Gezelschapsleven in de Alblasserwaard (I)

Deze gezelschappen hadden vooral in Zeeland een grote opkomst. Maar ook in het gebied van de classis Dordrecht. In de lentetijd der Reformatie is dit in de Alblasserwaard het middel geweest dat veel dorpen voorzien zijn van predikanten o.a. ds. Lamotius en ds. H. Celsse te Giessen- Nleuwkerk en ds. Van der Steur te Molenaarsgraaf. Dit alles heeft goed gewerkt, zodat men dit op de grote Dordtse Synode heeft overgenomen in artikel 8 van de Dordtse Kerkorde.
Wel is er ook enig verschil. Met de Reformatie gaat het eerst om het behoud van de natie als geheel; en later meer om de kring van de Vromen. Wat behoort nu bij dat gezelschap, wat wordt er gedaan, dat er zo'n grote invloed van uitgegaan is en er zoveel persoonlijkheden door gevormd worden? Allereerst behoort er bij 't gebed en ook 't zingen van psalmen of andere innig geestelijke liederen o.a. van ds. Groenewegen, ds. Lodestein. En ook vertellen van de wegen die God hield met zijn kinderen tot lering van elkander.

Invloed
Ds. Groenewegen heeft vanuit Werkendam samen met zijn broer Jacobus Groenewegen veel invloed gehad in de Alblasserwaard, door zijn liederen en gezelschappen. Hij schreef „Zoetebanden die mij binden aan het lieve volk van God". En onder zijn invloed zijn gevormd o.a. ds. Sterkenburg van Giessendam en omgeving en Dirk Verheij; zo vormden zij op deze gezelschappen leraars en ouderlingen.
Maar ook stillen in den lande bezaten veelal een innerlijke beschaving, die het gevolg was van een nauwlettende omgang met de Bijbel en met God. Hun gerijpte wijsheid sloot dan dweperij en persoonsverheerlijking buiten. Hun houding tegenover de vele water- en familierampen, ziekte en dood had soms een onbewuste grootheid, soberheid en zuinigheid. Zij waren in de Alblasserwaard niet altijd bijzonder talrijk, deze Koningskinderen die op de gezelschappen gevormd zijn. Maar hunner was een zachtmoedige en stille geest die kostbaar is voor God. Bij hun strijd en worstelingen om het met God eens te worden, worden ook hun kleinburgerlijke en kleinmenselijke gebreken zo klein, en zien wij nog alleen maar hun zelfverloochening, vroomheid en stille heldhaftigheid. Deze onbewuste voornaamheid kwam vooral openbaar bij rampen en begrafenissen, dan bleek vooral dat ze gevormd waren op de gezelschappen, dat ze Koningskinderen waren, die het rechte verstand en het nuttigste gebruik van de Heilige Schrift bezaten, hun aanwijzingen en vurige woorden vonden dan diepe weerklank bij velen in de Alblasserwaard.

Bewegingen
Deze gezelschappen der vromen zijn ook toegenomen tijdens de ongewone gemoedsbewegingen onder de inwoners van verscheidene dorpen in de Alblasserwaard in 1750 tot 1752; dat waren piëtistische invloeden die het stempel gedurende een 2-tal eeuwen op enige dorpen van de Alblasserwaard gezet hebben en ook het conventikel of de gezelschappen zeer bevorderd hebben; deze gebeurtenissen vielen samen met de opkomst der zogenaamde Methodisten in Engeland; toen kwam men soms naast de kerk te staan, anderen keerden zich er geheel van af, ook leidde het wel tot opwekking van het kerkelijk leven; dat nu was ook veelal dn de Alblasserwaard het geval. Maar steeds meer met het levendig besef dat het niet allemaal Israël was wat Israël heet, en steeds meer kwam de grote vraag: is het alles wel echt werk?Toen kwamen ook de piëtistische invloeden meer openbaar, die nadien in deze Waard grote invloed heeft gehad. Zoals men weet, vertoonden in Nijkerk op de Veluwe, Schotland, Engeland, Amerika en ook in de Alblasserwaard omstreeks 1750 zich gelijksoortige verschijnselen. In 1752 is te Workum in Friesland een boek verschenen over deze gebeurtenissen, getiteld „Getrouw Verhaal van de opkomst, lotgevallen en tegenwoordige Toestand", verschenen bij Balk, boekverkoper, waarachter gevoegd is een kort verhaal over de merkwaardige en verbazende aanvechtingen en bewerkingen in verscheidene dorpen van de Alblasserwaard bespeurd.

Kinderen
En ook de bekende ds. Groenewegen van Werkendam vermeldt in 1752: „Zo heeft God op een ontzaglijke wijze zijn hand gelegd aan het volk in de Alblasserwaard, gelijk reeds wereldkundig is. Het was vooral begonnen in de scholen. Allereerst dus onder de kinderen en het ging over op een groot deel van het volk, zodat gehele dorpen van aanzien veranderden, nadien hebben verscheidene dorpen in de Alblasserwaard een bevolking van een Christelijke levensbeschouwing. Ook de voortdurende strijd tegen het water, de veepest en ook een piëtistische bearbeiding van de gemeenten hebben de beroeringen beïnvloed.
Soortgelijke gebeurtenissen speelden zich af in Molenaarsgraaf, Bleskensgraaf, Hardinxveld, Papendreeht, Giessendam en Streefkerk. Iemand die een kerkdienst in het voorjaar 1752 in Papendreeht meemaakte, vertelt daar van „De leraar vervolgens op de stoel geklommen zijnde en 't gebed aangevangen hebbende, begon een meisje van 12 of 13 jaren te knorren en te woelen, terwijl men anderen hoorde wenen en snikken".
Over de gang van zaken in Streefkerk worden we ingelicht door een brief, die ds. Johannes Oosterling aldaar op 2 mei 1752 schreef aan de ambachtsheer van Streefkerk. Daar was het onder de kerkdienst op 2e Paasdag dat een jonge vrouw onder veel lichaamsdraaiingen uitriep dat de satan haar zo plaagde. Uit de kerk gaande schreeuwde zij: „Gaat van mij, satan", „Here Jezus kom bij mij". De dominee liet daarop een psalmvers zingen en nam de jonge vrouw mee naar de pastorie. Maar een 80-tal personen liep eveneens de kerk uit en volgden hen in de pastorie. Hij heeft daar verder met haar gesproken en te zamen met de andere aanwezigen gebeden. In zijn brief zegt hij verder: „En ik ging in Gods vreze, doch enigszins ontsteld weer naar de kerk en volbracht met God mijn dienst, en daar ik nu Zijnen naam voor dank zeg, en gelijk ik naderhand verstaan heb, niet zonder stichting en vrucht".

De inzichten over deze beroeringen zijn verdeeld. Is het onheilig vuur? Maar de bevolking in de Alblasserwaard is over het algemeen nogal zeer gesloten en zo nuchter van aard, dit vooral in de binnenwaard; zij leefden vele eeuwen tussen haar grote rivieren net zo afgesloten als Drente tussen zijn moerassen. Maar dit is zeker: de onderscheidende prediking in bekeerden en onbekeerden, psychische invloeden en ook de cholera hebben dit beïnvloed. Maar toch ook de eeuwenlange geïsoleerde ligging van dit gebied hebben dit mede veroorzaakt, zodat slechts door harde arbeid temidden van de vele rampen een behoorlijk bestaan kon worden opgebouwd. Dit alles heeft mede een stempel gezet op de levensbeschouwing van deze bewoners.

In een tweetal artikelen beschrijft de heer H. J. van Dijk (o.a. auteur van „Land dat voor geen water beeft") het gezelschapsleven in de Alblasserwaard en de invloed daarvan op het bevindelijke leven. Het eerste artikel gaat hiernaast; het tweede artikel hopen wij morgen te publiceren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen