GEBOEKSTAAFD

Catharina Halkes: ‘Ik verwacht iets groots’. Levenswerk van een feministische theologe 1920-2011, door Annelies van Heijst & Marjet Derks. Uitgave van Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2016. ISBN 978 94 6004 264 5; 608 blz.; € 29,95.

Catharina (Tine) Joanna Maria Halkes studeerde eerst Nederlands en later Pastorale Theologie. Zij raakte in de jaren 80 van de vorige eeuw bekend als lid van de Acht-Mei-beweging binnen de Rooms-Katholieke Kerk. Zij bekritiseerde openlijk en zeer regelmatig de toenmalige paus Johannes Paulus II, die er naar haar smaak te conservatieve denkbeelden op nahield.

Halkes ontwikkelde zich allengs tot een gematigde vertegenwoordiger van de Feministische theologie en zij werd ook een prominent lid van de katholieke vrouwenbeweging. Zij was van 1983 tot 1986 de eerste hoogleraar feminisme en christendom in Nederland aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen. Overigens werkte zij al sinds 1967 aan die universiteit.

In 1982 ontving Halkes een eredoctoraat aan de Yale-universiteit. Haar bekendste werk is het boek Storm na de stilte uit 1964 over de positie van de vrouw in de kerk. Halkes was bepaald niet onomstreden. Opvallend is dat Halkes zichzelf wel een biografie van niveau waardig keurde, dus het ontbrak haar in elk geval aan zelfrespect.

Zij koos haar biografen zelf uit en hoopt de presentatie van haar biografie nog mee te maken. Annelies van Heijst en Marjet Derks waren aanvankelijk bepaald niet enthousiast over het verzoek van Halkes, maar toen zij hun onafhankelijkheid garandeerde, gingen ze met het onderzoek aan de slag.

Professor Halkes heeft het resultaat niet meer gezien, zij overleed in 2011 en recent (2016) verscheen de keurig uitgevoerde, zeer gedetailleerde en rijk geïllustreerde, vuistdikke biografie. De auteurs hebben het zich in de verwerking van het onderzoeksmateriaal gemakkelijk gemaakt door per hoofdstuk in de biografie een beperkte periode (meestal van ongeveer 5 jaar) te bespreken. Zij hebben een heel goed leesbaar en toegankelijk boek geschreven over het leven van professor Halkes.

De laatste periode van het leven van Tine Halkes, die in 1977 begint en waardoor zij ook bekendheid kreeg, krijgt - begrijpelijk - ook de meeste ruimte in het boek in. Zij kreeg in 1981 haar vaste aanstelling als universitair hoofddocent, in 1982 het eredoctoraat en in 1984 haar leerstoel. In die periode scheidde zij van haar man Theo Govaarts.

De auteurs schetsen een nauwkeurig, maar tegelijk weinig verheffend beeld van de mores van de theologische faculteit van de Katholieke Universiteit. Zij schrijven over priesters die het openlijk niet nauw namen met de celibaatsverplichting. We komen te weten dat ook Halkes een intieme relatie met een priester heeft gehad.

Professor Halkes behield graag de regie over haar leven en zij had daarbij de neiging het beeld over haar leven in eigen tinten in te kleuren. Zo deed zij het voorkomen alsof kardinaal A.J. Simonis haar verbood de paus te spreken tijdens diens bezoek aan Nederland, maar feitelijk weigerde zij zelf de paus toe te spreken.

Een goed leesbaar boek over de mens, de feministe, de theologe en de geleerde Tine Halkes heeft de uitgever op de markt gebracht. Jammer, dat de auteurs de theologische betekenis van deze feministische theologie volstrekt buiten beschouwing hebben gelaten.

P. van de Breevaart

J.I. Packer: An Evangelical Life, door Leland Ryken. Uitgave van Crosway, Wheaton, IL, 2015. ISBN 978 14 3354 252 7; hb. 431 blz.; $30,--.

J.I. Packer (1926-heden) behoort tot de meest invloedrijke Angelsaksische theologen van onze tijd. De tweede helft van zijn leven was deze Brit aan het Regent College in Vancouver, Canada verbonden. Hij leeft nog steeds, maar voor de tweede maal is er weer een biografie over hem uitgegeven.

De eerste was van de hand van Alister MacGrath. De auteur van de tweede is Leland Ryken. Zijn zoon Philip is de huidige president van Wheaton College en zelf was hij als hoogleraar Engelse taal en letterkunde vele jaren aan deze instelling verbonden.

Naast een biografie in eigenlijke zin in het eerste deel volgen in het tweede deel een drietal bijdragen over Packer als mens en is het derde deel gewijd aan thema’s die Packer zijn leven lang hebben beziggehouden.

Naar mijn overtuiging laat Ryken nog beter zien wie Packer is dan MacGrath en voegt zijn biografie echt iets aan de vorige toe. Dat is onder andere toe te schrijven aan de opzet. Ik denk vooral aan het derde deel.

Packer is een evangelical, calvinist, anglicaan en erfgenaam van de puriteinen. Aan elk van deze facetten wordt aandacht besteed. Door het lezen van Owens traktaat over het doden van de zonden ontving Packer het bijbelse zicht op de verhouding tussen rechtvaardiging en heiliging.

Het zogenaamde overwinningsleven ziet hij als een gevaarlijke vertekening van de bijbelse waarheid. Dat is hem niet door iedereen in dank afgenomen. Het geschrift van Owen The Death of Death in the Death of Christ leerde hem het bijbelse karakter van de particulier verzoening zien. De dood van Christus is de volkomen grond van de zaligheid en geen aanvulling erop.

Packer zijn controverses niet bespaard gebleven. Zijn samenwerking met anglo-katholieken om een fusie tussen de Anglicaanse Kerk en de methodisten te verhinderen leidde tot een breuk met Lloyd-Jones.

In zijn Canadese tijd heeft hij meerdere evangelicals van zich vervreemd doordat hij zijn handtekening zette onder het document Catholics and Evangecals Together. Ik moet eerlijk zeggen dat ik in beide gevallen de critici van Packer gelijk moet geven.

Tegelijkertijd blijft voor mij staan dat wij van Packer veel kunnen leren. Onomwonden is hij gedurende heel zijn loopbaan opgekomen voor de onfeilbaarheid van de Schrift. Daarom wijst hij ook vrouwelijke ambtsdragers af. Aanvaarding van homoseksuele relaties weet hij in strijd met het algemeen ongetwijfeld christelijke geloof.

Daarom kwam de zo synthetisch ingestelde Packer, die altijd de Anglicaanse Kerk was trouw gebleven, op oudere leeftijd buiten de Anglicaanse Kerk van Canada te staan. Hij werd met anderen echter aanvaard door het conservatieve diocees van de Anglicaanse Kerk van Noord-Amerika. Grote verdienste van Packer blijft ook dat hij velen de ogen heeft geopend voor de blijvende betekenis van de puriteinen.

Dr. P. de Vries, Boven-Hardinxveld

De zwangere belofte, door Ralph Erskine, uit het Engels vertaald dr. A. Maljaars. Uitgave van Brevier Uitgeverij, Kampen, 2016. ISBN 978 94 9158 376 6; gebonden; 281 blz.; €24,95.

Ralph Erskine preekte zevenmaal over Galaten 4:28, meestal ter gelegenheid van de bediening van het sacrament van het Heilig Avondmaal in het jaar 1726. De zeven preken zijn later door Ralph Erskine samengevoegd tot één verhandeling onder de titel The Pregnant Promise with Her Issue; Or, The Children of Promise Brought Forth and Described: In Several Sermons Preached on Sacramental Occasions, from Gal. IV:48. Deze verhandeling werd opgenomen in deel V van de Sermons and other practical works van Ralph Erskine (Glasgow, 1777).

Voor de nu voorliggende uitgave is de tekst opnieuw vertaald door dr. A. Maljaars, waarbij uiteraard gebruik is gemaakt van de eerder verschenen vertaling. Ds. W. Pieters, hersteld hervormd-predikant in Garderen heeft in deze uitgave een Woord vooraf geschreven. De nu opnieuw uitgegeven verhandeling De zwangere belofte was het eerste werk dat deze predikant als student theologie in Utrecht moest bestuderen voor de ‘Van der Haar-kring’. Dat was in de zomer van 1978.

In de dagen van de broeders Ebenezer en Ralph Erskine en van Thomas Boston leefden er op het gebied van de theologie vragen, die heden ten dage ook nog leven: 1. Belooft God het heil alleen aan gelovige zondaren of 2. Proclameert God Zijn heilsbeloften aan alle luisteraars en mag dus iedereen komen om zich de inhoud van die belofte toe te eigenen. Erskine gaat uit van de tweede formulering.

Volgens de Garderense predikant onderwijs Ralph Erskine “met grote ernst en hartelijke gunning in deze zeven preken over Galaten 4, vers 28” (samengevoegd tot een verhandeling). “Wie deze preken leest, proeft de diepe ernst, de grote wijsheid, de tere zorg en de hartelijke gunning van deze herder en leraar,” aldus Pieters.

Een juiste vertaling vanuit de oorspronkelijk taal naar het Nederlands is voor het goed verstaan van wat de prediker bedoeld te zeggen ongelooflijk belangrijk. Vertalen is meer dan een techniek, vertalen is inleven, vertalen vergt inzicht en wijsheid, vertalen is interpreteren, ook al omdat we nu ruim 200 jaar later leven dan de Erskines. In dit opzicht heeft Maljaars een geslaagd product afgeleverd.

Het is te hopen dat deze verhandeling ter hand wordt genomen als bron voor meditatie, of om het in de woorden van dominee Pieters te zeggen: “Nog steeds is de vraag, ‘Hoe moet en mag ik met Gods beloften omgaan?’van levensbelang. Daarom is het goed om u biddend in deze onderwijzende, waarschuwende en troostrijke preken te verdiepen.”

P. van de Breevaart

Der Jansenismus – Eine “Katholische Häresie”? Das Ringen um Gnade, Rechfertigung und die Autorität Augustins in der frühen Neuzeit, door Dominik Burkard en Tanja Thanner (red.). Serie: Reformationsgeschichtliche Studien und Texte, Heft159. Uitgave van: Aschendorff Verlag. Münster, 2014. ISBN 978 34 0211 583 1; 464 blz.; €56,00.

De Reformatie is niet ten onrechte als een augustijns reveil getypeerd. In het nadrukkelijk onder-scheiden van rechtvaardiging en heiliging gaat de Reformatie boven Augustinus uit. Ook voor Rome is Augustinus een kerkvader, al heeft zij zijn erfenis niet geheel overgenomen.

Op het concilie van Trente heeft Rome de Reformatie afgewezen. Dat geldt niet alleen de reformatorische visie op de rechtvaardiging maar ook op de gebondenheid van de wil. In Trente waren verschillende stromingen. De besluiten over de verhouding tussen Gods genade en de menselijke wil konden verschillend worden geïnterpreteerd.

In de rooms-katholieke kerk van de Contra-Reformatie komt dan een stroming op die heel uitdrukkelijk teruggrijpt op de genadeleer van Augustinus en die in het gedachtegoed van de Jezuïeten een groot gevaar ziet. Zij zoekt de uiterste grenzen op in haar interpretatie van Trente. Deze stroming heeft de naam jansenisme gekregen.

De naamgever is Cornelius Jansen. Jansen of Jansenius was hoogleraar in Leuven en eindige zijn loopbaan als bisschop van Ieperen. Na zijn dood verscheen het werk Augustinus. Nadrukkelijk verdedigt Jansenius in dit werk dat God niets aan de mens verplicht is en het ontvangen van genade louter een zaak is van genade. Het jansenisme wenste ook terug te keren tot de boetepraktijk van de Vroege Kerk. Daarnaast stimuleerde het lezen van de Bijbel – uiteraard in kerkelijk goedgekeurde vertaling door leken.

In de noordelijke Nederlanden maar vooral in Frankrijk vond het jansenisme veel weerklank. De bekendste verdediger van het jansenisme is Blaise Pascal. In verscheidene pauselijke bullen is het jansemisme veroordeeld, namelijk In Eminenti (1643), Cum Occasione (1653), Vineam Domini (1705) en en tenslotte Unigenitus (1713). De Franse kerk raakte door de jansenistische strijd tot op het bot verdeeld. Naast theologische speelde ook politieke factoren een rol. In Nederland ontstond in de achttiende eeuw de oud-katholieke kerk.

Tegenstanders van het jansenisme beschuldigden hen van cryptocalvinisme. Echter, de jansenisten beleden con amore de transsubstantiatie en hadden geen moeite met het ambt van de paus als opvolger van Petrus. Wel mogen wij zeggen dat zij binnen de rooms-katholieke kerk voluit bij de genadeleer van Augustinus wilden leven en die wilde paren met een wat wij zouden kunnen noemen godzalige levenswandel.

Zo wilden wij binnen de Rooms-Katholieke kerk een alternatief bieden voor de Reformatie. Naast de sacramentsleer en kerkleer is het belangrijkste verschil met de Reformatie dat men de zekerheid van het geloof ontkent. Allen wie volhardt tot het einde, mag weten een uitverkorene te zijn. De volle zekerheid kan mens pas hebben als men in de staat van genade sterft.

In de bundel Der Jansenismus – Eine <Katholische Häresie>? komen tal van aspecten van het jansenisme en de strijd die deze stroming ontketende ter sprake. Wie meer van deze stroming wil weten – en breder van de doorwerking en verwerking van Augustinus in de zeventiende en achttiende eeuw binnen de Rooms-Katholieke kerk is deze bundel echt een aanrader.

Dr. P. de Vries, Boven-Hardinxveld

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen