, namelijk dat een mens in leven en in sterven het eigendom mag zijn van Jezus Christus.

Het tweede onderdeel van de preek wordt gevormd door de Inleiding, waarvoor Ferré meestal een Bijbelgedeelte gebruikt, dat hij kort toepast op de betreffende zondag. Kennelijk doet hij dat om toch vooral duidelijk te maken dat het onderwijs van de Catechismus door en door Schriftuurlijk is. Die inleiding loopt uit op de punten die hij in de preek zal behandelen. Naar zijn gewoonte, zoals Ferré dat zelf zegt, heeft hij steeds twee punten.

De Verklaring omvat, zoals te verwachten is, het grootste deel van de preek. Heel nauwkeurig loopt hij de tekst van de betreffende zondag na. De wijze waarop hij daarbij de Schrift betrekt, laat zien dat hij veel studie maakte van zijn preken. Daarbij betoont hij zich naar het Woord van Mattheus 13: 52, waarmee hij bevestigd werd tot dienaar des Woords, een Schriftgeleerde, die uit de schat van het Woord nieuwe en oude dingen tevoorschijn weet te brengen. Voor wie luisteren kon en wilde, viel er bij deze herder en leraar veel te leren.

Tenslotte volgt dan de Toepassing, die voor zover ik kon nagaan, niet wordt voorafgegaan door de zogenaamde tussenzang. Gebeurde dat in oudere preken om mensen wakker te maken voor wat men vaak het belangrijkste deel van de preek vond, bij ds. Ferré kon ik daar niets van ontdekken.

Wel begint de toepassing vaak met een aansporing om met het gehoorde tot zichzelf in te keren en zichzelf ernstig en nauw te onderzoeken. Duidelijk wordt dan al spoedig dat deze dominee uit het Groninger land bepaald geen florissant beeld heeft gehad van het grootste deel van zijn Zeeuwse gemeente. Soms blijkt dat uit een opsomming van openbare zonden, die overigens niet typerend lijken te zijn geweest voor de leden van de Dreischorse gemeente.

Openbare zonden

Uit gegevens van andere gemeenten op het eiland, die mij onder ogen kwamen via oude notulenboeken die ik mocht inzien, blijkt dat bepaalde zonden in die tijd wijd verbreid waren. Menige Schouwse en Duivelandse kerkenraad heeft voortdurend moeten handelen met leden, die zich schuldig maakten aan openbare en tuchtwaardige zonden als drankmisbruik, overspel, kermisbezoek en onderlinge ruzies.

Dreischor vormde daarin geen uitzondering. Telkens klinkt de klacht van de dominee, die het goede zoekt voor zijn gemeenteleden, dat de meesten niet weten van de enige troost en dat zij zelfs niet zoeken naar het heil dat nooit vergaat. In valse rust vervolgt men zijn weg naar de eeuwige rampzaligheid, als was er geen hel als straf en geen hemel als beloning. Ernstig en indringend moeten de waarschuwingen keer op keer hebben geklonken vanaf de kansel van de oude Sint Adriaanskerk die nog altijd zijn sierlijke plaats inneemt in de Ring van Dreischor.

Bij het lezen van de preken kunnen we slechts constateren dat deze herder zich heeft vrijgemaakt van het bloed van zijn schapen. Naast de ernstige en indringende waarschuwingen van de herder ontbrak de lokroep van de vriend van de hemelse Bruidegom niet.

Ferré kende die Bruidegom en verlangde ernaar zijn hoorders tot Jezus te leiden. Hij kende zijn gemeente, zoals blijkt uit de onderscheiden benadering van zijn ‘toehoorders’. Ferré was een kenner van de Schriften en van de Confessie. In dat opzicht is zijn prediking te typeren als schriftuurlijk-confessioneel. Maar hij kende ook de mens. Dat blijkt wanneer we zien hoe hij geestelijke leiding geeft, die concreet op de mensen van zijn gemeente gericht is.

Enkele voorbeelden

Na wat ik tot hier toe over Ferré en zijn boek heb geschreven, wil ik via een paar citaten uit zijn boek de man zelf aan het woord laten. Hopelijk krijgt de lezer daardoor nog wat meer een beeld van deze dienaar des Woords en de boodschap die hij bracht.

Misschien dat de lezer daardoor ook wat beter begrijpt waarom deze preken ook in de eenentwintigste eeuw nog gelezen worden in gemeenten die vaak en lang vacant zijn. Ferré heeft ook vandaag nog wat te zeggen en spreekt als een gezonden knecht van de Heere lang nadat hij gestorven is. De voorbeelden die ik citeer zijn willekeurig gekozen. Het is een greep hier en daar uit wat mij bij lezing trof.

Zo las ik in de toepassing van Zondag 7, één van de kernzondagen van het leerboek, nadat Ferré gesproken heeft over het ware geloof, het volgende: “Weet gij wat het is om als iemand die midden in de dood ligt, de toevlucht te nemen tot de Heere Jezus? Weet ge van dierbaarheden en schoonheden in de Heiland die u tot Hem uitlokten? Weet ge wat het is voor iemand die zichzelf niet meer redden kan, de Heere Jezus aan te nemen als de enige oorzaak van volle zaligheid met een innige zucht om door Hem van zondeschuld en zondemacht verlost te worden?”

“Maar”, zo gaat Ferré dan verder: “terwijl alle ware gelovigen hierop ja en amen zullen zeggen, vrees ik dat dit geloof bij de meesten zeer verre te zoeken zal zijn. Ik bedoel hen die zo zorgeloos en gerust leven, alsof de zaligheid hen niet ontgaan kon, daar de Bijbel ons nochtans zo duidelijk zegt, dat zeer velen ten verderve gaan, en dat men strijden moet om in te gaan. Zij hebben somtijds een vluchtige zucht naar Christus en daarin zal dan hun hongeren en dorsten naar de gerechtigheid bestaan. Intussen maken zij volstrekt geen werk om in het geloof of geloofsleven versterkt te worden.”

Ook de Grote Kerk moest, voor er diensten konden worden gehouden, gezuiverd worden van de ‘paapse afgoderij’.

“Doch ik vrees, dat duizenden met zo'n zwak gewaand geloof, want in werkelijkheid is dat geen levend zwak geloof maar een sterk dood geloof, naar het verderf gaan,” aldus Ferré.

De begeerte die er achter dergelijke ontdekkende woorden zit, is om mensen er toe te dringen Christus te omhelzen. Dat merken we op wanneer we keer op keer lezen hoe Ferré spreekt over het geluk van de begenadigden die mogen delen in de zaligheid.

Geluk van begenadigden

Zo lezen wij in de toepassing van de preek over Zondag 19, vraag en antwoord 52 over hen die Christus, de hemelse Rechter tot Zich zal nemen in de hemelse blijdschap en heerlijkheid. Ferré zegt: “Hebt ge voor die verwachting geen grond en steun? Hebt gij uzelf niet leren oordelen en veroordelen in de vierschaar van uw geweten? Welnu, dezulken zullen niet veroordeeld worden. Komt gij als zulke veroordeelden niet gedurig uw Rechter om genade te smeken en om op kosten van vrije genade met God verzoend te worden? Welnu, die zo komen zullen niet uitgeworpen worden.”

“Hebt gij geen liefde voor Jezus, geen uitgaand liefdehart voor die Rechter? Dat durft gij immers niet ontkennen. Welnu, dan heeft Hij ook u lief. Wat vreest gij dan? Of denkt gij dat Hij Zijn lieve vrienden verdoemen zou? Waarom niet meer blijdschap tegen de dag van uw verlossing? O, zag gij het recht in, het is alles van het ongeloof en is er wel erger zonde? Zeker nee! Niet één zonde in de gehele wereld, als het ongeloof alleen, kan ons verdoemen.”

Bij de behandeling van de zondagen over de wet treft het keer op keer hoe actueel die preken ook voor vandaag nog zijn. Ferré stond met beide benen in de wereld van zijn tijd èn ook in de wereld van vandaag en wist wat er in die wereld te koop was. Ten diepste is er niet zoveel veranderd. Gods wet bedoelt nog altijd een lamp te zijn voor onze voet en een licht op ons pad.

Tenslotte wil ik u als lezer het slot van de laatste preek niet onthouden: “Eindelijk, troost het u, dat God u niet zal laten verzocht worden boven vermogen. Hij zal in het uur van verzoeking getrouwelijk bij u zijn. Hij zal u eindelijk verlossen tot volkomen overwinning. Moet gij nu nog klagen: Ach ik ellendig mens! Wie zal mij verlossen? Gij zult haast daarbij voegen: Ik dank God, door Jezus Christus! Daar kunt gij staat op maken, want Zijns is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid. Dat alle Godzaligen hier vrij op zeggen: het zij zo ja, het zal zo zijn. Amen, ja amen!”

Slot

Het zijn onderscheidende, ontdekkende, waarschuwende, vertroostende preken. Ferré heeft gepreekt in de geest en de lijn van de Nadere Reformatie. Wat daarvan overgebleven is, 250 jaar later? Het komt ons niet toe daarover te oordelen. Ruim een halve eeuw geleden schreef de hervormde predikant van Nieuwerkerk, niet ver van Dreischor, in een sociologische studie, dat Dreischor niet erg godsdienstig is. De mensen zijn “lucht”, schreef hij op zijn Zeeuws.

Hoe dat kan, na zo'n indringende prediking? Och, wij zien het om ons heen in Nederland.

Ik was enige tijd geleden in Allingawier, één van de twee Friese dorpen waar W. à Brakel zijn ambtelijke dienst begon. De kerk werd niet meer gebruikt voor de eredienst! Het is helaas geen uitzondering. Sterker, wij lezen daarvan in Openbaring 2 en 3 waar de hemelse Kerkvisitator waarschuwt dat Hij de kandelaar van zijn plaats zal nemen bij blijvende onbekeerlijkheid.

De hoorders van de 18e eeuw zullen rekenschap moeten afleggen van hun handelen met de Evangelieboodschap die zij toen gehoord hebben. En de Heere van de oogst zal niet met lege handen staan. Het Evangelie van het kruis draagt vrucht. Ook in het leven van ons en ons nageslacht?

ds. J. Westerink te Urk

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen