“FOCUS BIJ OECUMENE OP DE EENHEID IN CHRISTUS”

Geert van Dartel (62) is secretaris van de Katholieke Vereniging voor Oecumene - Athanasius en Willibrord. Hij is verder als docent oecumene verbonden aan de seminaries van Den Bosch en Breda en is één van de vertegenwoordigers van de Rooms-Katholieke Kerk in de Raad van Kerken in Nederland. Tevens is hij voorzitter van de projectgroep Gebedsweek voor de Eenheid van de Raad van Kerken en MissieNederland.

De Katholieke Vereniging voor Oecumene zet zich in voor eensgezindheid en samenwerking tussen christenen en kerken uit het westerse en oosterse christendom. “We moeten als christelijke tradities onze relatie met elkaar grondig doordenken. Dat is meer nodig dan ooit voor een geloofwaardige verkondiging van het evangelie in onze samenleving.”

Binnen de vereniging is Van Dartel verantwoordelijk voor de relatie met de protestantse kerken. “Ik kwam in 1978 met het protestantisme in aanraking door een uitwisselingsprogramma voor studenten theologie van de Stichting Kerkelijke Gemeenteopbouw Oost-Europa. Van 1978 tot 1983 woonde ik in Zagreb en daar maakte ik niet alleen kennis met het katholicisme in een ander deel van Europa, maar legde ik me tevens toe op de bestudering van de orthodoxie op de Balkan en ontdekte ook het protestantisme. Sindsdien ben ik me daarin blijven verdiepen.”

De vereniging, waar Van Dartel sinds 1994 werkt, heeft een lange geschiedenis. Zoals we de vereniging nu kennen, ontstond die op 1 januari 2001 uit een fusie van de Aktie en Ontmoeting Oosterse Kerken, opgericht in 1927, en de Sint Willibrord Vereniging, opgericht in 1948, het jaar dat ook de Wereldraad van Kerken van start ging. De Sint Willibrord Vereniging was op haar beurt de voortzetting van de in 1904 ontstane Apologetische Verenging St. Petrus Canisius.

“De eerdere nadruk op de verdediging van het geloof, de apologetiek, is van lieverlee verschoven naar de dialoog met andere christelijke geloofstradities”, legt Van Dartel uit. “Dat was al in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog zo. In 1939 was er een Willibrordherdenking waar zowel de protestantse historicus Johan Huizinga (1872-1945) als de katholieke intellectueel Gerard Brom (1882-1959) spraken. De ellende van de oorlog bracht katholieken en protestanten in Nederland dichter bij elkaar. Dat gaf na de oorlog de aanzet tot de oecumenische toenadering. De naam Willibrord is in 1948 niet voor niets gekozen als naam voor een vereniging voor oecumene. Willibrord bracht het Evangelie in de Nederlanden en is voor katholieken en protestanten daarmee een gemeenschappelijke bron.”

Facebookpagina

De vereniging anno 2019 probeert het oecumenisch gedachtegoed binnen de eigen gelederen levend te houden door middel van lezingen, symposia en publicaties. Daarbij is ze een adviesorgaan van de bisschoppenconferentie en steunpunt voor parochies. Verder is de vereniging actief op diverse internetplatforms. Op een facebookpagina worden allerhande nieuwtjes op oecumenisch gebied vermeld. Van Dartel: “Op deze pagina stimuleren we het inhoudelijke gesprek. Ook kondigen we hier onze activiteiten en publicaties aan.”

De oecumene is geen gemakkelijke weg geweest. Van Dartel: “Vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw is door allerlei strubbelingen het enthousiasme voor de oecumene getemperd. In ons land zijn wij voortvarend te werk gegaan en hebben we geprobeerd een grote sprong te maken die te groot bleek. De gezamenlijke viering van de eucharistie is hierbij het grootste pijnpunt. De rooms-katholieke opvatting laat dat nog niet toe. Daar wringt het.”

Van Dartel betreurt het als de focus van de oecumene louter is gericht op de gezamenlijke viering van de eucharistie. “Dat is jammer en doet afbreuk omdat je vele andere mogelijkheden dan laat liggen.” De vraag die volgens hem vandaag van belang is, luidt: “Hoe kunnen we elkaar vanuit de eigen tradities vinden en versterken ten behoeve van een krachtigere verkondiging van het Evangelie in onze samenleving?”

Dordt

Een belangrijk moment voor de oecumene was voor de secretaris de Reformatieherdenking in 2017. “De Rooms-Katholieke Kerk was goed vertegenwoordigd en daar waren we erg blij mee. In februari van dit jaar organiseerden we een symposium over de genadeleer van Dordt en paus Franciscus. Ook dat was een goede bijeenkomst. De vragen van Dordt over ‘vrije wil’ en ‘genade’ zijn gemeenschappelijke vragen en van alle tijden. Het is een uitdaging om deze vragen historisch én theologisch te doordenken en zo de breuken uit het verleden te boven te komen.”

Pijnpunten dus en mooie momenten. Om de oecumene verder te bevorderen, is het volgens Van Dartel zaak om samen steeds weer opnieuw te luisteren naar de Schrift en vandaaruit de oecumenische dialoog te beginnen. “Daarbij moeten we onze vooroordelen uitfilteren en ons ervan bewust zijn dat dezelfde woorden voor een katholiek een andere betekenis kunnen hebben dan voor een protestant. In de geschiedenis hebben woorden en termen verschillende ladingen gekregen in beide tradities.”

Oecumene begint volgens hem met de verheldering van de betekenis van de woorden en termen die we gebruiken. “Woorden als bijvoorbeeld ‘Schrift’, ‘traditie’, ‘gezag’, ‘sacrament’ en ‘ambt’ moeten we samen bespreken en aan elkaar uitleggen hoe we die gebruiken en wat ze in onze gemeenschappen betekenen.”

Als een protestant het bijvoorbeeld over de lokale kerk heeft, wordt meestal ‘de gemeente’ (op lokaal niveau) bedoeld, aldus Van Dartel. “Een katholiek denkt bij de lokale kerk aan het bisdom en heeft gauw het perspectief van de wereldkerk voor ogen. De verschillende taalvelden maken de oecumene niet eenvoudig. In een oecumenisch gesprek moet je op zoek naar wat de ander eigenlijk bedoelt en dus moet je je ook verdiepen in de taal van de ander.”

Opmerkelijk noemt Van Dartel overigens dat er meer protestanten dan katholieken tegenwoordig voor retraite een klooster aandoen. “Blijkbaar weet een groeiend aantal protestanten de taal van het klooster te waarderen, evenals het getijdengebed en de stilte.”

Geestelijk leven

“We moeten bij de oecumene ook kijken naar wat we van elkaar kunnen leren en waar we elkaar kunnen vinden. Van de betrokkenheid en verantwoordelijkheid bijvoorbeeld die protestanten voor hun gemeente hebben, kunnen katholieken veel leren. Ook de protestantse aandacht voor heiliging van het leven, is leerzaam voor katholieken. Er is veel geestelijk leven te ontdekken in de protestantse traditie, daar moet ze zuinig op zijn.”

Typische kenmerken van het protestantisme die Van Dartel ook wel kan waarderen, zijn de vrijheid en de ruimte voor kritiek. “Het is overigens ook historisch verklaarbaar dat het protestantisme dat meer heeft dan het rooms-katholicisme. De Reformatie is uit de kritiek geboren en heeft het debat vanaf het begin gekoesterd. Vanaf het begin waren er echter ook spanningen die intern tot verdeeldheid en scheiding hebben geleid. Dat is de andere kant van het ontbreken van een leergezag ten dienste van de eenheid en de verkondiging.”

Dingen leren van elkaar is één ding, maar het vermengen van elkaars liturgische tradities is iets anders. Over dat laatste is Van Dartel minder enthousiast. “Een mengvorm van katholieke en protestantse eredienst is geen gelukkige vorm. Van een andere orde is de uitwisseling van liederen en gebeden die volop heeft plaatsgevonden. In katholieke liedboeken zijn bijvoorbeeld heel wat protestantse liederen terechtgekomen.”

Niet somber

Van Dartel is niet somber over de oecumene. “Wij hebben al een lange weg afgelegd. Op veel terreinen bestaat vergaande overeenstemming: ons gemeenschappelijk apostolisch geloof, een vernieuwde opvatting van de verhouding tussen Schrift en traditie, fundamentele overeenstemming over de leer van de rechtvaardiging, een verdiept verstaan van het wezen van de kerk, groeiende overeenstemming over doop en eucharistie. Er zijn nog wel verschillen met gereformeerden zoals over de apostolische successie, het bisschopsambt en het gewijde ambt. Maar ook die zijn onderwerpen van de oecumenische dialoog.”

De oecumene mag volgens Van Dartel niet losgemaakt worden van het werken en bidden voor het herstel van de eenheid van de kerk. De uitdrukking van de eenheid van de kerk is de viering van de eucharistie. Dat is een principe van de vroege kerk en de reden waarom de Rooms-Katholieke Kerk moeite heeft met gezamenlijke eucharistieviering.

Van Dartel: “Zolang de eenheid niet hersteld is, betekent oecumene dat we elkaar als broeders en zusters in Christus erkennen en respecteren. Die eenheid in Christus is er ook werkelijk. We hebben dezelfde doop, dezelfde geloofsbelijdenis en dezelfde Schrift. Daarom geloof ik dat het ook moet kunnen komen tot de ene kerk. In die ene kerk zal er een verscheidenheid zijn van liturgische riten en tradities. Zoals dat altijd al het geval is. Het gaat er nu om een vorm te vinden die de ene kerk tot uitdrukking brengt.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen