LUTHERS BIJBELVERTALING

Maar dat niet alleen: in zijn vertaling moest ook de bedoeling van diverse teksten doorklinken. Dat kwam geheel overeen met zijn opvatting dat de Schrift de enige bron was voor het leven (sola scriptura) en men door het geloof alleen (sola fide) zalig kon worden.

In 1522 – vijf jaar nadat hij te Wittenberg zijn beroemde stellingen had gepubliceerd – verscheen van zijn hand het Nieuwe Testament in het Duits, naar de maand van verschijnen ook wel Septembertestament genoemd.

Het boek sloeg in als een bom. De eerste oplage van ongeveer 3000 exemplaren was al binnen twee maanden uitverkocht. Boeken waren toen niet goedkoop: deze uitgave kostte, afhankelijk van de uitvoering, tussen een halve en anderhalve gulden, en dat kwam overeen met één tot drie weeklonen van een timmerman. In december verscheen al een tweede uitgave en dat zou niet de laatste zijn.

Eerste christenen

Met Luthers uitgave kregen de Duitsers het gevoel dat zij nu het Nieuwe Testament lazen zoals het geklonken moest hebben voor de eerste christenen. Na het Nieuwe Testament wilde Luther ook het Oude Testament vertalen. Dit zou een werk zijn van langere adem, dat vanaf 1523 in gedeelten uitgegeven werd totdat het in 1534 volledig klaar was.

Met de verschijning van de vertaling van Luther brak tevens een nieuwe fase in de bijbelse prentkunst aan. Luther stond verkondiging van het woord voor, zowel in schrift als in beeld, als ook via het lied. In die tijd maakten bekende kunstenaars ook bijbelse afbeeldingen.

Zo verschenen in de eerste uitgave van het Nieuwe Testament bij het boek Openbaring 21 afbeeldingen van Lucas Cranach. Sommige prenten lieten er geen twijfel over bestaan hoe over het pausdom werd gedacht: de hoer van Babylon en het Beest werden afgebeeld met een pauselijke tiara op hun hoofd.

Luthers vertaling is mede beroemd geworden door het taalgebruik. Luther wilde de Bijbel tot het volk brengen en voor de gewone man toegankelijk maken. Zijn werkwijze omschreef hij als volgt: je moet niet aan de letters van het Latijn vragen hoe je Duits moet spreken, maar je moet het vragen aan een moeder in huis, aan de kinderen op straat, aan de gewone man op de markt en erop letten, hoe zij praten en daarnaar vertalen, dan verstaan zij het en dan merken ze dat je Duits met hen spreekt.

Belachelijk gebruik

Zo ging Luther ook te werk. Hij ging naar de slager om te vragen hoe men een bepaald gedeelte van een varken noemde. Als voorbeeld van zijn methode schreef hij eens dat de Duitsers ‘uit de overvloed des harten spreekt de mond’ niet begrijpen – dat noemde hij een belachelijk gebruik van de taal – maar ze zeggen: ‘waar het hart vol van is, daar loopt de mond van over’. Zo moest deze tekst uit Matteüs 12: 34 dan ook vertaald worden! Deze methode paste hij consequent toe in zijn vertaling.

Hoewel het overdreven is te stellen dat Luthers bijbel de Duitse taal heeft geschapen en daarin eenheid heeft gebracht, heeft hij er wel grote invloed op gehad. Zo heeft Luthers bijbel vele sporen nagelaten in de taal en literatuur. Woorden als ‘lokvogel’, ‘kleingelovig’, ‘naastenliefde’ en andere zijn via Luthers bijbel in de taal opgenomen. Ook schrijvers als Goethe en Brecht getuigden schatplichtig te zijn aan Luther.

Luthers vertaling is mede beroemd geworden door het taalgebruik.

Literatuur:

- Maarten Luther, Zendbrief over het vertalen, vertaald door J.P. Boendermaker, in: T. Naaikens e.a., Denken over vertalen, Nijmegen 2004, 15-24

- Herman J. Selderhuis, Luther. Een mens zoekt God, Apeldoorn 2016

- Sabine Hiebsch en Martin van Wijngaarden (red.), Martin Luther, zijn leven, zijn werk, Kampen 2007

Dr. Anne Jaap van den Berg werkt sinds 1999 bij het Nederlands Bijbel Genootschap (NBG) en beheert onder andere de NBG-bibliotheek. Hij heeft theologie gestudeerd aan de Vrije Universiteit met als specialisatie kerkgeschiedenis. In zijn doctoraalstudie richtte hij zich op de zestiende en zeventiende eeuw. Hij is in 1991 gepromoveerd op De Nederlandse Christen-Studentenvereniging 1886-1983. Hij heeft onder meer gewerkt bij de Universiteit Utrecht en de Theologische Universiteit van Kampen (PThU). Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van bijbelvertalingen.

Door dr. Anne Jaap van den Berg te Beverwijk

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen