BEKERING VAN DE KHAZAREN TOT DE JOODSE RELIGIE

Deze opmerkelijke bekering van de vorst en de bestuurlijke/militaire elite vond volgens Arthur Koestler plaats omstreeks 740.2 De Khazaren vormden in de periode 650 - 965 een machtig rijk in het zuiden van Oekraïne en Rusland tussen de Zwarte Zee en de Kaspische Zee.

De oude wereld was in het begin van de achtste eeuw verdeeld in twee grote machtsblokken: het christelijke Byzantijnse Rijk en het islamitische kalifaat van Bagdad. De Khazaren wilden zich niet bij een van deze blokken aansluiten. Zij konden zelfstandig blijven mede dankzij een grote welvaart. Het gebied waarin zij woonden ten noorden van het Kaukasus gebergte was buitengewoon vruchtbaar met wijngaarden en boomgaarden.

Bovendien genoten zij veel inkomsten uit een heffing van 10 procent over de waarde van goederen die door hun gebied werden vervoerd (er liepen diverse handelsroutes door hun gebied). De onafhankelijkheid van Khazaria betekende niet dat hun gebied gesloten was voor joden, moslims en/ of christenen.

Zo vonden joden een toevluchtsoord in Khazaria tijdens grote vervolgingen in het Byzantijnse Rijk, met name onder de keizers Herakleios (610-641) en Leo III (717-741). Zij

werden in Khazaria niet belemmerd in de uitoefening van hun geloof. Door instroom van joodse vluchtelingen gedurende meer dan honderd jaar was de joodse godsdienst niet onbekend bij de Khazaren.

Christian van Stavelot

De oudste bron die over de bekering van de Khazaren tot het joodse geloof schrijft is “Expositio in Matthaeum Evangelistam”, een verklaring van het Bijbelboek Mattheüs door de Westfaalse monnik Christian van Stavelot (ook bekend als Druthmar van Aquitaine). Deze christelijke bron in het Latijn is enige jaren voor 864 geschreven. Het oudste nog aanwezige handschrift dateert uit de tiende eeuw.

Naar aanleiding van Matthéüs 24: 14 (Dit Evangelie des Koninkrijks zal in de gehele wereld gepredikt worden tot een getuigenis allen volken; en dan zal het einde komen) schrijft Christian: Wij zijn ons niet bewust van enige natie onder de hemel waar zich geen christenen onder hen zouden bevinden. Want zelfs in Gog en Magog, het volk der Hunnen die zichzelf Gazari noemen, ..., was daar een stam dapperder dan de anderen. Deze stam was reeds besneden en zij belijden alle leerstukken van het joodse geloof.3 Aannemelijk is dat met Gazari de Khazaren worden bedoeld. Hoe de bekering plaatsvond vermeldt Christian niet. Vermoedelijk had hij daar geen onderzoek naar gedaan.

In meerdere Arabische bronnen wordt melding gemaakt van de acceptatie van het joodse geloof door de Khazaren. Een van de uitgebreidste is die van Al-Bakri. Deze had kennelijk meerdere bronnen bestudeerd. Hij schrijft: In het algemeen zijn de Khazaren moslims en christenen. Onder hen zijn (ook) afgodendienaars. De kleinste groep onder hen zijn de joden. Hun koning belijdt het joodse geloof.4

‘Boek van Koninkrijken en Wegen’

Hij had ook onderzoek gedaan hoe de bekering had plaatsgevonden, althans van de vorst der Khazaren. Al-Bakri schrijft in zijn Boek van Koninkrijken en Wegen daterend uit de elfde eeuw het volgende: De reden voor de bekering van de koning van de Khazaren, die hiervoor een heiden was, tot het joodse geloof is als volgt. Hij had het christendom aangenomen. Toen herkende hij haar leugens en bediscussieerde deze zaak, die hem zeer beroerde, met een van zijn hoge ambtenaren.

Laatstgenoemde zei tot hem: ‘O koning, zij die in bezit zijn van de Heilige Schriften vallen in drie groepen uiteen. Roep hen op en vraag hen om hun zaak te verklaren. Volg daarna hem die in het bezit van de waarheid is. Aldus vroeg hij de christenen om een bisschop te sturen. Nu was er bij de koning een jood, een bekwaam debater, die hem bewoog om in dispuut te gaan. Hij vroeg de bisschop ‘Wat zegt u over Mozes, de zoon van Amram en de Torah die aan hem geopenbaard was?’

In meerdere Arabische bronnen wordt melding gemaakt van de acceptatie van het joodse geloof door de Khazaren.

De bisschop antwoordde: ‘Mozes is een profeet en de Torah spreekt de waarheid’. Toen zei de jood tot de koning: ‘Hij heeft al toegestemd dat mijn geloofsbelijdenis de waarheid is. Vraag hem nu waarin hij gelooft’. Aldus vroeg de koning hem en hij antwoordde; ‘Ik zeg dat Jezus de Messias de zoon is van Maria, Hij is het Woord en Hij heeft de geheimen in de naam van God geopenbaard’.

Toen zei de jood tot de koning van de Khazaren: ‘Hij predikt een leer die ik niet ken, terwijl hij mijn stellingen accepteert’. Maar de bisschop was niet sterk om met bewijzen te komen. Toen vroeg de koning om een moslim en zij stuurden hem een geleerde, knappe man, die goede bewijzen kon geven. Maar de jood huurde iemand die hem onderweg vergiftigde en hij overleed. En de jood slaagde erin om de koning voor zijn geloof te winnen, zodat hij de joodse godsdienst omhelsde.5

Khazar correspondentie

Dat er een dispuut heeft plaatsgevonden blijkt ook uit andere bronnen. Maar dat de moslim het dispuut verloor door vals spel van de jood is weinig geloofwaardig. Het lijkt eerder een poging om het verlies van de moslim voor zijn Arabische publiek acceptabel te doen zijn.

De belangrijkste joodse bron die de bekering van de Khazaren tot het joodse geloof beschrijft is de zogenaamde Khazar correspondentie, een uitwisseling van brieven geschreven in het Hebreeuws tussen Hasdai Ibn Shaprut, de joodse minister van de kalief van Cordoba en Joseph, koning van de Khazaren.

De datering van deze brieven is omstreeks 955-960. De authenticiteit is volgens Golden nog onlangs vastgesteld.6 Hasdai was een zeer kundige joodse arts, die door de kalief als hofarts werd aangesteld. Hij boezemde zoveel vertrouwen in dat hij ook de overheidsfinanciën moest reorganiseren. Daarna werd hij benoemd tot minister en topdiplomaat.

Zijn diplomatieke contacten benutte Hasdai om informatie te verzamelen over joodse gemeenschappen verspreid over de wereld. Hasdai hoorde voor het eerst over het bestaan van een onafhankelijk joods rijk van enige Perzische handelaren. Hij betwijfelde of deze informatie juist was. Byzantijnse diplomaten in Cordoba bevestigden echter het bestaan van het Khazarenrijk en noemden de naam van hun koning Joseph.

Brief aan koning Joseph

Hasdai besloot om een brief naar koning Joseph te sturen. Hij sloot zijn brief als volgt af: Ik voel aandrang om de waarheid te weten, of er werkelijk op deze aarde een plaats is waar het gekwelde Israël zichzelf kan besturen, alwaar het niemand onderworpen is. Als ik zou weten dat dit werkelijk het geval is, zou ik niet aarzelen om alle eerbewijzen te verzaken, mijn hoge ambt neer te leggen, mijn familie te verlaten en te reizen over bergen en vlakten, over land en water, totdat ik de plaats bereik waar mijn Heer de [Joodse] Koning regeert... En ik heb nog een ander verzoek: om geïnformeerd te worden in hoeverre u enige kennis heeft omtrent [de mogelijk datum] van het Laatste

Wonder [de komst van de Messias] waarop wij rondzwervend van land tot land wachten. Eerloos en vernederd in onze verstrooiing moeten we zwijgend luisteren naar hen die zeggen ‘iedere natie heeft zijn eigen land en alleen jullie bezitten niet eens een schaduwbeeld van een land op deze aarde’.7

Koning Joseph geeft hem uitgebreid antwoord. Hierin beschrijft hij ondermeer de afkomst van de Khazaren. Volgens Joseph stammen zij af van Togarma, kleinzoon van Jafeth (Genesis 10: 2-3). De zegen van Noach in Genesis 9: 27 (God breide Jafeth uit, en hij wone in Sems tenten) zou betrekking hebben op de Khazaren.

Joseph geeft verder nog een uitgebreide beschrijving van de bekering van de Khazaren tot de joodse religie, dat twee eeuwen eerder had plaatsgevonden ten tijde van koning Bulan. Een engel verscheen aan Bulan in een droom en droeg hem op de enige ware God te dienen. Dat zou hem een rijke zegen opleveren. Bulan wist dat er drie monotheïstische godsdiensten waren en nodigde een jood, moslim en christen als vertegenwoordiger uit voor een ronde tafelconferentie.

Na lange en vruchteloze discussies schorste Bulan de bijeenkomst en besloot de deelnemers individueel te horen. Aan de christen vroeg hij welke van de twee andere godsdiensten het dichtste bij de ware godsdienst stond. Het antwoord was de joodse religie. Aan de moslim vroeg Bulan dit ook en kreeg hetzelfde antwoord. Daarop koos Bulan voor de joodse godsdienst. Hij en zijn volgelingen werden besneden. Joodse wijzen gaven onderwijs in de Wet en verklaarden de Tien Geboden.

Het bewind van Obadiah

Tijdens het bewind van Obadiah, een kleinzoon van Bulan, vond er een verdere verdieping plaats. De Talmud werd geïntroduceerd en allerlei literatuur van rabbijnen.8 Pritsak, geciteerd door Golden, stelt dat de bekering van de Khazaren tot de joodse religie in drie fasen geschiedde. De eerste fase was 730-740. De tweede fase was 799-809 (ten tijde van Obadiah). De derde fase was 837-843 na afloop van een burgeroorlog onder de Khazaren.9

Bulan wist dat er drie monotheïstische godsdiensten waren en nodigde een jood, moslim en christen als vertegenwoordiger uit voor een ronde tafelconferentie.

Over de komst van de Messias schrijft koning Joseph het volgende. Wij hebben onze ogen geslagen op de wijzen van Jeruzalem en Babylon. Hoewel wij veraf van Zion wonen hebben wij desondanks vernomen dat de berekeningen onjuist zijn, hetgeen is toe te schrijven aan een grote overvloed van zonden. Wij weten niets. Alleen de Eeuwige weet hoe de tellingen zullen uitpakken. Wij hebben niets om ons op te baseren dan alleen de profetieën van Daniël. Moge de Eeuwige onze Verlossing bespoedigen ...10

Er zijn geen aanwijzingen dat beide heren elkaar hebben ontmoet. Verdere briefwisseling is ook niet bekend. Naast diverse schriftelijke bronnen omtrent de bekering van de Khazaren tot het joodse geloof zijn er ook archeologische bewijzen, onder meer in de vorm van munten. Er zijn vijf “Moses dirhams” opgegraven, die gedateerd zijn op 837-838.

Deze munt was een imitatie van de islamitische dirham, die als opschrift had Muhammad rasûl Allâh (Mohammed is de Boodschapper van God). De Khazaarse munt had als opschrift Mûsâ rasûl Allâh (Moses is de Boodschapper van God). Munten waren in die tijd belangrijke ideologische symbolen.11

Het rijk van de Khazaren ging omstreeks 965-969 ten onder na enkele nederlagen tegen de legers van Rusland onder leiding van Sviatoslav, prins van Kiev. De joden en de Khazaren die de joodse godsdienst beleden vluchtten naar elders.

Noten

1. Peter B. Golden, ‘The Conversion of the Khazars to Judaism’ in: Peter B. Golden, Haggai Ben-Shammai and András Róna-Tas (ed.), The World of the Khazars (Leiden - Boston 2007) 123-162.

2. Arthur Koestler, The Thirteenth Tribe, the Khazar empire and its heritage (New York 1976) 15.

3. Golden, ‘Conversion’, 139.

4. Ibidem, 149.

5. Koestler, Thirteenth Tribe, 63-64.

6. Golden, ‘Conversion’, 146.

7. Koestler, Thirteenth Tribe, 71.

8. Ibidem, 73.

9. Golden, ‘Conversion’, 151.

10. Koestler, Thirteenth Tribe, 75.

11. Golden, ‘Conversion’, 156.

C.L. Freeke te Katwijk aan den Rijn

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen